Nikolay Mallitskiy
| Nikolay Mallitskiy | |
|---|---|
| Tavalludi |
18-sentyabr 1873-yil |
| Vafoti |
30-oktyabr 1947-yil Toshkent, OʻzSSR |
| Fuqaroligi |
 Rossiya imperiyasi  SSSR |
Nikolay Guryevich Mallitskiy (1873-yil 18-sentyabr (30-sentyabr), Orenburg viloyati, Dedovo qishlogʻi – 1947-yil 30-oktyabr, Toshkent, Oʻzbekiston SSR) – sovet geografi, SAGU professori, 1917-yilgi inqilobigacha Toshkent boshligʻi.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1873-yil 30-sentyabrda (18-sentyabr, eski uslubda) Orenburg viloyatining Dedovo qishlogʻida tavallud topgan. Uning otasi Guriy Aleksandrovich Mallitskiy mahalliy ruhoniyning Aleksandr Mallitskiyning[1] uchinchi oʻgʻli boʻlib, Dedovo qishlogʻida oʻqituvchi boʻlib ishlagan[2]. Onasi Yelizaveta Petrovna Molchanova ham Orenburgdagi qizlar gimnaziyasini tamomlagandan soʻng Dedovo qishlogʻida oʻqituvchi boʻlib ishlagan[3]. Nikolay oiladagi eng katta farzand edi. Uning Nina va Yelena ismli ikkita singlisi bor edi.
Mallitskiy 1891-yili gimnaziyani oltin medal bilan tugatgan va Sankt-Peterburgga Peterburg pedagogika institutiga oʻqishga kirgan. Institutda oʻqib yurgan kezlarida har yozda boy ota-onaning farzandlariga dars berib, pul topgan[4].
Toshkentda oʻqituvchi boʻlib ishlagan
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nikolay Guryevich 1895-yilda Sankt-Peterburg pedagogika institutining tarix-filologiya fakultetini (tarix fakulteti) imtiyozli diplom bilan tugatgan. Institutni tamomlab, Oʻrta Osiyoni oʻrganuvchi Kedrov, Mushketov, Semenov-Tyanshanskiy kabi olimlarning maʼruzalarini tinglagandan soʻng, Pedagogika institutida ishda qolish imkoniyati boʻlsa-da, bolaligidanoq borishni orzu qilgan Toshkentga xizmat qilish uchun joʻnab ketgan.
Mallirskiy paroxodda Kaspiy dengizigacha, soʻngra temir yoʻlda orqali Krasnovodskdan Samarqandgacha, u yerdan otda Toshkentga boradi. Toshkentda dastlab Gavrilov mehmonxonasiga joylashgan, keyin turmush qurishdan bir yarim yil oldin Yegorovlardan[5] kvartira ijaraga olgan[6].
Nikolay Mallitskiy Toshkent erkaklar gimnaziyasi direktori, viloyat umumtaʼlim maktablari bosh inspektorining oʻrinbosari Nikolay Petrovich Ostroumovning qiziga uylangan. Ostroumov bilan Toshkentga kelgan birinchi kuniyoq tanishgan va keyinchalik oilasi bilan yaqinroq munosabat oʻrnatgan. U boʻlajak rafiqasi Olga Nikolayevna[7] bilan 1896-yil bahorida uchrashgan va darhol unga oshiq boʻlgan[8].
Mallitskiy yozda Olga Nikolayevnaga turmush qurishni taklif qilgan va 1896-yil Yangi yil arafasida ular oila qurishgan.
Nikolay 1898-yilgacha oʻqituvchilar seminariyasida tarix va geografiya oʻqituvchisi boʻlib ishlagan, keyin esa xuddi shu fanlar oʻqituvchisi sifatida erkaklar gimnaziyasiga oʻtkazilgan. Shu bilan birga, u ilmiy tadqiqotlar bilan faol shugʻullana boshlagan[9][10].
