Oʻzbekistonda tipografiya

Oʻzbekistonda tipografiya tarixi XIX asrning oʻrtalaridan boshlanadi.

Chor Rossiyasi davrida

XIX asr oʻrtalarida Turkiston oʻlkasi Rossiya imperiyasiga qoʻshilgach, Toshkentga kichik bosmaxona keltirilib, u 1868-yildan harbiy okrug shtab-kvartirasida ishlay boshlagan va Rossiya maʼmuriyati ehtiyojlariga xizmat qilgan. Keyingi yili Toshkentda Sharqiy Osiyodagi birinchi davriy nashr boʻlgan "Turkestanskie vedomosti" (Turkiston bayonotlari) rasmiy gazetasini chiqarish uchun moʻljallangan ikkinchi bosmaxona ochildi. „Turkestanskie vedomosti“ gazetasi 1870-1917-yillarda mavjud boʻlgan. Bosmaxonada kirill alifbosidan tashqari arab alifbosi ham qoʻllangan boʻlib, „Turkestanskie vedomosti“ga qoʻshimchalarni oʻzbek va qozoq (Tүrkіstan Uәlayatiniң Gazetі) tillarida chop etishda foydalanilgan.

1871-yilda bosmaxonada Sharqiy Osiyoda birinchi bosma kitob — „Rossiya Turkistoni va Oʻrta Osiyo mamlakatlari haqidagi materiallar toʻplami“ nashr etilgan. Oʻsha yili tarjimon, „Turkestanskie vedomosti“ gazetasi xodimi Shohmardan Ibrohimovning „1872-yil taqvimi“ oʻzbek tilida birinchi kitobni nashr ettirdi. Oʻrta Osiyoda birinchi toshbosmaga 1874-yilda Xivada asos solingan. Alisher Navoiyning oʻzbek tilida 1880-yilda yozilgan „Xamsa“ kitobi bizgacha yetib kelgan. Rus savdogari Semyon Ivanovich Laxtin Toshkentda toshbosmaxonani ochdi. 1913-yilda Turkistonda 118 ming nusxada atigi 56 nomdagi kitoblar nashr etilgan, shundan 37 nomdagi kitoblar oʻzbek tilida 86 ming nusxada nashr etilgan.

Sobiq ittifoq davrida

Sovet hukumati nashriyot biznesini yangi bosqichga koʻtardi, chunki u taʼlim dasturlari va targʻibotining ajralmas qismi edi. 1920-yil mart oyida Turkiston Markaziy saylov komissiyasi (MSK) Toshkentda Oʻrta Osiyodagi birinchi universal kitob nashriyoti — Turkiston davlat nashriyoti tashkil etish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. 1923-yilda Turkiston Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi Davlat nashriyoti Oʻrta Osiyo davlat nashriyoti deb nomlandi. 1921—1924-yillarda Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasida 3 million nusxada 1184 nomdagi kitoblar nashr etildi.

Ikkinchi jahon urushi yillarida kitob nashri keskin pasayib ketdi. Oʻzbekistondagi barcha nashriyotlar bitta — Oʻzbekiston SSR Davlat nashriyotiga birlashtirildi. Urushdan keyin ixtisoslashtirilgan nashriyotlar qayta tiklandi.

1950-yilda Oʻzbekiston SSRda 15,8 million nusxada 908 kitob va risolalar, 1970-yilda 31,4 million nusxada 2030 kitob va risolalar nashr etildi. Alisher Navoiy asarlarining 15 jildlik va oʻsha davrda Vladimir Ilich Lenin asarlarining oʻzbek tilidagi 49 jildlik nashri eng ulugʻvor loyihalar sirasida deb qaralgan edi.

1980-yildan „Oʻzbekiston“, „Fan“, „Oʻqituvchi“ kitob nashriyoti, „Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti“, „Yosh gvardiya“, „Tibbiyot“, „Qoraqalpogʻiston“, Oʻzbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Komiteti gazeta va jurnallar nashriyotlari oʻz faoliyatini boshlagan.

Mustaqillik yillarida

Oʻzbekiston mustaqillikni qoʻlga kiritgach, tipografiya faoliyati yangi bosqichga koʻtarildi. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari, noshirlik va matbaa faoliyatini rivojlantirish, soʻz va axborot erkinligini taʼminlash borasida 10 dan ziyod qonun va 150 dan ortiq qonunosti hujjatlari qabul qilinib, sohada mustahkam huquqiy baza yaratildi. Bugungi kunda yurtimizda 1991-yilga nisbatan ommaviy axborot vositalari qariyb 4-martaga, nashriyotlar 13 karra va matbaa korxonalari 12 barobarga koʻpayib, ularning moddiy-texnik bazasi, kadrlar salohiyati sezilarli darajada yaxshilandi. Respublikada chorak asr avval toʻqqizta nashriyot oʻz faoliyatini olib borgan boʻlib, ularning barchasi davlatniki boʻlgan. Hozirgi kunda esa Oʻzbekistonda ularning soni 122 ga yetdi, shu bilan bir qatorda, 57 nashriyot — xususiydir.