Nuh I (Somoniy)
| Nuh I | |
|---|---|
 Nuh I tangalari | |
| Somoniylar davlati amiri | |
| Saltanat | 943-yil 14-aprel — 954-yil[1] |
| Oʻtmishdoshi | Nasr I |
| Davomchisi | Abd al-Malik I |
| Farzandlari |
Abd al-Malik I Mansur I Abd al-Aziz |
| Sulola | Somoniylar |
| Otasi | Nasr II |
| Dini | Ahl as-Sunna val-Jamoa |
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
Nuh ibn Nasr yoki Nuh I (954-yilda vafot etgan) – 943–954-yillarda Movarounnahr hukmdori. Somoniylar sulolasi vakili, Nasr IIning oʻgʻli. Mish-mishlarga koʻra, u Xitoy malikasiga uylangan.[2]
Hokimiyatga kelishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nuh 943-yilda otasiga qarshi qoʻzgʻolonning oldini olgandan keyin hokimiyat tepasiga keldi. Nasrning ismoiliy missionerlarini qoʻllab-quvvatlaganidan norozi boʻlgan bir qancha qoʻshin zobitlari uni oʻldirishni rejalashtirdilar. Nuh fitnadan xabardor boʻlib, suiqasd uyushtirish uchun tashkillashtirilgan ziyofatga keldi va fitnachilarning boshligʻini tutib oʻldirdi. Boshqalarni tinchlantirish uchun u ismoiliylar faoliyatini toʻxtatishga vaʼda berdi va otasini uning foydasiga taxtdan voz kechishga koʻndiradi.[3]
Hukmronlik davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nuh hokimiyatni egallaganidan koʻp oʻtmay, u Xorazmda qoʻzgʻolonni bostirishga majbur boʻldi. Abu Ali Chagʻoniy boshlagan yana bir qo'zg'olon ancha jiddiyroq bo'lib chiqdi va uni Tus hokimi bo'lib ishlagan Abu Mansur Muhammad kabi bir qancha Somoniy zobitlari qo'llab-quvvatladilar. Abu Ali Somoniylar vassali Chag'oniyon davlatining hukmdori boʻlishdan tashqari, 939-yildan beri Xuroson hokimi boʻlgan. 945-yilda Nuh uni o'rniga Ibrohim ibn ismli turkni qo'ymoqchi boʻlgan va Nuh tomonidan lavozimdan chetlatilgan. Abu Ali Nuhning amakisi Ibrohim ibn Ahmad bilan qoʻshilib, isyon koʻtaradi.
947-yilda Ibrohim Buxoro ustidan hukmronlik qildi va oʻzini Somoniylar saltanatining hukmdori sifatida eʼlon qilib, toj kiydi va Nuhni Samarqandga qochishga majbur qildi. Biroq, Ibrohim shaharda mashhur boʻlmaganligi sababli Nuh amakisini va ikkita ukasini qoʻlga olib, koʻr qilishiga imkon berdi. Abu Alining Chagʻoniyondagi poytaxti talon-taroj qilindi, ammo 948-yilda ular oʻrtasida sulh tuzildi va Abu Ali Chagʻoniyon hukmdori etib tasdiqlandi. 952-yilda Xuroson hokimi Mansur ibn Qorategin vafot etgach, Abu Ali yana bu lavozimni egalladi.
Nuh Tabaristonning ziyoriy hukmdori Vushmgirning shikoyatini olgach, Abu Alini ikkinchi marta Xuroson hokimligidan olib tashladi. Nuh avvalroq Vushmgirni qoʻllab-quvvatlagan; ikkinchisi Somoniylar koʻmagi bilan qisqa muddatda Gurganni egallab oldi va uni Buyidlarga boy berganidan keyin 947-yilda Gurgan va Tabaristonni qaytarib olish uchun Somoniylar qoʻshinini ishlatdi. Somoniylar bilan birga ziyoriylar, keyin esa Buyidlar jang qildilar. Keyingi bir necha yil davomida mintaqada har bir tomon bir necha marta vaqtinchalik nazoratni qoʻlga kiritdi. Somoniylarning ittifoqchisi bo‘lgan Vushmgir Abu Ali buyidlarga qarshi urushga ketganidan xursand bo‘lgan, ammo Abu Ali Ray buyidlari bilan sulh tuzganidan g‘azablangan edi. Uning Abu Ali Buyidlar bilan til biriktirganligi haqidagi ayblovlardan iborat boʻlgan shikoyati Nuhning uni olib tashlashga qaror qilishi bilan yakunlanadi. Keyin Abu Ali Buyidlar huzuriga qochib ketdi va Abbosiylar xalifasi Al-Mutiydan Xurosonni nazorat qilish uchun huquq oldi. 954-yilda Nuhning vafoti bu muammoni hal qilishiga toʻsqinlik qildi. Uning o‘rniga o‘g‘li Abd al-Malik I taxtga o‘tirdi.[4]
Asarlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Buxoroda yashab ijod qilgan tarixchi Narshaxiy o'zining "Buxoro tarixi" asarini Nuh ibn Nasrga atab yozgan.[5]
Somoniylar shajarasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]|
Somoniylar sulolasi | ||||
| ||||
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Tabaqat-i Nasiri by Minhaj-i-Siraj, pg. 105, Lahore Sangmil Publications 2004
- ↑ Richard N. Frye, Bukhara, the Medieval Achievement, (University of Oklahoma Press, 1965), 57. https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-521-20093-8
- ↑ Richard N. Frye. Buxoro, O'rta asr yutuqlari, Oklaxoma universiteti, 1965 — 57-bet.
- ↑ Treadwell, WL (1991). Somoniylar davlatining siyosiy tarixi, Oksford universiteti.
- ↑ „NUH IBN NASR“ (16.10.2013-yil). Qaraldi: 13.07.2023-yil.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Treadwell, W. L. (1991). The Political History of the Sāmānid State (PhD thesis). University of Oxford.