Moʻlton amirligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Moʻlton amirligi
Amirlik
←
855 — 1010


→


Poytaxti Moʻlton
Dini Islom

Moʻlton amirligi (855 - 1010) - hozirgi Panjob, Pokiston, Multan shahri atrofida mavjud bo'lgan Panjobdagi o'rta asrlardagi islom amirligi . Bu yerda dastlab Banu Munabbih qabilasi hukmronlik qilgan. Milodiy 959-yilda Banu Laviy qoʻmondonligi ostidagi ismoiliy qarmatiylar amirlik ustidan nazorat oʻrnatdilar va 1010-yilda Gʻaznaviylar imperiyasi tomonidan bosib olindi.

Manzil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abbosiylar xalifaligi parchalanganidan keyin Moʻlton amirligi mustaqillikka erishdi. Asosan Janubiy Panjobda joylashgan bo'lib, u shimolda Panjobda Hindu Shohi qirolligi va janubda Sindda Habbarid amirligi bilan chegaradosh.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Moʻlton va Sind general Muhammad bin Qosim boshchiligidagi Umaviylar xalifaligi tomonidan bosib olinib, musulmonlar hukmronligi ostiga o'tdi. IX asr o'rtalarida Abbosiylarning Sinddagi hokimiyati asta-sekin zaiflashdi. Markaziy hukumatning Sinddagi hokimiyati pasayganligi sababli, mintaqa markazsizlashtirish davrini boshdan kechirdi[1]. Moʻlton shuningdek, arab qabilasi Banu Munabbih qo'li ostidagi mustaqil amirlikning poytaxti bo'ldi.

Banu Munabbih hukmronligi (milodiy 855-959)[tahrir | manbasini tahrirlash]

800-yillarning oʻrtalariga kelib,islom payg'ambari Muhammad(s.a.v) Quraysh qabilasidan chiqqanligini daʼvo qilgan Banu Munabbih (shuningdek, Banu Sama nomi bilan ham tanilgan) Moʻltonga hukmronlik qilish uchun keldi va keyingi asrda hukmronlik qilgan Amirlikni oʻrnatdi[2] .

Milodiy 850-yillarda Abbosiylar xalifaligi. Sharqda Banu Munabbih boshqaruvidagi Moʻlton amirligini ko'rish mumkin

Ismoiliylar hukmronligi (milodiy 959-1010)[tahrir | manbasini tahrirlash]

10-asr oʻrtalariga kelib Moʻlton qarmatiylar taʼsiriga tushdi. Qarmatiylar u yerda Abbosiylar qoʻlidan magʻlubiyatga uchragach, Misr va Iroqdan quvilgan edilar. Ular shahar ustidan nazoratni Abbosiylar tarafdori Banu Munabbih amirligidan tortib oldilar[3] va Bag'doddagi Abbosiylar xalifaligi o'rniga Qohirada joylashgan Fotimiylar xalifaligiga bay'at berishdi[4][5][6] Moʻltonning ismoiliy hukmdorlari quyidagilardir;

Hamid Xon Lodi (985-997)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hamidxon Lodiy davrida g'aznaviy amir Sabuktagin 381/991 yillarda uning davrida Moʻltonga bostirib kirdi, biroq keyinchalik Hamid Lodiy bilan sulh tuzdi, chunki Ismoiliy Multon G'azna va Turk hokimiyati o'rtasida bufer bo'lib xizmat qilgan.

Fote Dovud (997-1010)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abul Foteh Dovud Hamid Lodiyning nabirasi va vorisi edi[7]. Uning hukmronligi davrida Moʻlton G'aznaviylar tomonidan hujumga uchrab, ismoiliylar davlatini beqarorlashtirdi. G'aznalik Mahmud 1005-yilda Moʻltonga bostirib kirdi va bir qator yurishlar uyushtirdi, bu yurishlar davomida ba'zi ismoiliylar qirg'in qilindi, aksariyati keyinchalik sunniy hanafiy fiqhiga o'tdi[8]. Shahar taslim qilindi va Abdul Foteh Dovudga Islomning sunniy talqiniga amal qilish sharti bilan shahar ustidan nazoratni saqlab qolishga ruxsat berildi[9]. Mahmud hind dinini qabul qilgan Navasxonni Mahmudning gʻoyibona hukmronligiga tayinladi. Nivasaxon hokimiyatga ega bo'lgach, Islomdan voz kechdi va Abdul Foteh Dovud bilan til biriktirib, mintaqani nazorat qilishga urindi[9] . Keyin Mahmud G'azniy 1007-yilda Nivosaxonga qarshi Multonga navbatdagi ekspeditsiyani boshqargan, keyin u qo'lga olingan va shaxsiy boyliklarini G'aznaga topshirishga majbur bo'lgan[9].

