Kontent qismiga oʻtish

Litvada prezidentlik saylovlari (2024)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
← 2019 •  Litva             
2024-yilgi Litva prezidentlik saylovi
2024-yil 12-may (birinchi tur)
2024-yil 26-may (ikkinchi tur)
Tip Prezidentlik
Natijalar
Gitanas Nausėda – Mustaqil
Ovozlar 879,660  
  
 75.57 %
Ingrida Šimonytė – Vatan ittifoqi
Ovozlar 284,384  
  
 24.43 %
Munitsipalitet tomonidan birinchi tur natijalari
Litvada prezidentlik saylovlari (2024)

2024-yilgi Litvada prezidentlik saylovlari 12-may va 26-may kunlari boʻlib oʻtdi. Litvada prezidentlik saylovlarining birinchi bosqichi bilan bir vaqtda ikki va undan ortiq fuqarolikka ruxsat berish boʻyicha referendum oʻtkazildi[1]. Prezidentlik saylovlarida hech bir nomzod mutlaq koʻp ovozni ololmagani uchun ikkinchi tur 26-mayga belgilandi[2]. Saylovlarda prezidentlik uchun asosiy daʼvogarlar mamlakatning amaldagi yetakchilari, prezident Gitanas Nauseda va bosh vazir Ingrida SHimonyté edi.

Saylovning boshlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Litva prezidenti qoʻshni davlatlar Estoniya va Latviyaga qaraganda koʻproq vakolatlarga ega. Litva Prezidentining vakolatlari koʻproq Fransiya va Ruminiya prezidentlarining vakolatlariga oʻxshash. Shuningdek, Litva prezidenti Qoʻshma Shtatlar kabi mutlaq prezidentlik tizimidagi prezidentlardan farqli oʻlaroq, Litva Prezidenti, odatda, tashqi siyosatda eng muhim shaxs hisoblanadi. Davlat rahbarlarining odatiy diplomatik vakolatlari, yaʼni xorijiy elchilardan ishonch yorliqlarini qabul qilish va shartnomalar imzolashdan tashqari, Prezident Litva tashqi siyosatining asosiy yoʻnalishlarini ham belgilaydi. Prezident Litva Qurolli Kuchlarining Bosh Qoʻmondoni hisoblanadi va Davlat Mudofaa Kengashiga rahbarlik qiladi. Shuningdek, prezident mudofaa boshligʻini tayinlash huquqiga ega (Seymning roziligi bilan)[3].

Prezident Seymga qonun loyihalarini kiritish, Seym tomonidan qabul qilingan qonunlarga veto qoʻyish, bosh vazirni tayinlash, oʻzi tuzgan hukumatni tasdiqlashi, shuningdek, Seymni tarqatib yuborish huquqiga ega[4]. Bundan tashqari, Litva Konstitutsiyaviy sudining 1998-yildagi qaroriga koʻra, prezident qonun boʻyicha bosh vazir lavozimiga parlament koʻpchilik nomzodini koʻrsatishga majburligi belgilab qoʻyilgan[5].

Litva prezidenti norasmiy hokimiyatga ega, chunki soʻrov natijalariga koʻra, prezident idorasiga, odatda, aholi koʻproq ishonadi. Litva prezidentlari tarixan qonunlarni chetlab kelgan, hatto bosh vazirlarni isteʼfoga chiqishga majbur qilgan (masalan, 1998-yilda Gediminas Vagnorius)[5].

