Marsga hujum

Marsga hujum' (inglizcha: The Martian Chronicles – Rey Bredberining ilmiy-fantastik romani boʻlib, muallifga keng shuhrat keltirgan.

Aslida, kitobning mundarijasi qisqa hikoyalar toʻplami va epizodik romanlar, shu jumladan ilgariroq 1940-yillarning ikkinchi yarmida adabiy jurnallarda nashr etilgan hikoyalar oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlikni oʻz ichiga oladi. Marsga hujum 1950-yillarning boshlaridagi Amerika jamiyatining asosiy tashvishlarini aks ettiradi: yadro urushi tahdidi, oddiy hayotga sogʻinchi, irqchilik va senzuraga qarshi norozilik. Bredberiga ilmiy fantastika janri aynan shuning uchun yoqqan ediki, xayoliy kelajak manzaralaridan foydalanib, dunyodagi hozirgi vaziyatni koʻrsatish va shu tariqa odamlarni oʻtmishdagi xatolarni takrorlash va kuchaytirishdan himoya qilish imkoniyati mavjud edi.

Syujeti

„Marsga hujum“ romani xronika shaklida Marsni insoniyat mustamlaka qilish tarixini, mahalliy aholining „bosqinchilar“ ga qarshiligini tasvirlaydi, shuningdek, Yerdagi Uchinchi jahon urushining boshlanishi va oqibatlari haqida hikoya qiladi.

Mazmuni

1999-yil yanvar. Raketa yozi

(January 1999/2030. Rocket Summer)

Ilk marotaba Planet Stories jurnalida 1947-yil bahorida nashr etilgan.

1999-yil fevral. Illa

(1999/2030 yil fevral. Ylla)Birinchi marotaba 1950-yil 1-yanvarda Macleanʼs jurnalida „I’ll Not Ask for Wine'' (Men vino soʻramayman) nomi ostida nashr etilgan.

1999-yil avgust. Yoz kechasi

(August 1999/2030. The Summer Night)Dastlab 1948-yil qishda The Arkham Sampler^[en] jurnalida ,,The Spring Night“ („Bahor kechasi“) nomi ostida nashr etilgan.

1999-yil avgust. Yerliklar

(August 1999/2030. The Earth Men) Birinchi marta 1948-yil avgustda „Thrilling Wonder Stories“ jurnalida nashr etilgan.

2000-yil mart. Soliq toʻlovchi

(March 2000/2031. The Taxpayer)Ilk marotaba ,,Marsga hujum"'da paydo boʻlgan.

Nomi oshkor etilmagan amerikalik barcha rost va yolgʻonlar bilan Marsga uchadigan raketaga kirishga harakat qiladi, u oʻz daʼvolarini oʻzining qonunlarga rioya qilishi, ijobiy xususiyatlari va eng muhimi, oʻz vaqtida toʻlangan soliqlari orqali Marsga asos solinayotganligini aytib oqlaydi.

2000-yil aprel. Uchinchi ekspeditsiyasi

(April 2000/2031. The Third Expedition)Birinchi marta „Mars – Jannat“ nomi bilan Planet Stories jurnalida 1948-yil kuzida nashr etilgan.

2001-yil iyun „Va oy hali ham boʻshliqni oʻz nurlari bilan kumushlashtiradi …“

(June 2001/2032. —And the Moon Be Still as Bright)^{[~ 1]}

Birinchi marta „Thrilling Wonder Stories“ jurnalida 1948-yil iyun oyida nashr etilgan.

Toʻrtinchi ekspeditsiya Marsga yetib boradi, uning vazifasi esa sayyorani kolonizatsiyalashtirishdan tashqari, oldingi kosmonavtlarning halok boʻlish sabablarini aniqlashdan iborat edi. Olimlardan biri Spender hamkasblarining xatti-harakatlariga va oʻzini tutishiga qarab, boshqa kosmonavtlar bilan nima sodir boʻlganini, eng muhimi, yerliklar bilan aloqa qilish natijasida Mars sivilizatsiyasi bilan nima sodir boʻlganini taxmin qila boshlaydi. Astronavtlardan biri Biggs insoniy illatlarni koʻrsatib, yangi yashash joyiga beparvolik bilan munosabatda boʻlishni boshlaganida, Spender ulardan biriga yashirinadi va asta-sekinlik bilan uning shaxsiyati marsliklarniki bilan aralasha boshlaydi. U oʻz hamkasblariga hujum qiladi va kapitan Uaylder uni ovlashga majbur boʻladi.

