Nuh II (Somoniy)

Nuh II
Nuh II
Somoniylar davlati amiri
Saltanat	976 — 997
Oʻtmishdoshi	Mansur I
Davomchisi	Mansur II
Farzandlari	Mansur II
Sulola	Somoniylar
Otasi	Mansur I
Dini	Ahl as-Sunna val-Jamoa

Nuh II (Somoniy) — Movarounnahr hukmdori (976/7 - 997). Somoniylar sulolasidan. U Mansurning o'g'li edi.

Hukmronlik davri

Taxtga juda yosh o'tirgan Nuhga onasi va vaziri Abul Husayn Abdulloh ibn Ahmad Utbiy yordam beradi. Uning ilk hukmronligi davrida Qoraxoniylar bostirib kirib, Somoniylar kumush konlari joylashgan Zarafshon vodiysi cho‘qqilarini egallaydilar. 980-yilda ular yana hujum qilib, Isfijobni egallab olishdi. Ammo Utbiy somoniylar hukmdori Xuroson hokimi Abul-Hasan Simjuriyni almashtirishga e'tibor qaratdi. Vazir Abul Husaynni haddan tashqari kuchga ega deb hisoblaydi; u 982-yilda uning o'rniga o'z tarafdorlaridan biri, Tosh ismli turk generali bilan almashtirishga muvaffaq bo'ldi. Abul Hasan Hirotdan janubda joylashgan Kuhiston shahriga qochib ketdi .

982-yilda Xurosonda Buyidlarga qarshi ekspeditsiya safarbar qilindi. Dastlab u muvaffaqiyat qozondi, ammo keyinchalik Somoniylar qoʻshinlari tor-mor etildi. Buyidlarning Somoniylar davlatiga bostirib kirishi Adhud ad-Davlaning o‘limi bilangina oldi olinadi. Utbiy qo'shinni qayta to'plamoqchi bo'ladi, lekin u Abul Hasan va Foiq tarafdorlari tomonidan o'ldirildi .

Utbiyning o'limi poytaxt Buxoroda qo'zg'olonni keltirib chiqardi. Nuh qoʻzgʻolonni bostirishda Toshdan yordam soʻrashga majbur boʻladi. Hokim bu vazifani uddasidan chiqadi va Abulhasan va uning o‘g‘li Abu Ali hamda Foiq qo‘shinlariga qarshi jang qilishga hozirlik ko‘radi. Biroq u fikridan qaytdi va Simjuriy va Foiq bilan yarashdi. Tosh Nuhni Foiqga Balxni, Abu Ali esa Hirotni boshqarishga ko'ndiradi. Abul Hasan Xurosonga qaytariladi, Tosh esa Xuroson hokimligini saqlab qoladi.

Tinchlikni Utbiyning vorisi, yangi vazir Muhammad ibn Uzayr, Utbiyga raqib bo‘lgan va Toshni yomon ko‘rganligi buzdi. Nuh Muhammadning maslahatiga amal qilib, Toshni oʻz lavozimidan olib tashladi va Abul Hasanni hokim qilib qayta tikladi. Tosh unga yordam ko'rsatgan Buyidlar oldiga qochib ketdi. Simjuriy va Foiq tarafdorlari 987-yilning oxirlarida uni mag'lub etishdi, lekin u Gorgan shahriga qochib, 988-yilda vafot etdi.

Abul Hasan ham xuddi shu davrda vafot etdi va uning oʻrniga oʻgʻli Abu Ali Xuroson hokimi etib tayinlandi. Bu uning kuchini ancha oshiradi, bu esa Foiqni xavotirga soladi. Ikki kishi o'rtasidagi janjal dushmanlikka aylanadi. Abu Ali 990-yil atrofidagi jangda Foiqni mag'lub etdi. Chekinish chog‘ida Foiq Buxoroni egallashga urindi, biroq Nuh turk qo‘mondoni Bektuzun yana bir mag‘lubiyatga uchradi. Keyin Foiq Balxga qaytadi. Nuh o'zining bir qancha vassallarini Foiqga qarshi kuchlarini safarbar qilishga ko'ndira oldi, ammo ikkinchisi o'z pozitsiyalarini saqlab qolishga muvaffaq bo'ldi.

Qoraxoniylar va ularning hukmronligining oxiri

994-yil avgust oyida Xurosonda Somoniylar va ikki turk qoʻzgʻolonchilari Foiq va Abu Ali Simjuriy oʻrtasida boʻlgan jang tasviri.

