Kontent qismiga oʻtish

Mariana loy vulqonlari

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mariana loy vulqonlari

Mariana yoyidagi loy vulqonlari gidrotermal geologik relef shakli boʻlib, ularda loy, suv va gaz shlaklari paydo boʻladi. Mariana old yoyida kamida 10 ta loy vulqonlari faol otilmoqda, jumladan, yaqinda oʻrganilgan Konus, Yinazao, Fantagisna (norasmiy ravishda Osmon dengizi togʻi sifatida tanilgan), Asut Tesoro (sobiq Katta Koʻk) va Janubiy Chamorro serpantiniti loy vulqonlari. Bu loy vulqonlari ular hosil boʻlgan geologik muhit bilan bogʻliq boʻlgan noyob serpantinit loy tarkibini otadilar. Serpantinit loylari subduktsiya zonasi metamorfizmi va plitalarning suvsizlanishi tufayli mantiya metasomatizmining mahsulidir. Natijada, bu loy vulqonlaridan otiladigan serpantinit loylari koʻpincha serpantinlanish jarayonida toʻliq oʻzgarmagan mantiya peridotit materialining boʻlaklarini oʻz ichiga oladi.[1][2][3][4] Oʻzgartirilgan mantiya moddasi boʻlaklaridan tashqari, serpantinit loylari ichidan choʻzilgan dengiz togʻlari (shu jumladan marjonlar) ham topilgan. Mariana oldingi yoyidagi serpantinit loy vulqonlari koʻpincha oldingi yoy poʻstidagi yoriqlar ustida joylashgan. Ushbu yoriqlar gidratlangan mantiya materialining sirtga koʻtarilishi uchun oʻtkazgich vazifasini bajaradi. Mariana loy vulqonlari yoy magmalari va vulqon otilishiga olib keladigan mantiya hidratsiyasi jarayoniga bevosita koʻrinadi.[5]

Mariana loy vulqonlari

Geologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Old yoy vulqon yoyi va xandaq oʻrtasida joylashgan boʻlib, u yerda magma hosil boʻlmaydi. Mariana vulqon yoyida faol magmatik vulkanizm sodir boʻladi va Marina oldingi yoyi Tinch okeani plitasi Filippin plitasi ostiga choʻkayotgan Tinch okeani va Filippin tektonik plitalari oʻrtasidagi konvergent chegaralarda joylashgan. Mariana tizimi Yaponiyadan shimolga janubda Palaugacha choʻzilgan Izu - Bonin - Mariana birlashgan subduktsiya tizimining bir qismi hisoblanadi.[6][7] Subduktsiya Tinch okeanining gʻarbiy qismida tektonik plitalarning qayta tashkil etilishi davrida 52 - 50 milya oraligʻida boshlangan.[8][9][10] Mariana yoyi ikkita vulqon yoyini oʻz ichiga oladi, biri faol yoy, ikkinchisi esa qoldiq yoy boʻlib, u subduktsiya zonasidan uzoqroqda joylashgan faol boʻlmagan vulqon yoyidir. Qoldiq yoy, xandaq gʻarbga taxminan 6 million million yil davomida koʻchib oʻtganda hamda Mariana chuqurligini hosil qilgan orqa yoyning tarqalishidan orqada qoldi. Bu jarayon faol vulkanizmning sharqqa koʻchishi, yangi vulqon yoyining hosil boʻlishiga va Mariana yoyining sharqqa yoyilishiga olib keldi.[11]

Serpantinit loyining hosil boʻlishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tinch okean plitasi mantiyaga choʻkib ketganda, pelagik choʻkindi va gidratlangan bazaltlar suvsizlana boshlaydi, bu esa Mariana yoyi ostidagi mantiya ichiga suv va uchuvchi moddalarni chiqaradi. Ushbu suv va uchuvchi moddalar aralashmasi ustunlik qiluvchi Filippin plitasi ostidagi mantiya peridotit moddasi bilan oʻzaro taʼsir qiladi. Mariana oldingi yoy peridotiti xarzburgit tarkibiga ega, shuning uchun uning tarkibida asosan olivin va ortopiroksen (enstatit) mavjud.[12][13][14] Mantiyadagi olivin (Mg2 SiO4) va enstatit (MgSiO4) ning hidratsiyasi natijasida Mg ga boy serpantin (Mg 3 Si 2 O5 (OH)4) va brusit (Mg (OH)2 hosil boʻladi.[15][16] Bu jarayon serpantinizatsiya deb ataladi.[17][18] Serpantin minerallar guruhi boʻlib, antigorit, lizardit va xrizotil minerallarini oʻz ichiga oladi, ularning barchasi bir xil kimyoviy tarkibga ega, ammo kristallografik jihatdan farqlanadi.

Reaksiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Brusit
Lizardit (yashil) va xrizotil (oq) serpantin.

(Olivin reaksiyasi): 2Mg2 SiO4 + 3H 2 O ←→ Mg3 Si2 O5 (OH)4 + Mg (OH)2

(Enstatit reaksiyasi): 6MgSiO3 + 3H2 O ←→ Mg3 Si2 O5 (OH)4 + Mg3 Si4 O10 (OH)2

Olivin (yashil mineral klaster)
Enstatit (tasvirdagi quyuq kristallar)

(Olivin+Enstatit reaksiyasi): Mg2 SiO4 + MgSiO3 + 2H2 O ←→ Mg3 Si2 O5 (OH)4

Serpantinitli loy vulqonlarining gʻovak suyuqligi - bu suv boʻlib, unda koʻp miqdorda erigan H2, CH4, C2 H6 gazlari (uchuvchi moddalar) mavjud. Teshik suyuqliklaridagi H2 va CH4 kontsentratsiyasi tendentsiyalari shuni koʻrsatadiki, H2 hosil boʻlishi serpantinizatsiya jarayoni, soʻngra abiotik (Fischer-Tropsch tipidagi) CH4 ishlab chiqarish bilan bogʻliq. Dengiz suvi bilan solishtirganda, bu serpantinit loy vulqonlarining gʻovak suyuqliklari Cl, Ca, Mg, Sr, Li va Si kontsentratsiyasiga ega, ammo pH, ishqoriylik, K, Na, Rb, Cs va Ba miqdori yuqori. Xandaqqa eng yaqin boʻlgan loy vulqonlari (yaʼni, Yinazoa va Fantangisna) gʻovak suyuqligida Ca va Sr ning yuqori konsentratsiyasi va K, Na, Cl, SO4 va B ning past konsentratsiyasiga ega. Bundan farqli oʻlaroq, xandaqdan eng uzoqda joylashgan loy vulqonlarining gʻovak suyuqliklari (yaʼni, Asut Tesoru, Konus va Janubiy Chamorro) yuqori pH qiymatlariga ega (12,4 gacha), Ca va Sr ning kamaygan kontsentratsiyasi va K, Na kontsentratsiyasi yuqori. Cl, SO4 va B. Yinazao va Fantangisna suyuqlik kimyosi diagenez va opal suvsizlanish kabi sayoz subduktsiya jarayonlari bilan boshqariladi, Asut Tesoru suyuqlik kimyosi esa dekarbonatsiya va boshqa chuqurroq subduktsiya jarayonlari bilan boshqariladi. loy mineralining parchalanishi.[19][20][21]

