Mahtumquli koʻchasi (Toshkent)
- Ushbu maqola koʻcha haqidadir. Mahtumquli soʻzining boshqa maʼnolari uchun bu yerga qarang.
 | |
| Umumiy maʻlumotlar | |
|---|---|
| Mamlakat |
 Oʻzbekiston |
| Hudud | Toshkent viloyati |
| Shahar | Toshkent shahri |
| Tuman |
Mirzo Ulugʻbek tumani Yashnobod tumani[1] |
| Uzunligi | 4 kilometr |
| Kengligi | 24 metr |
| Yaqin metro bekatlari | Amir Temur xiyoboni (metro bekati) |
| Avvalgi nomlari |
Karl Marks (1928-1992), Pahlavon Mahmud (1992-2008)[2], Taraqqiyot (2008-2017)[3] |
| Kim sharafiga nomlangan | Mahtumquli |
| Koʻchada joylashgan binolar |
Hotel Uzbekistan Vatikan elchixonasi Toshkent davlat stomatologiya instituti |
41°18′45″N 69°16′30″E / 41.31250°N 69.27500°E
Mahtumquli koʻchasi (oʻtmishda Sobor, Kaufman shoh koʻchasi, Salor, Karl Marks, Taraqqiyot koʻchasi deb nomlangan) – Toshkentning markaziy koʻchalaridan biri. XIX asrning ikkinchi yarmida paydo boʻlgan. Toshkentning Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishidan keyin Kaufman prospekti nomi berilgan. 1928-yildagi rekonstruksiyadan keyin Lenin maydoni (hozirgi Mustaqillik maydoni)dan boshlanib, Toshkent tibbiyot akademiyasi yaqinida tugagan. 2015-2016-yillarda yangi yoʻl qurilishi natijasida koʻcha 1 kilometrdan salkam 4 kilometrgacha uzaygan[4]. Ayni paytda koʻcha Amir Temur xiyobonidan boshlanib, Ohangaron yoʻli koʻchasida, uch qavatlik koʻprik qismida tugaydi. 2017-yilning 1-mart kuni koʻchaga turkman adibi Mahtumqulining nomi berildi[5][6].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻcha 19-asrning ikkinchi yarmida Toshkentning Yangi shahar qismini barpo qilish mobaynida paydo boʻlgan. Koʻcha shaharning Sobor maydonidan (hozirgi[7] Mustaqillik maydoni) boshlangan (shuning uchun koʻchaning oldingi nomlaridan biri Sobor koʻchasi) va Markaziy xiyobondan (hozirgi Amir Temur xiyoboni) oʻtib shahar bogʻiga (hozirda saqlanmagan) qadar davom etgan.
Bu koʻcha inqilobdan oldingi Toshkentning jamoat va savdo markazi edi. Karl Marks koʻchasi va Samarqand koʻchasi kesishmasida (hozirgi Sharof Rashidov koʻchasi) „Treugolnik“ rus-amerika kauchuk ishlab chiqarish birlashmasining doʻkoni boʻlgan. 1919-yilda Turkiston Sharqshunoslik instituti ushbu binoda, shaharning eng qadimgi bosmaxonasi (1870-yildan buyon „Turkestanskiye vedomosti“ gazetasi bosmaxonada chop etilgan) yonida joylashgan. Koʻchaning burchagida Karl Marks va Irjar (sobiq Kirov koʻchasi) savdogar Zaxoning oziq-ovqat doʻkoni qurilgan (1966-yilgacha markaziy oziq-ovqat doʻkoni, hozirda „Zarafshon“ restorani shu joyda joylashgan; binoning ikkinchi qavatida esa 1918-yildan Toshkent kasaba uyushmalar kengashi joylashgan). Koʻchada Karl Marks nomidagi Oʻzbekiston davlat nashriyoti, „Dobrolyot“ aksiyadorlik jamiyatining Oʻrta Osiyo boʻlimi, Oʻrta Osiyo davlat kemasozlik kompaniyasi bosh boshqarmasi, Dorojniy ishlab chiqarish doʻkoni, Bakirov soat va zargarlik doʻkoni, Sobberey kitob doʻkoni, Krauze dorixonasi (keyinchalik kitob doʻkoni), Ratsulskiy attorlik doʻkoni joylashgan. Kark Marks koʻchasining sharqiy qismidagi katta hududni savdogar va shahar dumasi deputati Orifxoʻjaning ulkan savdo arkadasi egallagan. 30-yillarning boshlarida binoga ikkinchi qavat qoʻshildi va 1966-yilgi zilzilagacha Toshkentdagi birinchi universal doʻkon joylashgan. 1910-yilda koʻchada Xiva kinoteatri qurilgan. Va 20-asrning boshlarida Kadet korpusi va Rim-katolik cherkovi binolari qurilishi boshlangan. 1925-yilda Karl Marks koʻchasida Oʻrta Osiyo Kommunistik universiteti binosi qurildi. 1934-yilda Gorkiy nomidagi Rus drama teatri binosining qurilishi yakunlandi.
