Mutlaq yulduz kattaligi

Mutlaq yulduz kattaligi — ob’yektdan maʼlum bir standart masofada joylashgan kuzatuvchi uchun astronomik ob’yektning yorqinligini tavsiflovchi fizik miqdor. Mutlaq yulduz kattaligidan foydalanish ob’yektlarning kuzatilgan yorqinligini emas, balki haqiqiy yorqinligini solishtirish imkonini beradi. Har xil turdagi ob’yektlar mutlaq yulduz kattalikning turli xil taʼriflaridan foydalanadi, ammo, qoida tariqasida, ularning barchasi koʻrinma yulduz kattaligi bilan bogʻliq.

Yulduzlar uchun mutlaq yulduz kattaligi

Yulduzlar uchun ( $M$ ) mutlaq yulduz kattaligi, agar ob’yekt kuzatuvchidan 10 parsek masofada joylashgan boʻlsa va yorugʻlik yulduzlararo yoki atmosferada yutilishni boshdan kechirmasa , uning koʻrinadigan yulduz kattaligi sifatida aniqlanadi. Quyoshning mutlaq vizual yulduz kattaligi (V diapazonida) +4,8 ^m, mutlaq bolometrik kattaligi (barcha toʻlqin uzunliklarida) +4,7 ^m . Bitta ob’yekt uchun ikkinchi va birinchi qiymat oʻrtasidagi farq bolometrik tuzatish deb ataladi va u har doim manfiy qiymatga ega^[1]^[2].

Galaktikalar, baʼzi yulduz klasterlari va tumanliklarining oʻlchamlari 10 parsekdan kattaroqdir, shuning uchun ular uchun mutlaq yulduz kattaligi biroz boshqacha tarzda oʻlchanadi: ular yorqinligi butun galaktika, klaster yoki tumanliklarning umumiy yorqinligiga teng boʻlgan nuqta ob’yekti sifatida qaraladi. va bunday ob’yekt uchun u odatiy tarzda mutlaq yulduz kattaligi bilan oʻlchanadi. Masalan, Andromeda galaktikasi mutlaq yulduz kattaligi −20,5 ^m ga teng^[3].

Taʼrifdan, agar koʻrinma yulduz kattaligi $m$ va ob’yektgacha boʻlgan masofa $d$ maʼlum boʻlsa, mutlaq yulduz kattaligini quyidagi formula boʻyicha hisoblash mumkin:

M=m-5\lg {\frac {d}{d_{0}}},

Bu yerda $d_{0}$ = 10 pk ≈ 32,616 yorugʻlik yili . Bu formula $M=m+5-5\lg r$ va $M=m+5+5\lg \pi \prime \prime$ ga ekvivalent. Bu yerda $r$ va $\pi \prime \prime$ — mos ravishda yulduzgacha boʻlgan masofa parsek va yillik parallaks sekundlarda^[1].

Shunga koʻra, agar koʻrinadigan va mutlaq yulduz kattaliklari maʼlum boʻlsa, masofani quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin:

d=d_{0}10^{\frac {m-M}{5}}.

Koʻrinadigan va mutlaq yulduz kattaliklari orasidagi farq masofa moduli deb ataladi. Bundan tashqari, agar koʻrinadigan kattalik yutilish uchun tuzatilgan boʻlsa, masofa moduli haqiqiy deb ataladi va agar tuzatishsiz boʻlsa koʻrinadigan deb ataladi^[4].

Nihoyat, mutlaq kattalik yulduz yorqinligi bilan quyidagi munosabat bilan bogʻlangan:

\lg {\frac {L}{L_{\odot }}}=0,4(M_{\odot }-M),

Bu yerda $L_{\odot }$ va $M_{\odot }$ — Quyoshning yorqinligi va mutlaq yulduz kattaligi.