2001-yil avgust. Koʻchmanchilar

(August 2001/2032. The Settlers)

Dastlab Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2001-yil dekabr. Yashil tong

(December 2001/2032. The Green Morning)Birinchi marotaba Mars hujumda paydo boʻlgan.

2002-yil fevral. Chigirtka

(February 2002/2033. The Locusts)Birinchi marta Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2002-yil avgust. Tungi uchrashuv

(August 2002/2033. Night Meeting)Ilk marotaba Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2002-yil oktyabr. Sohil

(October 2002/2033. The Shore) Birinchi marta Marsga hujum da paydo boʻlgan.

2002-yil noyabr. Olov sharlari

(November 2002/2033. The Fire Balloons)Birinchi marta 1951-yil aprelda Imagination^[en] jurnalida …In This Sign" (…Bu belgida") nomi bilan nashr etilgan.

2003-yil fevral. Intermediyasi

(February 2003/2034. Interim)Birinchi marta 1947-yil iyulda Weird Tales jurnalida nashr etilgan.

2003-yil aprel. Musiqachilar

(April 2003/2034. The Musicians)Birinchi marta Marsga hujumda paydo boʻlgan.

Yer kolonistlarining bolalari tashlandiq shaharlarda topilgan marsliklarning skeletlaridan musiqa asboblari sifatida foydalangan holda koʻngilxushlik qilish yoʻlini topdilar.

2003-yil may. Choʻl

(May 2003/2034. The Wilderness)Birinchi marta 1952-yil noyabrda The Magazine of Fantasy and Science Fictionnashr etilgan.

2003-yil iyun …Balandroq osmonlarga

(June 2003/2034. Way in the Middle of the Air)Birinchi marta 1950-yil iyulda „ Other Worlds^[en] jurnalida nashr etilgan.

2004-2005 yillar. Yangi nomlar

(2004—05/2035—36. The Naming of Names)

Ilk marotaba Marsga hujumda paydo boʻlgan. 1949-yil avgustda Thrilling Wonder Stories jurnalida chop etilgan ,,The Naming of Names'' nomli hiyoka bilan adashtirib yubormaslik kerak. Natijada ushbu hikoya ,,Dark They Were, and Golden Eyed'' (Ular qora tanli va oltin koʻzli edi) nomiga oʻzgartirilgan.

Marsda paydo boʻlgan Yer kolonistlari Marsning geografik obektlarini: togʻlar, daryolar va boshqalarning nomini ommaviy ravishda oʻzgartiradilar.

2005-yil aprel. Escher II

(April 2005/2036. Usher II)Birinchi marta ,,Carnival of Madness“ („Jinnilik karnavali“) nomi ostida Tilling Wonder Stories jurnalida 1950-yil aprelda nashr etilgan.

Qandaydir Stendal va uning hamrohi Pikes Marsda haqiqiy Escher uyini quradilar, u yerda Edgar Allan Po („Morg koʻchasidagi qotillik“, "Quduq va mayatnik " va boshqalar) voqealarini qayta tiklashni rejalashtirishadi. Ammo uy mehmonlarga eshiklarini ochmasdan oldin, u yerga senzura xodimi Garret yetib keladi, u Stendalning rejalaridan va uning yer yuzida taqiqlangan kitoblarga boʻlgan qiziqishidan mamnun emasligi aniq edi.

2005-yil avgust. Keksa odamlar

(August 2005/2036. The Old Ones)Birinchi marta Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2005-yil sentyabr. Marslik

(September 2005/2036. The Martian)Birinchi marta Super Science Stories^[en] jurnalida 1949-yil noyabrda nashr etilgan.