1928-yilning yozida Karl Marks koʻchasi bilan Romanov koʻchasi (hozirgi Buyuk Turon koʻchasi) chorrahasida Turkiston davlati universiteti laboranti Boris Grabovskiy va uning yordamchisi oʻzi ishlab chiqqan televizion uzatgichni va undan 30-40 metr masofada qabul qiluvchi kamerani oʻrnatgan. Guvohlar va mahalliy matbuot xabarlariga koʻra, ular harakatlanayotgan tramvay tasvirini radio orqali simsiz uzatishga muvaffaq boʻlishgan. Bu toʻliq elektron televizion tizim yordamida qurilmaning tavsifiga muvofiq amalga oshirilgan. Bunday tizimlar ilgari dunyoda qoʻllanilmagan. Biroq, keyinchalik B. P. Grabovskiyning bunday tizimlardan foydalanishdagi ustuvorligi shubha ostiga qoʻyildi[8].
Sovet davrida bu koʻcha toshkentliklar orasida eng sevimli koʻchalardan biri boʻlgan, chunki zilziladan oldin unda shaharning eng yirik doʻkonlari joylashgan edi (Bolalar dunyosi, Markaziy universal doʻkon, Dinamo, shuningdek, A. M. Gorkiy nomidagi Rus drama teatri, Respublika qoʻgʻirchoq teatri, shuningdek, „Yosh gvardiya“ kinoteatri). Hozirda bu koʻchani deyarli shaharning barcha aholisi oʻzining norasmiy nomi – „Brodvey“ nomi bilan yaxshi biladi, chunki bu koʻcha 20-asrning 80-yillaridan beri piyodalar uchun moʻljallangan[9], toshkentlik rassomlar oʻz asarlarini koʻrgazmaga qoʻyishgan va ular boʻylab koʻplab turli xildagi kafelar va boshqa shunga oʻxshash muassasalar joylashgan.
Hozirda Mustaqillik maydonidan Markaziy maydongacha boʻlgan hududdagi koʻcha Sayilgoh[10] deb ataladi. Markaziy maydondan "Toshqishloqmash" zavodigacha boʻlgan uchastkaning nomi bir necha bor oʻzgartirilgan. Karl Marks nomidan keyin qisqa vaqt koʻcha Pahlavon Mahmud deb atalgan. Toshkent shahar hokimining 2008-yil 9-iyundagi qarori bilan u yangi nom oldi – Taraqqiyot[11]. 2017-yil 1-mart kuni Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Turkmanistonga davlat tashrifi arafasida[12][13] Taraqqiyot koʻchasi Mahtumquli deb oʻzgartirildi[14].
2015—2016-yillarda rekonstruksiya qilinishi va kengaytirilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yil sentyabr oyida „Tashselmash“ zavodidan Parkent koʻchasigacha boʻlgan yoʻlda – bir vaqtlar TAPOiChga tegishli boʻlgan hudud orqali qurilish ishlari boshlandi[15]. Ilgari tramvay liniyasini qurish rejalari eʼlon qilingan edi, u oʻsha paytda foydalanilmagan tramvay yoʻllarining ikkita qismini bogʻlashi kerak edi: Taraqqiyot koʻchasi va Ohangaron yoʻli koʻchasi boʻylab[16].
Taraqqiyot koʻchasidan burilish qismi boʻlgan va Mirzo Ulugʻbek shoh koʻchasi boʻylab davom etgan egri chiziqli reyslar toʻgri chizilisiga almashtirildi. Chorragada undan tashqarida relslar yotqizilmagan. Ushbu relslar ham 2015-yil avgustda demontaj qilingan.
2016-yil mart oyi oʻrtalarida Ohangaron yoʻli boʻylab relslarni olib tashlash ishlari boshlandi. Bir necha kundan keyin Taraqqiyot koʻchasidan Shimoliy vokzalgacha boʻlgan tramvay izlari demontaj qilindi[17]. Yangi tramvay liniyasi qurilmasligi aniq boʻldi. Keyinchalik shahar hokimiyati yaqin kelajakda tramvayning transport turi sifatida mavjud boʻlmasligini eʼlon qildi[18].