Qoraxoniylar Somoniylar ustidan zabt etishlari bilan bir qatorda, bir qancha hududlarni (Buxorodan deyarli mustaqil boʻlgan kichik turk bekliklari) meros qilib oldilar. Ular 991-yil oxirida keng ko'lamli bosqinni boshlashdi. Ularning rahbari Bug‘roxon uni to‘xtatish uchun Nuh yuborgan qo‘shinni yo‘q qiladi. Amir Foiqni kechiradi va unga Samarqand hokimligini beradi, buning evaziga uning Qoraxoniylarga qarshi kurash olib bormaslik va'dasini oladi. Ammo oradan ko‘p o‘tmay, Foiq Bug‘roxonga taslim bo‘ldi, u esa Buxoro tomon yo‘l oldi. Nuh qochib ketdi va qoraxoniylar 992-yil bahorining oxirida poytaxtga kirib keldilar. Keyin amir haligacha Xuroson viloyati markazi bo'lgan Nishopurda istiqomat qiluvchi Abu Aliga murojaat qiladi. U undan yordam so'raydi, lekin Abu Ali rad etadi. Bugʻroxon Buxoroda kasal boʻlib qolgach, vaziyat oʻzgaradi. Ikkinchisi marotaba Samarqandga boradi va shimolga ketayotgan yo'lda vafot etadi. Buxoroda qolgan garnizon oʻsha yilning yozida Nuh tomonidan magʻlub etiladi.

Foiq Buxoroni o‘ziga olmoqchi bo‘ladi, ammo mag‘lub bo‘ladi. Keyin Abu Ali huzuriga qochdi; ikki boshliq somoniylar sardori hukmronligini tugatish uchun o‘tmishdagi kelishmovchiliklarini ko‘mib, yarashdilar. Nuh g'aznalik Subuktigindan yordam so'raydi. G'aznaviylar yordam berishga rozi bo'lishdi va Nuhning qo'shinlari Xorazm va uning boshqa bir qancha vassallari yordami bilan yanada mustahkamlandi. 994-yil avgust oyida Xurosonda boʻlib oʻtgan jang amir va uning ittifoqchilarining yirik gʻalabasi bilan yakunlandi. Isyonchilar Gorgan hududiga qochib ketishadi. Nuh Subuktigin va uning oʻgʻli Mahmudni unvonlar bilan taqdirlaydi, Xuroson hokimligini ham Mahmudga beradi.

995-yilda Abu Ali va Foiq yangi kuchlar bilan qaytib kelib, Mahmudni Nishopurdan quvib chiqaradilar. Subuktigin o'g'li bilan birlashadi va Tus yaqinida qo'zg'olonchilarni mag'lub qiladi. Abu Ali va Foiq shimolga qochib ketishdi, ikkinchisi esa Qoraxoniylardan boshpana topdi. Nuh esa Abu Alini kechirib, uni Xorazmga yuboradi. Xorazmshoh janubiy Xorazmni Somoniylarning vassali sifatida tutib, Abu Alini qamoqqa tashladi. Shimoliy Xorazmning Somoniylar hokimi Goʻrgan viloyatidan bu hududga bostirib kirganda ikkalasi ham qoʻlga olinadi. U janubiy Xorazmni qoʻshib oldi va Abu Alini Nuh huzuriga qaytarib yubordi. 996-yilda amir uni Subuktiginga yubordi va keyin G'aznaviylar tomonidan qatl etildi.

Bu orada Foiq Bug‘roxonning vorisi Nasrxonni Somoniylarga qarshi yurish boshlashga ishontirmoqchi bo‘ladi. Aksincha, Qoraxoniylar Nuh bilan sulh tuzadilar. Foiq afv etilib, Samarqand hokimi lavozimiga qaytadi. Nihoyat tinchlik o‘rnatilgan bo‘lsa-da, undan oldingi yillardagi to‘qnashuvlar Somoniylarni qattiq iztirobga soldi. Qoraxoniylar shimoli-sharqning katta qismini egallab oldilar, G'aznaviylar esa Xuroson va Oks janubidagi yerlarni o'zlariga mahkam tutdilar. Xorazm hokimi Nuhning hokimiyatini qabul qiladi. Somoniylar davlati qudrati juda zaif bir sharoitda 997-yilda Nuh vafot etdi. Uning o‘rniga o‘g‘li Mansur II o‘tiradi.

Somoniylar sulolasi

Ahmad I (819 - 864) Buxoro Amirlari Nosir I (864 - 879) Ismoil (879 - 888) Nosir I (888 - 892) Moveraunnahr hukmdorlari Nosir I (875 - 888) Ismoil (888 - 907) Ahmad II (907 - 914) Nosir II (914 - 943) Nuh I (943 - 954/5) Abdulmalik I (954/5 - 961/2) Nosir III (961/2) Mansur I (961/2 - 976/7) Nuh II (976/7 - 997) Mansur II (997 - 999) Abdulmalik II (999) Ismail II (999 - 1004/5)

Havolalar

• Frye, R.N. „The Sāmānids“, . The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press, 1975 — 136–161-bet. ISBN 0-521-20093-8. 
• Meisami, Julie Scott. Persian Historiography to the End of the Twelfth Century. Edinburgh University Press, 1999 — 1–319-bet. ISBN 9780748612765.