Marsga koʻchib kelgan qari er-xotinlar bir vaqtlar yerda halok boʻlgan oʻgʻlini uchratadi.

2005-yil noyabr. „Sayohat tovarlari“

(November 2005/2036. The Luggage Store)Birinchi marta Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2005-yil noyabr. Oʻlik mavsum

(November 2005/2036. The Off Season)Birinchi marta 1948-yil dekabrda Thrilling Wonder Stories jurnalida nashr etilgan.

Sobiq kosmonavt, toʻrtinchi ekspeditsiya ishtirokchisi Sem Parkxill sosiska yemakxonasini ochadi, lekin boshlangan urush tufayli ishlar yaxshi ketmaydi. Bundan tashqari uni oʻtmishdagi arvohlar taʼqiq eta boshlaydi.

2005-yil noyabr. Kuzatuvchilar

(November 2005/2036. The Watchers)Birinchi marta Marsga hujumda paydo boʻlgan.

2005-yil dekabr. Jim shaharlar

(December 2005/2036. The Silent Towns)Birinchi marta 1949-yil mart oyida Charm jurnalida nashr etilgan. Marsda qolgan kam sonli odamlardan biri Uolter Gripp tashlandiq koloniya-shaharda koʻngilxushlik qilib yuradi. Tez orada u yolgʻizlikni his qila boshlaydi va boshqa odamlarni izlashga tushadi. Va bir kuni taxminiy telefon raqamlarini terib Marsda qolgan ayol- Jeneva bilan aloqaga kirishadi. Xursandligida u shu zahotiyoq goʻzal malikani uchratish uchun boshqa shaharga otlanadi, ammo…

2026-yil aprel. Uzoq yillar

(April 2026/2057. The Long Years )Birinchi marta Macleanʼs jurnalida 1948-yil 15-sentyabrda ''Dwellers in Silence" („Sukunatda yashovchilar“) nomi bilan nashr etilgan.

2026-yil avgust. Yumshoq yomgʻir yogʻadi

(August 4, 2026/2057. There Will Come Soft Rains)Birinchi marta Collier’s jurnalida 1950-yil 6-mayda chop etilgan.

Yerdagi atom urushi nihoyalanadi. Tirik odamlar qolmaydi, faqatgina kibernetik mexanizmlar uylardan birida allaqachon vafot etgan xoʻjayinlariga xizmat qilib ishlashda davom etishadi.

2026-yil oktyabr. Marsdagi bayramlar

(October 2026/2057. The Million-Year Picnic)Birinchi marta 1946-yil kuzida Planet Stories jurnalida nashr etilgan.

Yaratilish tarixi

"Marslik" siklini yaratish gʻoyasi yozuvchining bolalik yillarida boshlangan. Bredberining oʻzi intervyularidan birida eslaganidek: "Oʻn ikki yoshimda Edgar Burrouzning „Marslik jangchi“sining davomini sotib olishga qurbim yetmasdi, chunki biz kambagʻal oila edik … va keyin men oʻzimning shaxsiy versiyamni yozdim".

Rey Bredberi 1950-yil 17-oktyabrda nashr etilganmagan „Men kitobimni qanday yozganman“ essesida „Avvaliga Marsni zabt etishni yovvoyi Gʻarbni zabt etishdek qiladigan xususiyatlar haqida oʻyladim“ deb yozgan edi. "Bolaligimdan otam va bobom aytib bergan Yovvoyi Gʻarbdagi turli sarguzashtlar haqidagi hikoyalarni oʻzlashtirganman. Ulardan baʼzilarining voqealari asrning boshlarida, bu mintaqa ancha boʻsh, tashlandiq va yolgʻiz boʻlgan paytlarda sodir boʻlgan edi. Men chinakam Mars oʻsha yangi ufq boʻlishini bilardim, unga Steinbeck hikoyalari qahramoni Billi Bak Tinch okeani qirgʻogʻida oʻychan tikilgan: buyuk „Gʻarbni zabt etish“ allaqachon tugagan edi va uning istiqbollari ham oʻzgacha ajoyib sarguzashtlar muqarrar ravishda tarqala boshladi"^[1].

