Kontent qismiga oʻtish

Tashqi siyosat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Boshqa nomlar uchun qarang: the magazine Foreign Policy.
Finlandiya Prezidenti JK Paasikivi Ikkinchi Jahon urushidan keyin Finlandiyaning Sovet Ittifoqi bilan tashqi siyosatining asosiy meʼmori sifatida esda qoldi. [1] Chapdan oʻngga: Prezident Paasikivi va Sovet davlat rahbari Kliment Voroshilov Moskvada .

  Davlatning tashqi siyosati yoki tashqi aʼloqalari (ichki siyosatidan farqli oʻlaroq) uning boshqa davlatlar, ittifoqlar va siyosiy tuzilmalar bilan ikki tomonlama yoki ko'p tomonlama platformalar orqali oʻzaro munosabatlari bilan bogʻliq maqsadlari va faoliyatlaridir.[2] Encyclopedia Britannica hukumatning tashqi siyosatiga „ichki omillar, boshqa davlatlarning siyosiy bosimi yoki xatti-harakati, shuningdek, muayyan geosiyosiy maqsadlarni ilgari surish rejalari“ taʼsir qilishi mumkinligini taʼkidlaydi.[2]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzaro aʼloqalarni uzoq muddatga davom ettirish gʻoyasi diplomatiyani boshqaradigan professional diplomatik korpusning rivojlanishidan keyin paydo boʻldi.

18-asrda Yevropa diplomatiyasidagi haddan tashqari notinchlik va davom etayotgan ziddiyatlar tufayli diplomatiya amaliyoti koʻpincha „tashqi ishlar“ deb ataladigan alohida masalalarni hal qilish zarurati bilan boʻlinib ketgan. Shu sababli, bunday masalalarni ichki hal qilish fuqarolik ishlari (dehqonlar gʻalayonlari, budjet taqchilligi va sud ishlari) deb atalsa, tashqi ishlar atamasi suveren hududdan tashqaridagi masalalarni hal qilishga nisbatan qoʻllangan. Bu atama ingliz tilida soʻzlashuvchi davlatlarda yoki hududlarda 20-asrgacha keng qoʻllangan va bir qancha hududlarda tashqi aloqalarni boshqaradigan boʻlimlarning belgisi boʻlib qolgan. Garchi dastlab maʼlum bir uyushmaning qisqa muddatli boshqaruvini tasvirlash uchun moʻljallangan boʻlsa-da, endi bu boʻlimlar va davlatlar oʻrtasidagi barcha kundalik va uzoq muddatli xalqaro munosabatlarni boshqaradi. 

Aqliy markazlar vaqti-vaqti bilan hukumat tashqi aʼloqalar organlari tomonidan tashqi siyosat boʻyicha takliflar, mavjud siyosatga muqobil variantlarni ishlab chiqishda tadqiqot va targʻibot ishlarini olib borish yoki rivojlanayotgan aʼloqalarga tahliliy baho berish uchun faoliyat olib boradi.

Maqsadlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hukumatning tashqi siyosatiga asos boʻlishi mumkin boʻlgan bir qancha maqsadlar mavjud. Boshqa variantlar qatorida tashqi siyosat mudofaa va xavfsizlikka, iqtisodiy manfaatga yoki muhtoj davlatlarga yordam berishga qaratilgan boʻladi. Barcha tashqi siyosat masalalari oʻzaro bogʻliq boʻlib, har bir davlat uchun yagona, keng qamrovli tashqi siyosat yuritishga yordam beradi. Ichki siyosatdan farqli oʻlaroq, tashqi siyosat xorijiy mamlakatlardagi oʻzgarishlar va asosiy voqealarga javoban faoliyat yuritadi.[3]

Mudofaa ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi siyosa, asosan, milliy xavfsizlikni taʼminlashga qaratilgan.[4] Hukumatlar bosimga toʻsqinlik qilish hamda kuchliroq qarshilik koʻrsatish uchun xorijiy davlatlar bilan harbiy ittifoq tuzishmoqda.[5] Tashqi siyosat, shuningdek , yumshoq kuch, xalqaro izolyatsiya yoki harbiy operatsiyalar orqali raqib davlatlarga qarshi kurashishga qaratilgan.