Saylov tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Litva prezidenti mutlaq koʻp saylovchilarning ovozi yordamida saylanadi. Birinchi turda gʻalaba qozonish uchun nomzoddan barcha berilgan mutlaq koʻp saylovchilarning ovozi (shu jumladan, haqiqiy emas ovozlar) va ularning 50% dan ortiq ishtirok etishi talab qilinadi. Yoki ularning ovoz ulushi roʻyxatga olingan saylovchilar sonining kamida uchdan biriga teng boʻlishi kerak. Agar birinchi turda hech bir nomzod gʻolib chiqmasa, ikkinchi tur oʻtkaziladi, unda ikki nomzod raqobatlashadi. Prezidentlikka qoʻyilgan barcha nomzodlar mustaqil hisoblanadi. Garchi baʼzi nomzodlar siyosiy partiyaga tegishli yoki ular tomonidan maʼqullangan boʻlsa-da, prezidentlik tizimi texnik jihatdan partiyaviy hisoblanmaydi[6].

Litva prezidentlikka nomzod kamida 40 yoshga toʻlgan, ota-onasidan bittasi Litva fuqarosi boʻlgan, Litvada kamida uch yil yashagan, qamoq jazosini olmagan fuqaro prezidentlikka nomzod boʻlish huquqiga ega. Saylovda roʻyxatdan oʻtish uchun har bir nomzod Litva fuqarolarining kamida 20 ming imzosini toʻplashi kerak[7][8].

Kampaniyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 7-dekabrda prezidentlikka oʻz nomzodini eʼlon qilgan amaldagi prezident Gitanas Nauseda boʻldi[9]. Gitanasning asosiy prezidentlik uchun kurashayotgan yagona ayol raqibi, Bosh vazir Ingrida Simonite hisoblanadi. Ikkalasi ham saylovning ikkinchi bosqich ishtirokchilaridir. 2019-yilgi prezidentlik saylovlarida Litva Advokatlar assotsiatsiyasining sobiq raisi Ignas Vegele prezidentlikka oʻz nomzodi qoʻygan[10][11][12]. Eduardas Vaitkus saylovlarda rossiyaparast nomzod hisoblangan[13].

Milliy xavfsizlik, harbiy moliyalashtirish, umumiy harbiy majburiyat keksaygan aholi muammolarini boshqarish, yashash xarajatlari, „yagona Xitoy siyosati“ , Istanbul konvensiyasini ratifikatsiya qilish, Rossiya va Belorussiya biznesi, Shimonyté kabineti Nausedaning 2019-yilgi prezidentlik kampaniyasining asosiy masalalariga aylandi[14][15][16][17][18][10][19][20]. Nausėda va Shimonytė mudofaa xarajatlarini oshirish va NATO bilan munosabatlarni mustahkamlash tarafdori edilar. Ammo Nauseda bir jinsli kasaba uyushmalari kabi bir qator boshqa masalalarda Shimonytėga qarshi edi[21].

Birinchi bosqichdan soʻng, Nauseda oʻzining besh yillik vakolati davomida baʼzi muammolarga qaramay qoʻllab-quvvatlagani Litva xalqiga minnatdorchilik bildirdi. Ignas Vegele oʻzining magʻlubiyatini siyosiy tajribasi yoʻqligi bilan izohladi[22].

Ovoz berish jarayoni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muddatidan oldin ovoz berish 8-10-may kunlari boʻlib oʻtdi va unda 91 mingdan ortiq kishi ishtirok etdi (ovoz berish huquqiga ega boʻlganlarning 3.8%)[23]. Uydan chiqa olmaydiganlar fuqarolar uchun ovoz berish 10-11-may kunlari boʻlib oʻtgan[24].

12-may kuni ovoz berishning birinchi bosqichida saylov uchastkalari ertalab soat 07:00 da ochilib, mahalliy vaqt bilan soat 20:00 gacha davom etgan. Litva hukumati xavfsizlik nuqtai nazaridan Rossiya va Belorussiyadan kuzatuvchilarni qabul qilishdan bosh tortganidan keyin Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti birinchi marta Litvaga saylov kuzatuvchilarini yubormagan (bu YeXHT oʻz qoidalarini buzish deb hisoblagan)[2]. Bu Ignace Wegeleni YeXHT kuzatuvchilari yoʻqligi sababli „shaffoflik yoʻqligi“ni tanqid qilishga undadi. Saylovni kuzatish uchun yana ikki ming nafar kuzatuvchiga ruxsat berilgan[25][26].

Natijalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

12-may kuni boʻlib oʻtgan Litva prezidentlikka ovoz berishning birinchi bosqichida hech bir nomzod mutlaq koʻp ovozga ega boʻlmagan. Shuning uchun, ikkinchi tur 26-may kuni boʻlib oʻtadi. Sakkiz nomzod ichidan amaldagi prezident Gitanas Nauseda (44,46 foiz) eng koʻp ovoz oldi[27][28]. Nausėda Vilnyusdan tashqari barcha munitsipalitetlarda gʻalaba qozongan. Vilnyusda Šimonytėni qoʻli baland kelgan[29]. Birinchi turda saylovchilarning ishtiroki 59,37 foizni tashkil etgan. Bu koʻrsatkich Litvada 1993 va 1997 -yillardagi prezidentlik saylovlaridan keyin uchinchi eng yuqori koʻrsatkich boʻldi[26].

Nomzod Partiya 1-tur 2-tur
Ovoz % Ovoz %
Gitanas Nauseda Mustaqil 627 916 44,10
Ingrida Simonyte Vatan ittifoqi 282 854 19,86
Ignace Wegele Mustaqil 176 075 12,37
Remigijus Zemaitaitis Zarya Neman 131 724 9,25
Eduardas Vaitkus Mustaqil 104 353 7,33
Dainius Jalimas Mustaqil 50 505 3,55
Andrius Mazuronis Mehnat partiyasi 19 690 1,38
Giedrimas Jeglinskas Mustaqil 19 347 1,36
Haqiqiy ovozlar 1 412 464 100
Yaroqsiz/boʻsh byulletenlar 11 479 0,81
Jami 1 423 943 100
Roʻyxatga olingan saylovchilar/saylov ishtirokchilari 2 401 807 59,29 2 401 807
Manba: Markaziy saylov komissiyasi (Litva)[30]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ BNS. „Lithuania to hold multiple citizenship referendum in 2024“ (en). LRT (2023-yil 23-may). Qaraldi: 2024-yil 15-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Lithuanians vote in a presidential election as anxieties rise over Russia and the war in Ukraine“ (en). Associated Press (2024-yil 12-may). Qaraldi: 2024-yil 15-may.
  3. ↑ „Институт Президента > Функции Президента“ (ru). Канцелярия Президента Литовской Республики (2020-yil 3-dekabr). 2022-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  4. ↑ Constitution of the Republic of Lithuania – Seimas site
  5. ↑ 5,0 5,1 „Ką gali Lietuvos prezidentas?“ (lt). Prezidentogalios.lt (2024-yil 3-aprel).
  6. ↑ „Lithuania: Election for President“ (en). IFES Election Guide (2024-yil 10-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  7. ↑ Mindaugas Maksimaitis, Laimonas Markauskas. „Lietuvos Respublikos Prezidentas“ (lt). Visuotinė lietuvių enciklopedija. Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  8. ↑ Andrukaitytė, Milena. „VRK patvirtino, kad Šimonytė surinko parašus prezidento rinkimams“ (lt). LRT Televizija (2024-yil 7-mart). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  9. ↑ Valiauskaitė, Aistė. „'Eurovision for politicians': Lithuania's 2024 presidential election holds little suspense“ (en). LRT (2024-yil 2-yanvar).
  10. ↑ 10,0 10,1 „Politologė kandidato į prezidentus Vėgėlės retorikoje įžvelgia populizmą: gelbės tautą nuo "piktojo elito"“ (lt). LRT (2023-yil 11-dekabr).
  11. ↑ LRT. „LRT forumas 2024-04-15“ (lt). YouTube (2024-yil 15-aprel). Qaraldi: 2024-yil 16-aprel.
  12. ↑ Gaučaitė-Znutienė, Modesta. „Intriga – ne laimėtojas, o kas mes iššūkį antrame ture: Nausėdą erzintų ne Šimonytė, o Vėgėlės šešėlis“ (lt). LRT (2024-yil 26-fevral). Qaraldi: 2024-yil 9-aprel.
