Oq dumli quyon
| Oq dumli quyon | |
|---|---|
.jpg) | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Oila: | Tovushqonlar |
| Urugʻ: | Quyonlar |
| Turlari: | Oq dumli quyon |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Lepus townsendii (Bachman, 1839) | |
| Areal | |
 | |
Oq dumli quyon[1][2] (lotincha: Lepus townsendii) — Shimoliy Amerikada yashovchi quyon turi. Unga ushbu nom amerikalik tabiatshunos Jon Kerk Taunsend (1809-1851) sharafiga berilgan[3].
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Oq dumli quyon quyonlarning katta turi boʻlib, uning eng katta turi „jackrabbit“ deb ataladi, ammo ikkita katta quyon (Arktika va Alyaska quyonlari) Shimoliy Amerikaning shimolida yashaydi. Bu quyonning kattalari uzunligi 56 dan 65 sm gacha (22 dan 26 dyuymgacha), dumi 6,6 dan 10,2 sm gacha (2,6 dan 4,0 dyuymgacha) va vazni 2,5 dan 4,3 kg gacha (5,5 dan 9,5 funtgacha) boʻladi. Qishdan bahorgacha ayollarda homiladorlik tufayli vazn ortib boradi, lekin erkaklarda reproduktiv raqobatning stressi tufayli kamayadi. Shunday qilib, Ayova shtatidagi urgʻochilar vazni qishda oʻrtacha 3600 g (7,9 funt) dan bahorda 3,800 g (8,4 lb) ga, erkaklar quyonlar vazni esa qishda oʻrtacha 3,400 g (7,5 funt) dan bahorda 3,100 g (6,8 funt) gacha oshadi[4]. Saskachevanda 9 kg (20 lb) dan ortiq vaznga ega noyob namunalar qayd etilgan. Uning oʻziga xos, katta, kulrang quloqlari bor, uchlari qora rangli kashtan jigarrang va ichi oq hamda quyonlarga xos uzun, kuchli orqa oyoqlari bor. Orqa, yonbosh va oyoq-qoʻllari toʻq jigarrang yoki kulrang-jigarrang, pastki qismlari och kulrang. Quloqning teshiklaridan 10 dan 11,3 sm gacha (3,9 dan 4,4 dyuymgacha) va orqa oyoqning oʻlchami 14,5 dan 16,5 sm gacha (5,7 dan 6,5 dyuymgacha). Dumi oq rangda, tepa qismida toʻq markaziy chiziq bor. Dum ayollarda erkaklarnikidan biroz kattaroqdir. Shimoliy populyatsiyalarda bu quyon kuzda yung tashlaydi va quloqlaridan tashqari hamma joyi oq rangga aylanadi[5]. Ular odatda hech qanday tovush chiqarmaydi, lekin agar ular yaralangan yoki ushlangan taqdirda qattiq qichqiradi[6].
Tarqalish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ushbu tur Kanadada (Alberta, Britaniya Kolumbiyasi, Manitoba, Ontario, Saskachevan), AQShda (Kaliforniya, Kolorado, Aydaho, Illinoys, Ayova, Kanzas, Minnesota, Missuri, Montana, Nebraska, Nevada, Nyu-Meksiko, Shimoliy Dakota, Oregon, Janubiy Dakota, Yuta, Vashington, Viskonsin) tarqalgan. Bu tur Kolumbiya tekisligida 30 m va Kolorado shtatidagi Bros togʻida dengiz sathidan 4319 m balandlikda uchragan. Asosiy yashash joyi ochiq dasht va tekisliklardir.
Xulq-atvor
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oq dumli quyon tunda yashaydi va kun davomida oʻsimliklar ostida yashiringan sayoz chuqurliklarda yotadi va kechki payt ovqatlanish uchun paydo boʻladi. Bu turning shakllari uzunligi 46 dan 61 sm (18 dan 24 dyuym) gacha, kengligi 20 dan 30 sm gacha (7,9 dan 11,8 dyuymgacha) va chuqurligi 20 sm (7,9 dyuym) gacha boʻlgan chuqurlarda yashirinib yotadi[7]. Ular koʻpincha, koʻzga tashlanadigan yoʻllar shakldan uzoqlashadi va boshqalar tez-tez tashrif buyuriladigan oziqlantirish joylarida oʻsimliklar orasida yashirinadi. Bu quyon yolgʻiz tur boʻlib, oʻtlar va boshqa yashil oʻsimliklar, shu jumladan madaniy ekinlar bilan oziqlanadi. Koloradoning janubida yoz faslidan kuzgacha boʻlgan davrda parhez 70% (yoz) dan 4% (qish) oʻtlar, 43% (kuz) dan 4% (qish) oʻtlar va 76% (qish) dan 7% gacha oʻzgarib turardi. Qishda ular oʻsimlik kurtaklari, novdalari va poʻstlogʻi past butalar bilan oziqlanadi. Qora dumli quyonga qaraganda u oʻz ovqatlanish odatlarida koʻproq tanlanadi, bu esa ularning diapazonlari bir-biriga mos keladigan joylarda kamchiliklarga ega[8]. Uning ko‘rish qobiliyati, eshitish qobiliyati va sezgir mo‘ylovlari bor va ular yordamidan boshqa quyon naslga tayyor yoki yo‘qligini aniqlashga qodir.