1949-yilda yozuvchilik bilan jiddiy shugʻullana boshlagan, ammo hali tan olinmagan Rey Bredberi Nyu-Yorkka joʻnaydi. Katta shaharda, u ancha vaqt davomida muvaffaqiyatsiz tarzda „tahririyatlarni aylanib yuradi“^[2] va hammaga oʻzining qisqa ilmiy-fantastik hikoyalarini taklif qiladi. Tadqiqotchi L. Butyakov Bredberining muvaffaqiyatsizligini uning nasrining „adabiy moda“ga toʻgʻri kelmasligi bilan izohlagan edi: "Oʻsha yillarda hikoyalar mashhur emas edi, keng omma komikslar va davomiy romanlarni xohlardi^[3]. Yozuvchining taqdirini uning familiyadoshi boʻlgan „qizil sayyora“ haqidagi koʻpgina hikoyalarida tematik umumiylikni qoʻlga kiritgan Doubleday nashriyot kompaniyasining tajribali muharriri Uolter Bredberi ^{[~ 2]} bilan tanishishi hal qildi va muallifga ularni oʻziga xos romanistik hikoyaga aylantirishni taklif qildi, uning asosiy maqsadi sirli va zamonaviy insoniyat uchun erishib boʻlmaydigan Mars^[4] edi. Rey Bredberi „mars hikoyalari“ni bir asarda birlashtirib, maslahatga amal qilishga qaror qildi. U oʻquvchilar novellalarni romanning boblari sifatida qabul qilishlari uchun yangi nomlar oʻylab topdi, voqealar xronologiyasini kiritdi va hammasini „Marsga hujum“ deb nomladi^[3]. Bir yil oʻtgach, asar nashr etildi va Bredberiga avval milliy, keyin esa jahon shuhratini keltirdi.

Nashr tarixi

,,Marsga hujum'' birinchi marta 1950-yilda Qoʻshma Shtatlarda nashr etilgan.

1951-yilda kitob Buyuk Britaniyada „Kumush chigirtka“ (,,The Silver Locusts'') nomi bilan nashr etildi. Asl nusxadan biroz farqli tarkibga ega edi. Ba'zi nashrlarda "Esher II" bobi yo'q edi (inglizcha: Usher II), uning oʻrnini „Fireballs“ novellasi (inglizcha: The Fire Balloons) egallagan edi^[5].

Asarning ispancha versiyasida argentinalik yozuvchi Xorxe Luis Borxes tomonidan yozilgan soʻzboshi ham mavjud.

1997 yilda, „Xronika“ qayta nashr etilganda, voqealar sanasi oʻzgartirildi – voqealar rivojlanishi 31 yil oldinga siljidi. Shunday qilib, asardagi yangi vaqt oraligʻi 2030-yildan 2057-yilgacha boʻladi. Qayta nashrga „Olovli sharlar“ novellasi ham kiritilgan boʻlib, u ilgari romanning bir qismi boʻlmagan, 1997-yilda 1951-yilga qaraganda kamroq ahamiyatli boʻlgan „… Balandroq osmonlarga“ bobi oʻrniga „Sahro“ novellasi joylashtiriladi. Voqealarning sanasini oʻzgartirish toʻgʻrisidagi qaror, ehtimol, asl vaqt oraligʻi (1999 yildan 2026 yilgacha) haqiqatga juda yaqin boʻlgani bilan bogʻliq boʻlgan, bu ilmiy-fantastik asar muallifning niyatiga koʻra kelajak haqida boʻlishi kerak edi

„Xronik“ning keyingi nashrlarida muallifning soʻzboshi („Marsga uzoq yoʻl“/ The Long Road to Mars 1990) va soʻngi soʻzi („Kitobimni qanday yozganman“/ How I Wrote My Book 2006) ham mavjud.

2010-yilda Subterranean Press muallifning Marsdagi asarlarining toʻliq toʻplami – „Mars yilnomalari. Toʻliq nashr“ni chop etdi. (inglizcha: The Martian Chronicles: The Complete Edition)^[6]^[7] .