Maʼlumotnomalarsi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Fryer, P.. International Ocean Discovery Program Expedition 366 Preliminary Report, International Ocean Discovery Program Preliminary Report (inglizcha). International Ocean Discovery Program, 6-noyabr 2017-yil. DOI:10.14379/iodp.pr.366.2017. 
  2. ↑ Fryer, P.; Wheat, C. G.; Mottl, M. J. (1999). <0103:mbmvif>2.3.co;2 „Mariana blueschist mud volcanism: Implications for conditions within the subduction zone“. Geology. 27-jild, № 2. 103-bet. Bibcode:1999Geo....27..103F. doi:10.1130/0091-7613 (1999)027<0103:mbmvif>2.3.co;2. ISSN 0091-7613. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  3. ↑ Proceedings of the Ocean Drilling Program, 125 Initial Reports, Proceedings of the Ocean Drilling Program (inglizcha) Fryer: . Ocean Drilling Program, 1990. DOI:10.2973/odp.proc.ir.125.101.1990. 
  4. ↑ Kahl, Wolf-Achim; Jöns, Niels; Bach, Wolfgang; Klein, Frieder; Alt, Jeffrey C. (2015). „Ultramafic clasts from the South Chamorro serpentine mud volcano reveal a polyphase serpentinization history of the Mariana forearc mantle“. Lithos (inglizcha). 227-jild. 1–20-bet. Bibcode:2015Litho.227....1K. doi:10.1016/j.lithos.2015.03.015.
  5. ↑ Tatsumi, Yoshiyuki.. Subduction zone magmatism, Eggins, Steve., Cambridge, Mass., USA: Blackwell Science, 1995. ISBN 0-86542-361-X. OCLC 31740360. 
  6. ↑ Wu, Jonny; Suppe, John; Lu, Renqi; Kanda, Ravi (2016). „Philippine Sea and East Asian plate tectonics since 52 Ma constrained by new subducted slab reconstruction methods: PHILIPPINE SEA PLATE TECTONICS-SLABS“. Journal of Geophysical Research: Solid Earth (inglizcha). 121-jild, № 6. 4670–4741-bet. doi:10.1002/2016JB012923.
  7. ↑ Shervais, John W.; Reagan, Mark; Haugen, Emily; Almeev, Renat R.; Pearce, Julian A.; Prytulak, Julie; Ryan, Jeffrey G.; Whattam, Scott A.; Godard, Marguerite (2019). „Magmatic Response to Subduction Initiation: Part 1. Fore‐arc Basalts of the Izu‐Bonin Arc From IODP Expedition 352“. Geochemistry, Geophysics, Geosystems (inglizcha). 20-jild, № 1. 314–338-bet. Bibcode:2019GGG....20..314S. doi:10.1029/2018GC007731. ISSN 1525-2027. PMC 6392113. PMID 30853858.
  8. ↑ Reagan, Mark K.; Heaton, Daniel E.; Schmitz, Mark D.; Pearce, Julian A.; Shervais, John W.; Koppers, Anthony A.P. (2019). „Forearc ages reveal extensive short-lived and rapid seafloor spreading following subduction initiation“. Earth and Planetary Science Letters (inglizcha). 506-jild. 520–529-bet. Bibcode:2019E&PSL.506..520R. doi:10.1016/j.epsl.2018.11.020.
  9. ↑ Ishizuka, Osamu; Hickey-Vargas, Rosemary; Arculus, Richard J.; Yogodzinski, Gene M.; Savov, Ivan P.; Kusano, Yuki; McCarthy, Anders; Brandl, Philipp A.; Sudo, Masafumi (2018). „Age of Izu–Bonin–Mariana arc basement“. Earth and Planetary Science Letters (inglizcha). 481-jild. 80–90-bet. Bibcode:2018E&PSL.481...80I. doi:10.1016/j.epsl.2017.10.023.
  10. ↑ Ishizuka, Osamu; Taylor, Rex N.; Yuasa, Makoto; Ohara, Yasuhiko (2011). „Making and breaking an island arc: A new perspective from the Oligocene Kyushu-Palau arc, Philippine Sea: OLIGOCENE KYUSHU-PALAU ARC“. Geochemistry, Geophysics, Geosystems (inglizcha). 12-jild, № 5. n/a-bet. doi:10.1029/2010GC003440.