  13. ↑ „Lithuania’s president set for runoff in re-election bid amid security concerns“ (en). TVP (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 14-may.
  14. ↑ Broga, Karolis. „Universal conscription has become election issue, says LVŽS leader“ (lt). Delfi (2024-yil 5-yanvar).
  15. ↑ „Concern about Russia dominates as Lithuanians vote“ (en). VOA (2024-yil 12-may). Qaraldi: 2024-yil 13-may.
  16. ↑ Bakaitė, Jurga. „Veryga skelbia, koks būtų prezidentas: pažadėjo ginti "tradicines vertybes"“ (lt). LRT (2023-yil 11-dekabr). — „A. Veryga sakė matantis, kad dauguma gyventojų nusivylė dabartine valdžia. „Aš matau, kad dauguma gyventojų nusivylė ir nurašė dabartinės politikos formuotojus. Pasitikėjimas Vyriausybe yra rekordinėse žemumose. Piliečių nuomonė ignoruojama. Mūsų žmonės vis rečiau pasiryžta kurti šeimas. Pamažu nykstame kaip valstybė“, – sakė jis.“.
  17. ↑ Voveriūnaitė, Simona. „Nausėdos situacija primena 20 metų senumo istoriją: ekspertas išskyrė skirtumus“ (lt). Delfi (2024-yil 6-aprel). Qaraldi: 2024-yil 11-aprel.
  18. ↑ Gaučaitė-Znutienė, Modesta. „Bakas tikina, kad Nausėdos aplinkoje buvo dešimtys su Rusija ir Baltarusija susijusių žmonių“ (lt). LRT (2024-yil 27-mart). Qaraldi: 2024-yil 11-aprel.
  19. ↑ „Ingrida Šimonytė teigia, kad būtų kitokia prezidentė nei Gitanas Nausėda“ (lt). Vakarų ekspresas (2023-yil 4-noyabr).
  20. ↑ Jakučionis, Saulius. „Parliament commission indicts Lithuanian president in ‘whistleblower case’“ (en). LRT (2024-yil 26-mart). Qaraldi: 2024-yil 11-aprel.
  21. ↑ „Lithuanians go to polls in presidential election“ (pl). TVP (2024-yil 12-may). Qaraldi: 2024-yil 14-may.
  22. ↑ „Nausėda and Šimonytė make it to runoffs in rerun of 2019 presidential election“ (en). LRT (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 14-may.
  23. ↑ „Over 91,000 Lithuanian voters cast ballots in 2 days of early voting“ (en). LRT (2024-yil 9-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  24. ↑ „Home voting begins in Lithuania’s presidential election and citizenship referendum“ (en). LRT (2024-yil 10-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  25. ↑ „Lithuania’s election chief rejects criticism over absence of OSCE observers“ (en). LRT (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  26. ↑ 26,0 26,1 „Lithuania sees nearly 60% turnout in presidential election, highest since 1997“ (en). TVP World (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  27. ↑ „Lithuanian president is the front-runner as country heads to runoff vote in two weeks“ (en). AP News (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  28. ↑ „Lithuania: Nauseda and Simonyte head to presidential run-off“ (en). Deutsche Welle (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  29. ↑ „Nausėda and Šimonytė make it to runoffs in rerun of 2019 presidential election“ (en). LRT (2024-yil 13-may). Qaraldi: 2024-yil 16-may.
  30. ↑ „2024 m. gegužės 12 d. Respublikos Prezidento rinkimai (I turas)“ (lt). Andoza:Нп (2024-yil 15-may). Qaraldi: 2024-yil 15-may.[sayt ishlamaydi] 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Litvada_prezidentlik_saylovlari_(2024)&oldid=4714416" dan olindi