Keyin Fote Dovud G'aznalik Mahmud tomonidan taxtdan ag'darild [10], u Moʻltonni bosib olish jarayonida ismoiliylarni ham qirg'in qildi[11] .Abul Fatoh Dovud har yili 200 000 oltin dirham o'lpon va shia ismoiliy fiqhidan sunniy hanafiy fiqhiga o'tishga majbur bo'ldi. Shartlar qabul qilindi va Sulton Mahmud G‘aznaviy ham Moʻlton aholisidan zo‘rlik bilan ikki million dirham undirdi. Fote Dovud vafotidan soʻng amirlik tugatilib, Gʻaznaviylar imperiyasiga qoʻshildi[12].

Madaniyat va jamiyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Moʻltondagi Shoh Yusuf Gardezi maqbarasi xuddi shu davrda qurilgan

O'sha davrda Moʻlton iqtisodiyoti ancha jonli edi.10-asr fors geografi Estaxrining taʼkidlashicha, Multan shahri Sinddagi Mansuraning yarmiga teng boʻlib, Multon bilan birga Janubiy Osiyodagi yagona ikkita arab amirligi edi.

Har ikki shaharda arab tilida so‘zlashilgan[13], garchi Estaxri Multan aholisining fors tilida ham so‘zlashuvchilari bo‘lganligi haqida xabar bergan[14], bu Xuroson bilan savdoning ahamiyatini aks ettiradi. Moʻltonsavdogarlarini islom dunyosi bilan savdo qilish uchun madaniy jihatdan qulay holga keltirdi[14] .10-asr Hudud al-Olam Multan hukmdorlari Lahorni ham nazorat qilganligini taʼkidlaydi[14], garchi bu shahar keyinchalik Hindu Shohi imperiyasi tomonidan qo'lga olingan bo'lsa ham[14].10-asrda Multan hukmdorlari shahar tashqarisidagi Jandravor nomli saroyda istiqomat qilishgan va haftada bir marta juma namozi uchun filning ustida Moʻltonga kirib kelishgan[15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Baloch and Rafiqi, p. 294
  2. ↑ Rafiq, A.Q.. THE REGIONS OF SIND, BALUCHISTAN, MULTAN AND KASHMIR: THE HISTORICAL, SOCIAL AND ECONOMIC SETTING. UNESCO. ISBN 978-92-3-103467-1. 
  3. ↑ Osimi, Muhammad. History of Civilizations of Central Asia (vol. 4, part-1). Motilal Banarsidass, 1992, 1992. ISBN 9788120815957. 
  4. ↑ Habib, Irfan. Economic History of Medieval India, 1200–1500. Pearson Education India, 2011. ISBN 9788131727911. 
  5. ↑ A glossary of the tribes and castes of the Punjab and North-West ..., Volume 1 By H.A. Rose, 1997 — 489 bet. ISBN 9788185297682. 
  6. ↑ from: Multan, 20 March 2017.
  7. ↑ Jonah Blank.
  8. ↑ Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation (New York: Oxford University Press), p. 100.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Mehta, Jaswant Lal. Advanced Study in the History of Medieval India, Volume 1. Sterling Publishers Pvt Ltd, 1980. ISBN 9788120706170. 
  10. ↑ Manzoor Ahmad Hanifi.
  11. ↑ Farhad Daftary.
  12. ↑ Mahar Abdul Haq Sumra.
  13. ↑ Flood, Finbarr Barry. Objects of Translation: Material Culture and Medieval "Hindu-Muslim" Encounter. Princeton University Press, 2009. ISBN 9780691125947. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Habib, Irfan. Economic History of Medieval India, 1200–1500. Pearson Education India, 2011. ISBN 9788131727911. Habib, Irfan (2011).
  15. ↑ Andre Wink, Al-Hind: The Making of the Indo-Islamic World, Vol. 2, 244. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Moʻlton_amirligi&oldid=4009950" dan olindi