XXI asrda tashqi mudofaa siyosati global terrorizm tahdidiga qarshi kurashish uchun kengaydi. [6][7][8]

Iqtisodiy masalalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi siyosat mamlakatning jahon iqtisodiyoti va xalqaro savdodagi rolida markaziy oʻrinni egallaydi. Tashqi Iqtisodiy siyosat masalalari savdo bitimlarini tuzish, tashqi yordamni taqsimlash, import va eksportni boshqarishni oʻz ichiga oladi.

Xalqaro uyushma

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpgina davlatlar himoya qilish konsepsiyasi ostida gumanitar dasturlarni ishlab chiqdilar. Liberal internatsionalizm tarafdorlari kuchsizroq davlatlarga yordam berish va ularni moddiy qoʻllab-quvvatlash rivojlangan davlatlarning burchi deb hisoblaydilar. Bu gʻoya koʻpincha idealistik tafakkur maktabi bilan bogʻliq. Liberal internatsionalistik koʻmak, mudofaa yoki iqtisodiy yordam koʻrinishida boʻlishi mumkin.[9]

Taʼsirlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hajmi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Super kuchlar butun dunyo boʻylab harbiy qudratni loyihalash hamda oʻz taʼsirini amalga oshirishga qodir, buyuk kuchlar va oʻrta kuchlar esa global ishlarda moʻtadil taʼsirga ega.

Kichik kuch markazlarining bir tomonlama taʼsir oʻtkazish qobiliyati zaif, chunki ularda iqtisodiy va harbiy resurslardan foydalanish imkoniyati kamroq. Natijada, ular xalqaro va koʻp tomonlama tashkilotlarni qoʻllab-quvvatlashlari mumkin. Kichik davlatlarning diplomatik byurokratiyalari ham kichikroqdir, bu ularning kuchli diplomatiya bilan shugʻullanish imkoniyatlarini cheklaydi. Kichik davlatlar iqtisodiy va mudofaa manfaati uchun yirik davlatlar bilan ittifoq tuzishga intilishlari yoki barcha davlatlar bilan doʻstona munosabatda boʻlish uchun xalqaro nizolarga aralashmaslikni afzal koʻrishadi.[10]

Hukumat shakli

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Siyosiy institutlar va boshqaruv shakli mamlakat tashqi siyosatida muhim rol oʻynaydi. Demokratiya sharoitida jamoatchilik fikri va siyosiy vakillik metodlari mamlakat tashqi siyosatiga taʼsir qiladi.[11] Demokratik davlatlar ham bir-birlari bilan harbiy mojaroda kamroq murojaat qilishadi deb ishoniladi.[12] Avtokratik davlatlar tashqi siyosatida umumiy kelishuvlarga kamroq amal qilishadi[13] Diktatura sharoitida davlatning tashqi siyosati koʻp jihatdan diktatorning manfaatlariga bogʻliq boʻlishi mumkin. [14] Tashqi siyosat apparatlariga sezilarli darajada aralashadigan diktatorlarni oldindan aytib boʻlmaydi va tashqi siyosatda qoʻpol xatolarga yoʻl qoʻyish ehtimoli koʻproq.[15]

Tashqi siyosatni oʻrganish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi siyosatni oʻrganishda davlatlar nima uchun va qanday qilib bir-biri bilan oʻzaro munosabatda boʻlishlari va munosabatlarni saqlab qolishlari koʻrib chiqiladi. Tashqi siyosatni oʻrganishda bir qancha ilmiy maktablari mavjud boʻlib, ular orasida ratsional tanlov nazariyasiga asoslangan ratsional aktor modeli, tashqi siyosat apparatini bir nechta raqobatdosh manfaatlar sifatida koʻrsatadigan hukumat savdo modeli va tashqi siyosat apparati sifatidagi tashkiliy jarayon modeli mavjud. Har biri oʻz rolini oʻynaydigan bir-biriga bogʻlangan byurokratiya.[16]

