Leyla Erbil

Leyla Erbil (turkcha: Leylâ Erbil; 1931 -yil 12-yanvar, Istanbul — 2013-yil 19-iyul, Istanbul) — 20-21 -asrlar boʻsagʻasidagi yetakchi turk yozuvchilaridan biri, yettita roman, uchta hikoyalar toʻplami va bir insholar kitobi muallifi. 2002 -yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga xalqaro PEN-klub tomonidan koʻrsatilgan birinchi turk yozuvchisi. Erbil Turk rassomlar uyushmasi va Turkiya yozuvchilar uyushmasining hammuassisi edi.

Biografiya

Uch farzandning ikkinchisi Leyla Erbil Istanbulda Emine Huriye Hanim va Hasan Tahsin oilasida tugʻilgan. Istanbulning Kadikoʻy tumanidagi Qizlar maktabida oʻqigan, soʻngra Istanbul universitetining ingliz tili va adabiyoti fakultetida tahsil olgan. Erbil 1951-yilda universitetning birinchi kursini tugatgandan so'ng birinchi turmush o'rtog'i Aytek Shayga turmushga chiqdi. Bu nikoh, garchi uzoq bo'lmasa-da, Erbilning o'qishdan tanaffus qilishiga sabab bo'ldi. U ajrashgandan keyin universitetga qaytdi. U bo'lajak ikkinchi turmush o'rtog'i Mehmet Erbil bilan 1953-yilda Scandinavian Airlines aviakompaniyasida kotib-tarjimon bo'lib ishlayotganida tanishgan. Oxirgi kursda o'qiyotganida yana o'qishni to'xtatishga majbur bo'ldi va endi o'qishni yakunlash imkoni qolmadi. Er-xotin Izmirga ko'chib o'tdi, u yerda 1960-yilda Leyla Erbil o'zining yagona qizi Fatosh Erbil-Pinarni dunyoga keltirdi. Keyinroq Istanbulga qaytdi. 2005-yilda yozuvchiga Langerhans hujayrali gistiyositoz tashxisi qo'yildi va sakkiz yil davomida u o'z kasalligi bilan jasorat bilan kurashdi. Biroq, 2013-yilda kasallik g'alaba qozondi. 2013-yilning 19-iyulida Leyla Erbil 82 yoshida jigar yetishmovchiligi va nafas olish yoʻllari bilan bogʻliq muammolar, kasallikning nojoʻya ta’sirlari tufayli davolanayotgan Istanbul kasalxonasida vafot etdi.

Jamoat va siyosiy faoliyat

1960-yillarda Leyla Erbil faoliyat bilan shugʻullanib, oʻsha davrning eng nufuzli sotsialistik partiyasi boʻlgan Turkiya Ishchilar partiyasi Sanʼat va madaniyat boʻlimida ishlagan va 1988-yilda Turkiya Kommunistik partiyasiga qoʻshilib ketgunga qadar va mustaqil partiyalar sifatida o'z faoliyatini to'xtatdi. 1970-yilda Erbil Turk rassomlar uyushmasining kam sonli asoschilaridan biriga aylandi. Toʻrt yildan soʻng, 1974-yilda u Turkiya Yozuvchilar Syndicate asoschisi boʻldi. Ta'sischi sifatida u o'zining hamfikr do'stlari bilan Sindikat nizomini ishlab chiqishda ishtirok etdi. Shu bilan birga, u xalqaro PEN klubining a'zosiga aylandi. 1999-yilda Erbil Turkiya Buyuk Millat Majlisiga (Turkiya Respublikasi Parlamenti, Majlisi) Ozodlik va birdamlik partiyasidan (PSS) nomzod bo'lgan. Erbil keyinchalik ba'zi g'oyalari bilan kelishmovchiliklar tufayli bu partiyani tark etdi.

Adabiy ijod

Leyla Erbil kotib va tarjimon boʻlib ishlagan chogʻida qisqa hikoyalar yozishni boshlagan. Uning ilk she’riy nashrlari 1945-yilda paydo boʻlgan, biroq u 1950-yillarda turli jurnallarda chiqa boshlagan qisqa hikoyalari bilan koʻproq tanilgan. Uning hikoyalari odatda shaxs va jamiyat o'rtasidagi hissiy va sotsiologik to'qnashuvlarga asoslanadi. U sevgi hikoyasimi, oilaviy hikoyami yoki jamiyatning siyosiy-ijtimoiy hayotiga oid hikoyami, unda ziddiyatli holatlar va vaziyatlar tasvirlangan. Turk adabiyotining an'anaviy usullaridan va turk tilining tanish sintaksisidan voz kechgan Erbil o'ziga xos uslubni ishlab chiqdi va Zigmund Freyd ta'limotidan ilhom olib, o'ziga xos ifoda shakllarini qo'lladi. U zamonaviy insonning jamiyat oldida turgan ekzistensial kurashini tasvirlash uchun yangi "rivoyat ovozi" ni topishga harakat qildi. Erbil insonni turli ijtimoiy pozitsiyalardan kuzatish qobiliyati bilan mashhur va uning hikoyalari haqiqatning ko'p qirraliligini aks ettirish istagi bilan ajralib turadi.

Uning birinchi qisqa hikoyasi (Xallaç/The Carder) 1961-yilda nashr etilgan. 1971-yilda esa nashr etilgan birinchi roman (Tuhaf Bir Kadın / G'alati ayol) taniqli durdonadir. Erkaklar dunyosiga kuchli ayollik nuqtai nazarini qo'ygan va innovatsion tilda yozilgan ushbu romanning tanqidiy muvaffaqiyati Erbilni Virjiniya Vulf bilan solishtirishga yordam berdi. Bu roman yangilik sanaladi, chunki unda turk adabiyotida birinchi marta qarindosh -urug'lar, jinsiy va jismoniy zo'ravonlik kabi bahsli masalalar ko'tarilgan. “Gʻalati ayol” romani “ feminizm” soʻzi turkiy til va turk mentalitetining lugʻat boyligini hali toʻldirib ulgurmagan bir paytda nashr etilgan. Shuning uchun feministlar buni birinchi turdagi deb hisoblashadi. Leyla Erbil ushbu romanida mukammallashtirgan oʻziga xos sintaktik konstruksiyalari va oʻziga xos uslubi bilan turk adabiyotida chinakam burilish yasadi va boshqalarga yoʻl ochdi.

Tan olish

2002-yilda Erbil xalqaro PEN-klub tomonidan Adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod boʻldi va shu tariqa ushbu nominatsiyada nomzod boʻlgan birinchi turk yozuvchisi boʻldi.

Uning asarlari ingliz, fransuz va nemis tillariga tarjima qilingan. 1979-yilda u Ayova universitetining faxriy a'zosi etib saylangan.