Malik Muhammad Xon
| Malik Muhammad Xon | |
|---|---|
| Saltanat | 1768-1784-y.y. |
| Taxtga chiqqan yili: | 1768-y.y. |
| Oʻtmishdoshi | Mirza Muhammad Xon I |
| Davomchisi | Mirza Muhammad Xon II |
| Tugʻilishi |
1736-y.y. Boku |
| Vafoti |
1784-y. Najaf |
| Turmush oʻrtogʻi | Xadija Bika |
| Otasi | Mirza Muhammad Xon I |
| Onasi | Husayn xon Rudbarning qizi |
| Dini | Shia |
Malik Muhammadxon Bokuning ikkinchi xoni va Mirzo Muhammadxonning oʻgʻli edi.
Hukmronlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mirzo Muhammadning toʻngʻich oʻgʻli va Husaynxon Rudbarning nabirasi edi. Keyinchalik u Fatali xonning kuyovi boʻldi. U 1765-yildan otasining nomidan hukmronlik qilgan va amalda Quba xonligining vassali edi. Fatali xon 1766-yilda Darband xonligiga bostirib kirganida, uning xoni Muhammad Husaynxonni asirga olib, koʻzini koʻr qilib, oʻgʻli Ali bilan Bokuga joʻnatadi va Malik Muhammadga ularni garovda saqlashni buyuradi.
U Samuel Gmelin tomonidan oʻta shafqatsiz hukmdor sifatida tasvirlangan.[1] Garchi ozarbayjonlik tarixchi Marziya Isgʻandarovaning fikricha, 1770-yilda Samuil neft konlarini koʻzdan kechirayotganida, xonning undan shubhalanib, bir marta “Rossiyada begona odamga shunday qilishiga ruxsat berisharmidi?” degani sabab boʻlishi mumkin. Shomuilga hatto shahar devorlari ichida qolish va shahar quduqlaridan suv ichish ham man etildi. Samuilning soʻzlariga koʻra, Quba armiyasi kontingenti Saroyda garnizon qilgan edi.[2]
Fatali xon Shamaxiga bostirib kirib, Ogʻasixonni zoʻrlik bilan taxtdan agʻdargandan soʻng, Avar xoni (nutsal) Muhammad IV va Shaki xoni Muhammadhusaynxonlar kuchlarini birlashtirib, Fataliy xonga hujum qiladilar. Jang ittifoqchi kuchlar uchun falokatli boʻldi, jangda Avar xoni ukasi va jiyanini yoʻqotdi.[3] Biroq 1774-yilda Muhammad Ogʻasixonni Shirvon taxtga tikladi va Quba xonligi qoʻshinlariga qarshi chiqdi. Malik Muhammad oʻz qoʻshinlarini jangga qoʻshib, nutsalni magʻlub etib, uni muzokaraga chaqirib, keyin oʻldirgan.
Bu xoinona harakat Kavkaz hukmdorlarini gʻazablantirdi. Ular Fatalixonga qarshi oʻz kuchlarini birlashtirdilar. Yangi baquvvat avar nutsal Umma V va Kaytag utsmi Amir Hamza katta-kichik Dogʻiston hukmdorlarini yigʻib, Qorabogʻ xonligidan (Ibrohim Xalilxon Uma Vning oʻgʻli edi) qoʻshimcha kuchlar bilan Qubaga bostirib kirishdi. 1774-yilda Xudot yaqinida Gavdushon tekisligidagi jang Fatalixonga ogʻir zarba boʻldi. Amir Hamza Boku atrofiga bostirib kirdi va bir yil ichida Qaytagga qaytib keldi.
U 1779-yilda Fataliy tomonidan sulh muzokaralari uchun Qorabogʻga yuborilgan va u yerda Ibrohimxalil xon tomonidan hibsga olingan. Biroq Fataliyning jazo guruhlari harakatlaridan soʻng 1781-yilda ozod qilinadi.
Vafoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozodlikka chiqqach, Makkaga haj safariga ketadi va 11 yoshli oʻgʻli Mirzo Muhammadni Bokuga mas’ul etib tayinladi. Ammo u 1784-yilda Najafga yaqin yoʻlda vafot etgan. Bakixonovning yozishicha, u Karbaloda dafn etilgan.[4]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Iskenderova M.S. The Baku Khanate, Baku: Çaşıoğlu, 1999, p.76 (in Russian)
- ↑ Mustafazadä, Tofiq Teyyuboğlu. Quba xanlığı, A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. (Azerbaijani), Bakı: Elm, 2005 — 103-bet. ISBN 5806617475. OCLC 63530563.
- ↑ Leviatov V.N. Essays from the history of Azerbaijan in the XVIII century. – B.: AN ASSR, 1948. pp. 132–133 (in Russian)
- ↑ A., BERZHE. AKTY, SOBRANNYE KAVKAZSKOJ ARHEOGRAFICHESKOJ KOMISSIEJ TOM 5 CHAST 1.. [S.l.]: BOOK ON DEMAND LTD, 2014 — 1119-bet. ISBN 978-5458678100. OCLC 972599590.