Tashqi siyosatni oʻrganadigan aqliy markazlari, jumladan, AQShdagi Tashqi Aʼloqalar Konsulligi va Buyuk Britaniyadagi Chatham House mavjud.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maʼlumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Political leaders of contemporary Western Europe: a biographical dictionary Wilsford: . Greenwood, 1995 — 347–352-bet. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Foreign policy, Encyclopedia Britannica (published January 30, 2020).
  3. ↑ Wood, B. Dan; Peake, Jeffrey S. (1998). "The Dynamics of Foreign Policy Agenda Setting". American Political Science Review 92 (1): 173–184. doi:10.2307/2585936. https://archive.org/details/sim_american-political-science-review_1998-03_92_1/page/173. 
  4. ↑ Mintz, Alex; Redd, Steven B. (2013). "Policy Perspectives on National Security and Foreign Policy Decision Making". Policy Studies Journal 41. 
  5. ↑ Leeds, Brett Ashley (2003-07-01). "Do Alliances Deter Aggression? The Influence of Military Alliances on the Initiation of Militarized Interstate Disputes" (en). American Journal of Political Science 47 (3): 427–439. doi:10.1111/1540-5907.00031. ISSN 1540-5907. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-political-science_2003-07_47_3/page/427. 
  6. ↑ Lai, Brian. Terrorism and Foreign Policy. Oxford University Press, 2017. 
  7. ↑ Savun, Burcu; Phillips, Brian J. (2009). "Democracy, Foreign Policy, and Terrorism". Journal of Conflict Resolution 53 (6): 878–904. doi:10.1177/0022002709342978. 
  8. ↑ Silke, Andrew „Retaliating Against Terrorism“, . Terrorists, Victims and Society: Psychological Perspectives on Terrorism and its Consequences. John Wiley & Sons, 2003 — 215–232-bet. 
  9. ↑ Orford, Anne (2013). "Moral Internationalism and the Responsibility to Protect". European Journal of International Law 24: 83–108. doi:10.1093/ejil/chs092. 
  10. ↑ Steinsson, Sverrir „Small State Foreign Policy“, . Oxford Research Encyclopedia of Politics. Oxford University Press, 2017. 
  11. ↑ Risse-Kappen, Thomas (1991). "Public Opinion, Domestic Structure, and Foreign Policy in Liberal Democracies". World Politics 43 (4): 479–512. doi:10.2307/2010534. https://archive.org/details/sim_world-politics_1991-07_43_4/page/479. 
  12. ↑ Hegre, Håvard (2014). "Democracy and armed conflict". Journal of Peace Research 51 (2): 159–172. doi:10.1177/0022343313512852. ISSN 0022-3433. https://archive.org/details/sim_journal-of-peace-research_2014-03_51_2/page/159. 
  13. ↑ Erdmann, Gero. International Cooperation of Authoritarian Regimes: Toward a Conceptual Framework. German Institute for Global and Area Studies, 2013. 
  14. ↑ Kneuer, Marianne „Autocratic Regimes and Foreign Policy“, . The Oxford Encyclopedia of Foreign Policy Analysis. Oxford University Press, 2017. 
  15. ↑ Frantz, Erica; Ezrow, Natasha M. (2009). "'Yes Men' and the Likelihood of Foreign Policy Mistakes Across Dictatorships". APSA 2009 Toronto Meeting Paper. 
  16. ↑ Graham T. Allison (1969): Conceptual Models and the Cuban Missile Crisis. The American Political Science Review, Vol. 63, No. 3 (Sep., 1969), pp. 689-718

Qoʻshimcha oʻqish uchun

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Kristofer Xill, tashqi siyosatning oʻzgaruvchan siyosati, Basingstoke: Palgrave Makmillan, 2003 yil.
  • Jan-Frederik Morin va Jonatan Paquin, Tashqi siyosat tahlili: asboblar toʻplami, Palgrave, 2018.
  • Stiv Smit, Ameliya Xedli va Tim Dann (tahrirlar), Tashqi siyosat: nazariyalar, aktorlar, holatlar, 1-nashr, Oksford: Oksford universiteti nashriyoti, 2008 yil.
  • Frank A. Stengel va Rainer Baumann, „Nodavlat aktyorlar va tashqi siyosat“, Oksford tashqi siyosat tahlili entsiklopediyasi, Kameron Tiz tomonidan tahrirlangan, 266–86. Oksford: Oksford universiteti nashriyoti. doi: 10.1093/acrefore/9780190228637.013.456 .

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tashqi_siyosat&oldid=5191351" dan olindi