  11. ↑ Fryer, Patricia (1995), Taylor, Brian (muh.), „Geology of the Mariana Trough“, Backarc Basins (inglizcha), Boston, MA: Springer US: 237–279, doi:10.1007/978-1-4615-1843-3_6, ISBN 978-1-4613-5747-6, qaraldi: 5-noyabr 2020-yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ Reagan, Mark K.; Ishizuka, Osamu; Stern, Robert J.; Kelley, Katherine A.; Ohara, Yasuhiko; Blichert-Toft, Janne; Bloomer, Sherman H.; Cash, Jennifer; Fryer, Patricia (2010). „Fore-arc basalts and subduction initiation in the Izu-Bonin-Mariana system: FORE-ARC BASALTS AND SUBDUCTION INITIATION“. Geochemistry, Geophysics, Geosystems (inglizcha). 11-jild, № 3. n/a-bet. doi:10.1029/2009GC002871.
  13. ↑ Reagan, Mark K.; Pearce, Julian A.; Petronotis, Katerina; Almeev, Renat R.; Avery, Aaron J.; Carvallo, Claire; Chapman, Timothy; Christeson, Gail L.; Ferré, Eric C. (18-avgust 2017-yil). „Subduction initiation and ophiolite crust: new insights from IODP drilling“. International Geology Review (inglizcha). 59-jild, № 11. 1439–1450-bet. Bibcode:2017IGRv...59.1439R. doi:10.1080/00206814.2016.1276482. ISSN 0020-6814.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  14. ↑ Bloomer, Sherman H.; Hawkins, James W. (1987). „Petrology and geochemistry of boninite series volcanic rocks from the Mariana trench“. Contributions to Mineralogy and Petrology (inglizcha). 97-jild, № 3. 361–377-bet. Bibcode:1987CoMP...97..361B. doi:10.1007/BF00371999. ISSN 0010-7999.
  15. ↑ Okamoto, Atsushi; Ogasawara, Yuichi; Ogawa, Yasumasa; Tsuchiya, Noriyoshi (2011). „Progress of hydration reactions in olivine–H2O and orthopyroxenite–H2O systems at 250°C and vapor-saturated pressure“. Chemical Geology (inglizcha). 289-jild, № 3–4. 245–255-bet. Bibcode:2011ChGeo.289..245O. doi:10.1016/j.chemgeo.2011.08.007.
  16. ↑ Ogasawara, Yuichi; Okamoto, Atsushi; Hirano, Nobuo; Tsuchiya, Noriyoshi (2013). „Coupled reactions and silica diffusion during serpentinization“. Geochimica et Cosmochimica Acta (inglizcha). 119-jild. 212–230-bet. Bibcode:2013GeCoA.119..212O. doi:10.1016/j.gca.2013.06.001.
  17. ↑ Moody, Judith B. (1976). „Serpentinization: a review“. Lithos (inglizcha). 9-jild, № 2. 125–138-bet. Bibcode:1976Litho...9..125M. doi:10.1016/0024-4937(76)90030-X.
  18. ↑ Hyndman, Roy D; Peacock, Simon M (25-iyul 2003-yil). „Serpentinization of the forearc mantle“. Earth and Planetary Science Letters (inglizcha). 212-jild, № 3. 417–432-bet. Bibcode:2003E&PSL.212..417H. doi:10.1016/S0012-821X (03)00263-2. ISSN 0012-821X. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  19. ↑ A. Haggerty, Janet (1991). „Evidence from fluid seeps atop serpentine seamounts in the Mariana forearc: Clues for emplacement of the seamounts and their relationship to forearc tectonics“. Marine Geology (inglizcha). 102-jild, № 1–4. 293–309-bet. Bibcode:1991MGeol.102..293A. doi:10.1016/0025-3227 (91)90013-T. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  20. ↑ Hulme, Samuel M.; Wheat, C. Geoffery; Fryer, Patricia; Mottl, Michael J. (2010). „Pore water chemistry of the Mariana serpentinite mud volcanoes: A window to the seismogenic zone: PORE WATER CHEMISTRY OF MARIANA MUD VOLCANOES“. Geochemistry, Geophysics, Geosystems (inglizcha). 11-jild, № 1. n/a-bet. doi:10.1029/2009GC002674.
  21. ↑ Mottl, Michael J.; Wheat, C. Geoffrey; Fryer, Patricia; Gharib, Jim; Martin, Jonathan B. (2004). „Chemistry of springs across the Mariana forearc shows progressive devolatilization of the subducting plate“. Geochimica et Cosmochimica Acta (inglizcha). 68-jild, № 23. 4915–4933-bet. Bibcode:2004GeCoA..68.4915M. doi:10.1016/j.gca.2004.05.037. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mariana_loy_vulqonlari&oldid=4210060" dan olindi