Bahsli vaziyatlar

Janrga mansublik

Bredberining oʻzi ham hazilsiz emas, „Marsga hujum“ni „tasodifiy roman“ deb atagan^[8] . Shuningdek, muallifning oʻzi tomomnidan berilgan „romanning ikkinchi amakivachchasi“ va „romanga oʻxshagan hikoyalar toʻplami“ taʼriflari ham maʼlum. Shunga qaramay, asar janrining „roman“ deb belgilanishi adabiyotshunoslar orasida bir necha bor bahs-munozaralarga sabab boʻlgan. Koʻrinib turibdiki, bu bahs-munozaralarning kelib chiqishi „Xronikalar“ning yaratilishining „sunʼiy“ligi bilan bogʻliq.

Ekranlashtirishi

1980 yil – " Mars yilnomalari " (mini-serial, AQSh), rejissyor Maykl Anderson .
1980 yil – " Yaratilishning sakkizinchi kuni " (badiiy film, SSSR), rejissyor Suren Babayan .
1984 yil – " Yomgʻir yogʻadi " (multfilm, SSSR), rejissyor Nozim Toʻlyaxoʻjaev .
1987 yil – " Veld " (badiiy film, SSSR), rejissyor Nozim Toʻlyaxoʻjaev .
1988 yil – " 13-Apostol " (badiiy film, SSSR), rejissyor Suren Babayan .
1985 – 1992 – Rey Bredberi teatri / Rey Bredberi teatri (televidenie, AQSh, Kanada, Fransiya, Buyuk Britaniya, Yangi Zelandiya), rejissyorlar Rendi Bredshou, Bryus MakDonald, Ian Mun va boshqalar.
- 1990 yil – Mars bu jannat (hikoya „Mars yilnomalari“ga "Uchinchi ^{[~ 3]} " nomi bilan kiritilgan)
- 1990 yil – „Usher II“ (Usher II) ^{[~ 4]}
- 1990 yil – „Va oy hali ham nurlari bilan kumush rangda …“ (Va Oy hali ham yorqin boʻlsin) ^{[~ 5]}
- 1990 yil – Uzoq yillar ^{[~ 6]}
- 1992 yil – Yerdagi odamlar ^{[~ 7]}
- 1992 yil – Marslik ^{[~ 8]}
- 1992 yil – „Jim shaharlar“ (Jim shaharlar) ^{[~ 9]}
1995 yil – " Toʻrtinchi sayyora " (rus badiiy filmi, rejissyor Dmitriy Astraxan, „Uchinchi ekspeditsiya“ qissasining remeyki)
2001 yil – " Neon hayot " (Neon hayot) (multfilm, Rossiya), rejissyor Roman Puchkov.

Asar asosida Rey Bredberi ssenariyning ikkita versiyasini (1964 va 1997 yillardagi versiyalari) va ikkita aktli bitta pyesa (The Mars Chronicles: A Full-Length Play in Two Acts, 1986) yaratdi.

Federiko Fellini romanni ekranlashtirmoqchi edi: "Menimcha, Rey Bredberi yozgan hech narsani oʻtkazib yubormadim. „Marsga hujum“ni oʻqib chiqqanimdan soʻng, ular^[9] haqida film suratga olish istagi paydo boʻldi.

Eslatmalar

↑ V zaglavii proizvedeniya ispolzovani stroki iz stixotvoreniya angliyskogo poeta Dj. G. Bayrona „Ne brodit uj nam nochami…“
↑ Vposledstvii Rey Bredberi posvyatit emu svoyu povest „Vino iz oduvanchikov“: „Uolteru A. Bredberi, ne dyadyushke i ne dvoyurodnomu bratu, no, vne vsyakogo somneniya, izdatelyu i drugu“.
↑ Sezon 4, epizod 1
↑ Sezon 4, epizod 5
↑ Sezon 4, epizod 7
↑ Sezon 4, epizod 11
↑ Sezon 5, epizod 1
↑ Sezon 5, epizod 8
↑ Sezon 6, epizod 9