Koʻchaning tramvay yoʻlidan boʻshagan qismi hisobiga yoʻl qismini kengaytirish rejalashtirilgan edi, biroq bunga Taraqqiyot va Kichik halqa yoʻli chorrahasida ikki qatorda joylashgan yoʻl va temir yoʻl oʻtkazgichlarning tayanchlari toʻsqinlik qildi.
2016-yil 30-maydan 6-avgustgacha Taraqqiyot koʻchasining Kichik halqa yoʻli boʻylab Mirzo Ulugʻbek shoh koʻchasigacha boʻlgan qismi transport vositalari harakati uchun yopildi. Bu vaqt ichida yoʻl oʻtkazgichlar rekonstruksiya qilindi – endi ularning bir qatorda joylashgan tayanchlari yoʻlni qarama-qarshi yoʻnalishdagi transport oqimlari oʻrtasida teng ravishda ajratadigan boʻldi[19][20].
2016-yil 7-avgust kuni Taraqqiyot koʻchasining yopib qoʻyilgan qismi boʻylab harakat qayta tiklandi[20].
2016-yil 29-avgust kuni Mirzo Ulugʻbek shoh koʻchasidan Parkent koʻchasigacha boʻlgan yangi yoʻlda harakatlanish ochildi[21]. 2016-yil 29-dekabrda Toshkent shahar xalq deputatlari kengashi qarori bilan u rasman Taraqqiyot koʻchasining davomi boʻldi[22].
Qiziqarli maʼlumotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1941-yilning noyabridan 1944-yilning martigacha (evakuatsiya paytida) shoir Anna Axmatova ushbu koʻchadagi 7-uyda yashagan. U Toshkent haqidagi taassurotlarini quyidagicha ifodaladi:
Рахмат и хайер говорю
И вам машу платком.
Рахмат, Айбек, рахмат, Чусти
Рахмат, Тошкент[23] – прости, прости,
Мой тихий, древний дом.
Рахмат и звездам, и цветам,
И маленьким баранчукам
У чернокосых матерей
На молодых руках...
Я восемьсот волшебных дней
Под синей чашею твоей,
Ляпис лазурной чашей,
Тобой дышала, жгучий сад...
– Axmatova, 1945-yil 28-sentyabr, Leningrad sh.
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mahtumquli koʻchalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ http://www.goldenpages.uz/street/?Id=5274&Page=1
- ↑ Ulitsa Xalklar dustligi pereimenovana v prospekt Bunyodkor – Gazeta.uz
- ↑ Foto: Dvijenie po ul. Tarakkiyot otkrito – Gazeta.uz
- ↑ Novaya doroga stroitsya v Tashkente
- ↑ Электронная газета «Туркменистан: золотой век», 2017-06-12da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-05-26
- ↑ [https://geodzen.com/uz/tashkent/mahtumquli „улица Махтумкули Ташкент“]. Qaraldi: 20-dekabr.
- ↑ Sezilarli darajada rekonstruksiya qilingan va kengaytirilgan.
- ↑ Makoveev „Ot cherno-belogo televideniya k kiberprostranstvu. Texnicheskie aspekti razvitiya televideniya v Rossii“[sayt ishlamaydi]
- ↑ Moskvadagi Arbat koʻchasi tipida.
- ↑ [1]
- ↑ „Улица Халклар дустлиги переименована в проспект Бунёдкор – Газета.uz“. 2018-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Shavkat Mirziyoyevning Turkmanistonga tashrifi tafsilotlari (fotojamlanma)“. Kun.uz. Kun.uz (2017-yil 8-mart). Qaraldi: 5-noyabr 2023-yil.
- ↑ „Электронная газета «Туркменистан: золотой век»“. 2017-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Toshkentdagi Taraqqiyot ko‘chasi Mahtumquli deb qayta nomlandi“. Daryo.uz. Daryo.uz (2017-yil 3-mart). Qaraldi: 5-noyabr 2023-yil.
- ↑ „Новая дорога строится в Ташкенте“. 2016-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Новая трамвайная линия свяжет ул. Тараккиёт и Рохат – Газета.uz“. 2021-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Трамвай до Рохата не довезет (фото) – Газета.uz“. 2020-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Как Ташкент намерен решать транспортные проблемы – Газета.uz“. 2019-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Список: Реконструируемые улицы Ташкента – Газета.uz“. 2022-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ 20,0 20,1 „Фото: Движение по ул. Тараккиёт открыто – Газета.uz“. 2022-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „В Ташкенте открыты новые дороги – Газета.uz“. 2022-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ „Ряд улиц столицы переименован – Газета.uz“. 2019-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
- ↑ Oʻzbek tili imlosiga muvofiq yozilgan.