Quyosh sistemasi jismlari uchun mutlaq yulduz kattaligi

Quyosh tizimidagi ob’yektlar (sayyoralar, asteroidlar va kometalar) uchun mutlaq kattalikning $H$ boshqa versiyasi qoʻllanadi., chunki ular oʻzlarining yorqinligiga ega emas, balki faqat Quyosh nurini aks ettiradi^[5]^[6]. Ular uchun mutlaq qiymat ular quyoshdan va kuzatuvchidan 1 a.b masofada boʻlgandagi koʻrinadigan qiymati qabul qilinadi. (bunday konfiguratsiya faqat kuzatuvchi Quyoshning markazida boʻlganda mumkin)^[7].

ob’yektning mutlaq yulduz kattaligi uning oʻlchamiga va albedosiga bogʻliq. $H$ — ob’yektning mutlaq kattaligi, $p$ — uning geometrik albedosi va $D$ — uning diametri (km) boʻlsin. Bu miqdorlar quyidagicha bogʻlangan^[8] :

H=-5\lg {\frac {D{\sqrt {p}}}{1329}}

.

$H$ qiymat, oʻz navbatida, sayyora yoki asteroidning koʻrinadigan yulduz kattaligidan hisoblanadi. Geometrik albedo odatda fizik nuqtai nazardan aniqlanadi. Ammo har qanday holatda ham koʻpchilik asteroidlar 0,05-0,25^[7] oraligʻida albedoga ega.

Hisoblash jadvallari turli albedoli jismlar uchun ham qoʻllanadi^[8] .

Meteoritlarning mutlaq yulduz kattaligi

Meteorlarni kuzatish bir vaqtning oʻzida Yer yuzasining turli nuqtalarida amalga oshiriladi. Har bir kuzatuvchi uchun meteordan keladigan yorugʻlik har xil masofani bosib oʻtadi va atmosferada turli xil yutilishni boshdan kechiradi: meteor ufqqa qanchalik yaqin boʻlsa, atmosferaning qalinligi shunchalik katta boʻladi va yorqinligi kamroq boʻladi. Meteor olovining odatiy balandligi 100 km. Shuning uchun meteor astronomiyasida mutlaq yulduz kattaligining boshqa taʼrifi qabul qilinadi: U boʻlgan, zenitda 100 km masofada kuzatilgan meteorning $M$ mutlaq yulduz kattaligi deyiladi^[6].

M=m-5\lg {R}-K,

Bu yerda $K$ — atmosferada yutilishini tuzatish (zenitgacha pasayish), $R$ — meteorgacha boʻlgan masofa, $m$ — uning koʻrinadigan yulduz kattaligi.

Yana qarang

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Кононович Э. В., Мороз В. И.. Общий курс астрономии, Изд. 2-е, исправленное, УРСС, 2004 — 374—375-bet. ISBN 5-354-00866-2.
↑ „Болометрическая поправка“. Астронет. Астронет. 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.
↑ „Andromeda galaxy“. 2020-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.
↑ „Видимые и абсолютные звёздные величины“. Астронет. Астронет. 2020-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.
↑ „Absolute Magnitude (H)“. 2017-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-iyul.
↑ ^6,0 ^6,1 Martinov D. Ya. Kurs obщey astrofiziki. — M.: Nauka, 1979. — S. 591.
↑ ^7,0 ^7,1 „Вычисление размера астероида по его абсолютной зв. вел. (NASA)“. 2013-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 20-yanvar.
↑ ^8,0 ^8,1 „Вычисление размера астероида по его абсолютной зв. вел. (IAU MPC)“. 2010-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-noyabr.

[:0-1] 1,0 ^1,1 Кононович Э. В., Мороз В. И.. Общий курс астрономии, Изд. 2-е, исправленное, УРСС, 2004 — 374—375-bet. ISBN 5-354-00866-2.

[2] „Болометрическая поправка“. Астронет. Астронет. 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.

[3] „Andromeda galaxy“. 2020-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.

[4] „Видимые и абсолютные звёздные величины“. Астронет. Астронет. 2020-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-may.

[5] „Absolute Magnitude (H)“. 2017-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-iyul.

[martynov-6] 6,0 ^6,1 Martinov D. Ya. Kurs obщey astrofiziki. — M.: Nauka, 1979. — S. 591.

[:2-7] 7,0 ^7,1 „Вычисление размера астероида по его абсолютной зв. вел. (NASA)“. 2013-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 20-yanvar.

[:1-8] 8,0 ^8,1 „Вычисление размера астероида по его абсолютной зв. вел. (IAU MPC)“. 2010-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]