Mirza Muhammad Xon II
| Mirza Muhammad Xon II | |
|---|---|
| Saltanat | 1784-1791-y.y. |
| Taxtga chiqqan yili: | 1784 |
| Oʻtmishdoshi | Malik Muhammad Xon |
| Davomchisi | Muhammadquli Xon |
| Regent | Xadija Bika |
| Tugʻilishi |
1770-y. Boku |
| Vafoti |
1836-y. (65-66 yosh) Kuba |
| Dafn etilgan joy | |
| Turmush oʻrtogʻi | Xanbika xanum |
| Otasi | Malik Muhammad Xon |
| Onasi | Xadija Bika |
| Dini | Shiit |
Mirzo Muhammadxon II (1770—1836) — Bokuning uchinchi xoni.
Yoshligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mirzo Muhammadxon II 1770-yilda Malik Muhammadxon va Quba xoni Fataliyning singlisi Xadicha Bika oilasida tugʻilgan. U Boku xonligining asoschisi boʻlgan bobosi Mirza Muhammadxon I sharafiga nomlangan. U taxtga otasi haj ziyoratiga ketganida oʻtirdi va boshqaruvni onasi oʻz zimmasiga oldi. Uning hukmronligi xonlikning Qubaga toʻliq qoʻshilishi davriga toʻgʻri keldi. Fatalixon 1785-yilda Mirzo Muhammadning oʻrniga Bokuga rus garnizonini joylashtirishni taklif qildi.[1] Biroq Fatalixon keyingi harbiy yurishlar oldidan 1789-yil 22-martda Bokuda vafot etdi.
Taxtdan voz kechishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qubolik Ahmadxon va Mirzo Muhammad oʻrtasida 1791-yildan keyin munosabatlar keskinlashgan. Fatalixon vafotidan keyin Muhammadquli ogʻa – Mirzo Muhammadning amakisi Ahmadxon va Mirzo Muhammadning tajribasizligidan foydalanib, Boku xonligini egallab olishga urindi. U Ahmadxonni agar xonlik unvoniga sazovor boʻlsa, sodiqligiga ishontirdi. Ahmadxon Muhammadquli ogʻani taxtga chiqarish uchun Bokuga qoʻshin joʻnatadi. Boku armiyasi bor-yoʻgʻi 500 kishidan iborat boʻlgani uchun u amakisi foydasiga taxtdan voz kechdi.[2]
Keyingi hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mirzo Muhammad oilasi, xotini va onasi bilan Quboga qochib ketdi. Muhammadquli shartnomaga xiyonat qilib, mustaqillikni da’vo qildi. Bunga javoban Ahmadxon qoʻshin toʻpladi va Mirzo Muhammadni taxtga tiklash uchun Bokuga yurish qildi. Ammo Muhammadqulidan magʻlub boʻldi.[3] Ahmadxon 1791-yil mart oyida vafot etdi va uning oʻrniga 13 yoshli ukasi Shayxalixon oʻtirdi. Mirzo Muhammadga yana Bokuga yurish uchun qoʻshin berildi. Shaykali graf Ivan Gudovichdan Bokuni qamal qilishni iltimos qildi. Muhammadquli tezda Rossiyaga boʻysunish xatini yuborib, yordam soʻradi. Vaziyatdan foydalanishni istagan Gudovich kontr-admiral Pyotr Shishkinga muammoni Rossiya foydasiga hal qilishni buyurdi.[3] Ammo noma'lum sabablarga koʻra Boku bombardimon qilingani uchun hujum kechiktirildi. Muhammadquli xon Shayxali bilan sulh tuzib, tez orada kasal boʻlib vafot etdi.[2]
Taxt uchun kurash
[tahrir | manbasini tahrirlash]U 1792-yilda Shayxalixon tomonidan yana xon etib tayinlangan. Biroq Qosim begim Selimxonov boshchiligidagi shahar zodagonlari Mirzo Muhammadning amakivachchasi Husayngulu xonni yangi xon deb e’lon qiladilar. Magʻlubiyatga uchragan Mirzo Muhammad yana Quboga qochadi. Keyin Bokuni qamal qilib, Huseynguluni xonlik daromadlarini boʻlishishga majbur qiladi. Husayngulu 1795-yilda Shirvondan qoʻshimcha kuchlar bilan tunda Balaxoniyga hujum qilib, Mirzo Muhammadni yana Qubadan panoh topishga majbur qiladi.