Manbalar

↑ „Роман «Марсианские хроники», 1950“. Рэй Брэдбери.Ру (2013-yil 9-dekabr). 2013-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 8-dekabr.
↑ Molitvin P. Rey Bredberi – grani tvorchestva i legenda o jizni // Bredberi R. Teni gryaduщego zla: Roman, rasskazi. – SPb., 1992. – S. 601.
↑ ^3,0 ^3,1 Butyakov L. Marsianin iz Los-Andjelesa // Bredberi R. Zdes mogut voditsya tigri: Rasskazi. – SPb., 2001. – S. 11, 12.
↑ Palsev N. Raduga zemnogo mifotvorchestva, ili Kolodes fantazii Reya Bredberi // Bredberi R. Chikagskaya bezdna: Roman, novelli. – M., 1993. – S. 17.
↑ „Table of contents with publication details for the various stories“. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-aprel.
↑ „The Martian Chronicles: The Complete Edition“ (en). Subterranean Press. 2012-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Рэй Брэдбери. Канонические марсианские хроники“. 2010-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-aprel.
↑ The Stories of Ray Bradbury. N. Y., 1980. P. XV.
↑ Федерико Феллини. „Я вспоминаю…“. // Booksonline.com.ua. 2018-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 14-may.

Adabiyot

Gloria McMillan, Donald E. Palumbo, C.W. Sullivan III, Foreword by Peter Smith, Donald E. Palumbo, C.W. Sullivan III. Orbiting Ray Bradbury's Mars: Biographical, Anthropological, Literary, Scientific and Other Perspectives, Critical Explorations in Science Fiction and Fantasy. McFarland, 2013. ISBN 9780786475766.
Federiko Fellini, Sharlotta Chendler. Ya vspominayu. „Vagrius“, 2005. – ISBN 5-9667-0018-5

[1] V zaglavii proizvedeniya ispolzovani stroki iz stixotvoreniya angliyskogo poeta Dj. G. Bayrona „Ne brodit uj nam nochami…“

[5] Vposledstvii Rey Bredberi posvyatit emu svoyu povest „Vino iz oduvanchikov“: „Uolteru A. Bredberi, ne dyadyushke i ne dvoyurodnomu bratu, no, vne vsyakogo somneniya, izdatelyu i drugu“.

[11] Sezon 4, epizod 1

[12] Sezon 4, epizod 5

[13] Sezon 4, epizod 7

[14] Sezon 4, epizod 11

[15] Sezon 5, epizod 1

[16] Sezon 5, epizod 8

[17] Sezon 6, epizod 9

[2] „Роман «Марсианские хроники», 1950“. Рэй Брэдбери.Ру (2013-yil 9-dekabr). 2013-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 8-dekabr.

[3] Molitvin P. Rey Bredberi – grani tvorchestva i legenda o jizni // Bredberi R. Teni gryaduщego zla: Roman, rasskazi. – SPb., 1992. – S. 601.

[multiple-4] 3,0 ^3,1 Butyakov L. Marsianin iz Los-Andjelesa // Bredberi R. Zdes mogut voditsya tigri: Rasskazi. – SPb., 2001. – S. 11, 12.

[6] Palsev N. Raduga zemnogo mifotvorchestva, ili Kolodes fantazii Reya Bredberi // Bredberi R. Chikagskaya bezdna: Roman, novelli. – M., 1993. – S. 17.

[7] „Table of contents with publication details for the various stories“. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-aprel.

[8] „The Martian Chronicles: The Complete Edition“ (en). Subterranean Press. 2012-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

[9] „Рэй Брэдбери. Канонические марсианские хроники“. 2010-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-aprel.

[10] The Stories of Ray Bradbury. N. Y., 1980. P. XV.

[18] Федерико Феллини. „Я вспоминаю…“. // Booksonline.com.ua. 2018-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 14-may.

[~ 1]

[1]

[2]

[3]

[~ 2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[~ 3]

[~ 4]

[~ 5]

[~ 6]

[~ 7]

[~ 8]

[~ 9]

[9]