Urug‘lanish davri o‘zgaruvchan bo‘lib, kenglik va atrof-muhit omillariga bog‘liq, diapazonning turli qismlarida fevraldan iyulgacha davom etadi. Bir nechta erkaklar urg‘ochilarning e'tiborini jalb qilish uchun bir-birlariga zarba berish, sakrash va tebranish orqali agressiv tarzda raqobatlasha oladilar. Ayol tomonidan ovulyatsiya juftlashgandan keyin sodir bo‘ladi. Homiladorlik davri taxminan 42 kunni tashkil etadi va tug‘ilishga tayyorgarlik ko‘rayotganda, urg‘ochi zich o‘simliklar ostida mo‘ynali uya tayyorlaydi. Bir vaqtning o‘zida 11 tagacha bolalasa-da, odatda to‘rt yoki beshta bola tug‘ilishi odatiydir. Bolalarning og‘irligi taxminan 100 g (3,5 oz). Ularning ko‘zlari ochiq va tug‘ilishda to‘liq mo‘ynali bo‘lib, tez orada harakatlana boshlaydi. Ular taxminan ikki haftaligida ozuqa yeyishni boshlaydilar va to‘rt haftada sutdan ajratiladi. Ular yetti oylikda jinsiy yetuklikka erishadi, lekin tug‘ilgandan keyingi yilgacha ko‘paymaydilar.
Turlarni himoya qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oq dumli quyon IUCN tomonidan Xavotir ostidagi turlarning Qizil ro‘yxatida „eng kam tashvishli“ deb baholanadi, chunki u keng turga ega va uning ko‘p qismi keng tarqalgan. Populyatsiya soni biroz kamayishi mumkin, ammo bu quyonni xavf ostidagi toifaga kiritishni oqlaydigan darajada emas.
Vayomingda esa Grand Teton milliy bog‘ida u juda kamaygan, u yerda yaqinda uchratilmagan. U bir vaqtlar ko‘p bo‘lgan Yelloustoun milliy bog‘ida ham hozirda yo‘qolgan tur[9], lekin kuzatuvlar natijasida, yo‘llarda o‘ldirilgan naʼmunalar va tarixiy maʼlumotlardan maʼlum bo‘lishicha, oq dumli quyonlar ushbu parkda hali ham bor[10]. Vayomingdagi quyonlar sonining kamayishi sabablari esa haligacha aniq emas.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Гуреев А. А. 1964. Зайцеобразные (Lagomorpha) // Фауна СССР. Млекопитающие. Т. 3, Вып. 10. C. 190.
- ↑ В словаре В. Е. Соколова назван бесхвостым зайцем, что следует рассматривать как очевидную опечатку. В данном издании преобладают переводы английских или латинских названий, английское название этого вида — White-tailed jackrabbit.
- ↑ Bo Beolens, Michael Watkins, and Mike Grayson. The eponym dictionary of mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009 — 416-bet. ISBN 978-0-8018-9304-9.
- ↑ Kline, P. D. (1963). Notes on the biology of the jackrabbit in Iowa. Proc. Iowa Acad. Sci, 70, 196-204.
- ↑ "White-tailed jackrabbit (Lepus townsendii)". ARKive. Smithsonian National Museum of Natural History: North American Mammals. Archived from the original on 2013-10-29. Retrieved 2013-09-01.
- ↑ Gosline, Anna (2001). "Lepus townsendii: white-tailed jackrabbit". Animal Diversity Web. University of Michigan. Retrieved 2013-09-01.
- ↑ Jackson, H.H.T. 1961. Mammals of Wisconsin. University of Wisconsin Press, pp. 504.
- ↑ Lepus townsendii: White-tailed Jackrabbit". North American Mammals. Smithsonian National Museum of Natural History. Retrieved 2013-09-01.
- ↑ Berger J (2008). "Undetected species losses, food webs, and ecological baselines: a cautionary tale from the Greater Yellowstone Ecosystem, USA". Oryx. 42 (1): 139. doi:10.1017/S0030605308001051.
- ↑ Gunther, Kerry; Renkin, Roy; Halfpenny, Jim; Gunther, Stacey; Davis, Troy; Schullery, Paul; Whittlesey, Lee (2009). "Presence and Distribution of White-tailed Jackrabbits in Yellowstone National Park". Yellowstone Science. 17 (1): 24–32.