Mirzo Muhammad Shayxalidan qoʻshin olib, Absheronga joylashib, savdo va taʼminot yoʻllarini toʻsib qoʻydi. Huseyngulu Manafni Selimxonovga Gudovichdan yordam soʻrash uchun yubordi. Mirzo Muhammadni pistirma qilib, oilasi bilan asirga oladi. Uning ukasi Husayn ogʻaning yolgʻiz oʻzi jangdan qochib, Quboga borib, voqeani aytib beradi. Tez orada Mustafoxonning yordami bilan amakivachchalar sulh tuzdilar va Mirzo Muhammad Boku neft konlaridan olgan daromadini saqlab qolgan holda Qubaga qaytib ketdi.
Husayngulu xon 1797-yilda Qorabogʻda Ogʻa Muhammad shoh tomonidan hibsga olingan. Voqealarni eshitgan Mirzo Muhammad Bokuni egallashga shoshildi. Biroq Ogʻa Muhammadning oʻldirilishi va Husayngulu xonning tez qaytib kelishi uning rejalarini barbod qildi. Yangi shartnomadan soʻng u oʻzini Mashtagada oʻrnini egallab, xon oʻrinbosari boʻldi.[4]
1803-yilda Mashtaga Moʻstafoxonning yordami bilan Husayngulu hujumiga uchradi. U Qubaga qochib, qoʻshin yigʻish yoʻlini izlay boshladi.[2] 1806-yil iyulda rus generali Sergey Bulgakov armiyasiga qoʻshildi. Ular birgalikda 1806-yil 6-oktabrda Bokuni egallab olishdi.
Quba gubernatori
[tahrir | manbasini tahrirlash]U 1809-yilda Qubaning vaqtincha gubernatori etib tayinlangan.
Oila
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uning uchta xotini bor edi: Xonbikaxonim (m. 1800, vafot 1806) – Fatalixonning qizi; Sofiya - gruzin ayol, Behram bogʻiyning qizi; Xeyr-un Nisoxonim – Xinalugʻ Rzo afandining qizi.[5]
Farzandlari:
Sofiya xonimdan (nikoh: 1791, vafot: 1836):
- Abbosgulu Bakixonov (1794-1847)
- Jafargulu Boqixonov (1796-1867)
Xayr-un Nisoxonimdan[6] (nikoh: 1807, vafot: 1861-yil):
- Javad Boqixonov (1808-1866)
- Qodir Boqixonov (1817-yil t.)
- Mustafogulu Boqixonov (1822-yil t.)
- Abdulla Boqixonov (1824–1879)[7]
U 1836-yil Qubada vafot etgan.[5]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Iskenderova M.S. The Baku Khanate, Baku: Çaşıoğlu, 1999, p.80-91 (in Russian)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Bakikhanov 2010.
- ↑ 3,0 3,1 Ashurbeyli, Sara. Bakı şähärinin tarixi : orta äsrlar dövrü, Bakı — 279-bet. ISBN 9789952421675. OCLC 900613609.
- ↑ Bakikhanov, Abbasqulu. Gülüstani-İräm, Bähmänli, V., Bakı: Xatun Plyus, 2010 — 211-bet. ISBN 978-9952210453. OCLC 837882352.
- ↑ 5,0 5,1 Acts collected by the Caucasian Archaeological Commission: [In 12 vols.] / Archive of Chief Executive viceroy of the Caucasus; Under the Society. Ed. A. D. Berger. – Tbilisi: Typ. Ch. Ex. Viceroy Cau., 1866–1904. T. 6: Part 2: [1816–1827] / Ed. A. D. Berger. – 1875. – 941 p. – pp. 907–908
- ↑ Shamistan Nazirli, Azerbaijani generals. Baku; Gənclik, 1991 pp.28
- ↑ A., BERZHE. AKTY, SOBRANNYE KAVKAZSKOJ ARHEOGRAFICHESKOJ KOMISSIEJ TOM 5 CHAST 1. [S.l.]: BOOK ON DEMAND LTD, 2014 — 1119-bet. ISBN 978-5458678100. OCLC 972599590.