„Turkestanskiye vedomosti“ gazetasi bosh muharriri
[tahrir | manbasini tahrirlash]1901-yil bahorida boshliqlari bilan ziddiyat tufayli isteʼfoga chiqdi[11]. Gimnaziyadan ketganidan soʻng u doimiy muxbir sifatida ishlab kelgan „davlatning“ „Turkestanskiye vedomosti“ gazetasi bosh muharriri lavozimiga tayinlandi. Ushbu lavozimga taklifni gazetaning vaqtinchalik muharriri lavozimini egallagan general-gubernatorligi devonidagi yirik amaldor – Geppener yozgan. Bu lavozimga tayinlangach, N. Mallitskiy oʻziga taklif qilingan ishga katta ishtiyoq bilan kirishdi. Ushbu tayinlashdan koʻp oʻtmay, Mallitskiylar oilasi Knyaz Nikolay Konstantinovich saroyi roʻparasida joylashgan Samarqand koʻchasidagi xizmat uyiga koʻchib oʻtdi. 1901—1906-yillarda gazetada bosh muharrir boʻlib ishlagan[12].
1905-yilda general-gubernator Nikolay Tevyashev vafotidan soʻng Turkiston oʻlkasi general-gubernatori etib Dean Ivanovich Subbotich tayinlandi. U N. Mallitskiyni tojikchani yaxshi bilgani uchun ichki ishlar vazirligining xodimi (pristav) Grigoryev bilan birga mahalliy aholi hayotini oʻrganish uchun „Buxoroga“, yaʼni Buxoro amirligiga yuboradi. Mallitskiy va Grigoryev Subbotichning koʻrsatmalarini bajardilar[13], ammo Buxoro amiri ularning missiyasidan xabar topdi. Amir vassallik shartlari buzilganligi toʻgʻrisida chor hukumatiga norozilik bildirgan va bu Subbotichning Turkiston general-gubernatori lavozimidan chetlatilishining sabablaridan biri boʻlgan[14]. Ayni sababga koʻra N. Mallitskiy „Turkestanskiye vedomosti“ gazetasi bosh muharriri lavozimidan chetlatilgan.
Shahar maʼmuriyati boshligʻi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1907-yil yanvardan u markaziy Rossiyadagi shahar hokimiyatiga qaraganda erkinroq boʻlgan Toshkent shahar hokimiyatining boshligʻi boʻldi. Mallitskiy oʻz mustaqilligidan gʻururlanib, zavqlandi. Mallitskiy shahar boshligʻi etib saylanganidan keyin u oilasi bilan Novaya koʻchasidagi 68-uyga koʻchib oʻtdi. Mallitskiylar uyiga Toshkent va viloyatning koʻplab mashhur kishilari tez-tez tashrif buyurishardi[15].
Mallitskiy qisqa vaqt ichida qarovsiz qolgan shahar iqtisodiyotini tiklashga, qarzlardan halos boʻlishga va shaharni obodonlashtirish boʻyicha ishlarni boshlashga muvaffaq boʻldi. Uning rahbarligi davrida Toshkentda elektr tramvay qurildi. 1914-yilgi urushdan bir necha yil oldin Toshkentda eng yangi texnologiyalardan foydalangan holda qassobxona qurishga qaror qilindi, bu masalani oʻrganish uchun xodimlar maxsus chet elga yuborildi. Niyozbekdagi Chirchiq daryosidagi GES loyihasi tayyorlandi (ular shaharni elektr energiyasi bilan yoritmoqchi edi), kanalizatsiya loyihalari tayyorlana boshladi. Biroq, urush boshlanishi sababli loyihalarni yakunlashning iloji boʻlmadi. U Toshkentning boshqa koʻplab mashhur kishilari qatori shaharda universitet ochish va Sibirga temir yoʻl qurishni oʻzi zarur deb hisoblagan (birinchi navbatda, Oʻrta Osiyo qishloq xoʻjaligining ixtisoslashuvi bilan bogʻliq) ham harakat qildi. 1910-yilda u bu haqdagi xabarlar bilan Peterburgga tashrif buyurdi. Shu bilan birga, Mallitskiy Stolipin bilan uchrashdi, u onasi tomonida uning uzoq qarindoshi boʻlib chiqdi.
Inqilobdan keyingi faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oktyabr inqilobidan keyin Nikolay Guryevich avval maktabda, 1918-yildan esa Turkiston Xalq universitetida oʻqituvchi boʻlib ishlagan[16]. Keyinchalik 1920-yillarda Sharqshunoslik oliy harbiy maktabida ham dars bergan va 1926-yilda professor unvonini olgan.
Nikolay 1947-yil 30-oktyabrda yurak xurujidan vafot etgan[17].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Predki Mallitskix bili shlyaxtichi iz pod Lvova. Yego praded bil soslan za uchastie v vosstanii v Orenburgskuyu guberniyu, pozje v Rossii on prinyal pravoslavie.
- ↑ Guriy Aleksandrovich, okonchiv Orenburgskuyu mujskuyu gimnaziyu, poluchil naznachenie na doljnost uchitelya v selo Dedovo.
- ↑ Nezadolgo do okonchaniya gimnazii Yelizaveta Petrovna osirotela – umer eyo otes – Petr Petrovich Molchanov, i vsya eyo bolshaya semya okazalas v bedstvennom polojenii. Yelizaveta Petrovna poexala v Dedovo po vospominaniyam rodstvennikov „zarabativat na xleb“.
- ↑ „Маллицкий Николай Гурьевич“. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
- ↑ Sin xozyaev kvartiri bil kollegoy Mallitskogo po uchitelskoy seminarii.
- ↑ To est pitatsya u nix doma.
- ↑ Olga bila mladshey docheryu N. P. Ostroumova. V eto vremya ona okonchila vtoroy kurs Bestujevskix visshix jenskix kursov v Sankt-Peterburge.
- ↑ „Архивированная копия“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 11-may.
- ↑ Yeщyo v 1895 godu, priexav v Tashkent, vstupil v krujok lyubiteley arxeologii, organizovanniy Nikolaem Petrovichem Ostroumovim. V 1897 godu napisal rabotu o Xodjikentskix nadgrobnix nadpisyax, kotoruyu vipolnil kogda ezdil v Ходжикент so svoimi uchenikami na pasxalnie kanikuli.
- ↑ „Николай Гурьевич Маллицкий“. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
- ↑ N. G. Mallitskiyning qizi bu mojaroni shunday tasvirlaydi [1]:
1901-yil bahorida general Kuropatkin Toshkentga keldi. Gimnaziyaga keldim va 8-sinfdagi qandaydir darsga bordim. U roʻyxatdagi talabalardan birini chaqirib, muvaffaqiyatli janglaridan biri haqida soʻradi. Talaba yaxshi edi, lekin u duduqlanardi va hayajondan yanada duduqlana boshladi. „Iya, sizga tarixni kim oʻrgatadi?“ – deb soʻradi Kuropatkin. Buni Mallitskiyga yetkazishdi, u gʻazablandi va agar general oʻz soʻzlarini qaytarib olmasa, xizmatni tark etishini aytdi. Kuropatkin, albatta, soʻzini qaytarib olmadi va otam isteʼfoga chiqdi, garchi hamma, shu jumladan bosh inspektor ham uni bunday qilmaslikka koʻndirgan boʻlsa-da.
- ↑ Mallitskiyning oʻzi tez-tez „Turkestanskiye vedomosti“ gazetasida maqolalar yozar edi, bu koʻpincha muharrir uchun ruxsat etilganidan koʻproq boʻlgan. Shuning uchun u oʻzining koʻpgina maqolalariga umuman imzo chekmagan va ular uchun haq olmagan. Baʼzan u oʻz maqolalariga N. G. Mallitskiy, N. G. yoki Dikiy deb imzo chekib, hech qanday siyosiy partiyaga mansub emasligini koʻrsatatgan.
- ↑ Xususan, Buxoro amirligi zindonini ham borib koʻrishgan
- ↑ „Архивированная копия“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 11-may.
- ↑ [http://ritm-x.com/vospominaniya_o_n.g.mallitzkom.pdf / Vospominaniya Yelizaveti Nikolaevni Mallitskoy ob otse - Nikolae Gureviche Mallitskom]
- ↑ Do revolyutsii predsedatelem Geograficheskogo Obщestva schitalsya general-gubernator, tak chto Mallitskiy, buduchi ego zamestitelem, fakticheski vipolnyal rabotu predsedatelya.
- ↑ „МАЛЛИЦКИЙ Николай Гурьевич“. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |