Kontent qismiga oʻtish

Oq rang

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

'Oq rangʻ – eng ochiq rang boʻlib, akromatikdir (rangsiz). Bu qor, boʻr va sut kabi narsalarning rangi va qora rangga qarama-qarshi hamdir. Oq jismlar yorugʻlikning barcha koʻrinadigan toʻlqin uzunliklarini toʻliq aks ettiradi va tarqatadi. Televizor va kompyuter ekranidagi oq rang qizil, koʻk va yashil yorugʻlik aralashmasidan hosil boʻladi.

Ramziy maʼnosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi Misr va Qadimgi Rimda ruhoniylar poklik ramzi sifatida oq libos kiygan, rimliklar esa fuqarolik ramzi sifatida oq toga kiygan. Oʻrta asrlarda va Uygʻonish davrida oq yagona shox poklikni, oq qoʻzichoq qurbonlik va poklikni anglatadi. Bu Fransiya qirollarining va Rossiya fuqarolar urushi (1917—1922) davrida bolsheviklarga qarshi chiqqan monarxistik harakatning qirollik rangi edi. Yunon va Rim ibodatxonalari oq marmar bilan qoplangan va XVIII asrdan boshlab neoklassik meʼmorchilik paydo boʻlishi bilan oq rang yangi cherkovlar, kapitoliylar va boshqa hukumat binolarining eng keng tarqalgan rangiga aylandi, ayniqsa, Qoʻshma Shtatlarda keng avj olgan.

Yevropa va Qoʻshma Shtatlardagi soʻrovlarga koʻra, oq rang koʻpincha mukammallik, yaxshilik, halollik, poklik, boshlangʻich, yangilik, betaraflik va aniqlik bilan bogʻliq.[1] Oq rang deyarli barcha dunyo dinlari uchun muhim rangdir. Rim-katolik cherkovining boshligʻi papa 1566-yildan beri poklik va qurbonlik ramzi sifatida oq libos kiyib keladi. Islomda va Yaponiyaning Shinto dinida oq rangdagi kiyimlarni ziyoratchilar ham kiyishadi. Gʻarb madaniyatlarida va Yaponiyada oq rang toʻy liboslari uchun eng keng tarqalgan rang boʻlib, poklik va bokiralikni anglatadi.[2]

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq soʻzi qadimgi inglizcha „hwīt“ davom ettiradi, oxir-oqibat umumiy german χwītaz OHG (h)wîz ham aks ettirilgan, "hvítr ", Goth. ƕeits tarzida tasvirlana boshlangan. Nihoyat, proto-hind-yevropa tilidan *kwid- boʻlib, sanskrit śveta „oq yoki yorqin“ va slavyan světŭ tillarida ham saqlanib qolgan.[3] Islandcha soʻz oq „hvítur“ toʻgʻridan-toʻgʻri hvítr soʻzining qadimgi Norse shaklidan olingan. Oddiy german tilida ham soʻz boʻlgan *blankaz („oq, yorqin“), soʻnggi lotin tilidan * blancus sifatida oʻzlashtirilgan, bu „oq“ (katalan, oksitan va fransuz blanc, ispan blancoʻ', italyan biancoʻ') uchun romantik soʻzlarning manbasini taʼminlagan, Galisiya-Portugaliya brancoʻ' va boshqalar hisoblanadi. Oqning antonimi qora rangdir.

Baʼzi Yevropa boʻlmagan tillarda oq rang uchun juda koʻp atamalar mavjud. Inuit tilida oq rangning yetti xil nuanslari uchun yetti xil soʻz bor. Sanskrit tilida yorqin oq, tishlarning oqi, sandal daraxtining oqi, kuz oyining oqi, kumushning oqi, sigir sutining oqi, marvaridning oqi, quyosh nurining oqi va oʻziga xos soʻzlar mavjud.

Tarix va sanʼat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixdan oldingi davr va qadimgi tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang sanʼatda ishlatiladigan birinchi ranglardan biri edi. Fransiyadagi Lasko gʻori 18,000-17,000 yil avval paleolit rassomlari tomonidan chizilgan buqalar va boshqa hayvonlarning rasmlarini oʻz ichiga oladi. Paleolit rassomlari oʻzlarining yorqin gʻor rasmlarida kalsit yoki boʻrdan, baʼzan fon sifatida, baʼzan esa koʻmir va sariq oxra bilan birga yorqin rang sifatida foydalanganlar.[4][5]

Qadimgi Misrda oq rang maʼbuda Isis bilan bogʻlangan. Isis ruhoniylari faqat oq zigʻirdan tayyorlangan kiyimlardan kiyishgan va u mumiyalarni oʻrash uchun ham ishlatilgan.[6]

Yunonistonda va boshqa qadimgi sivilizatsiyalarda oq rang koʻpincha ona suti bilan bogʻliq edi. Yunon mifologiyasida bosh xudo Zevs nimfa Amalteyaning sutidan oziqlangan.[7]

Qadimgi yunonlar dunyoni zulmat va yorugʻlik nuqtai nazaridan koʻrgan, shuning uchun oq rang ularga qarshi asosiy rang edi. Oqsoqol Pliniy oʻzining "Tabiat tarixi „ asariga koʻra, Apelles (miloddan avvalgi IV asr) va qadimgi Yunonistonning boshqa mashhur rassomlari oʻzlarining rasmlarida faqat toʻrtta rangdan foydalanganlar; oq, qizil, sariq va qora.[8][9]

Toga virilis deb nomlanuvchi oddiy oq toga 14-18 yoshdan oshgan barcha Rim fuqarolari tomonidan tantanali marosimlarda kiyilardi. Magistrlar va baʼzi ruhoniylar keng binafsha chiziqli toga praetexta kiyib yurishgan.

Qadimgi rimliklar oq uchun ikkita soʻz bor edi; albus, toʻliq oq, (albinoʻ' soʻzining manbai); va kandidus, yorqinroq oq. Rimda davlat lavozimiga ega boʻlishni istagan bir kishi oq toga kiyib olgan, uni nomzod soʻzining kelib chiqishi toga candida deb atagan.[10]

Qadimgi Rimda Vesta maʼbudasining ruhoniylari oq zigʻir liboslari, oq palla yoki oq roʻmol kiyishgan yoki oq parda tutib yurishgan. Ular Rimning muqaddas olovini va penatlarini himoya qildilar.[6]

  • Prehistoric paintings in Chauvet Cave, France (30,000 to 32,000 BC)
    Chauvet gʻoridagi tarixdan oldingi rasmlar (miloddan avvalgi 30-32 ming yillar)
  • Painting of the goddess Isis (1380-1385 BC). The priests of her cult wore white linen.
    Isis maʼbudasining rasmi (miloddan avvalgi 1380-1385). Uning ruhoniylari oq zigʻir kiygan edilar.
  • Paintings of women in white from a tomb (1448-1422 BC).
    Qabrdan oq rangdagi ayollar rasmlari (miloddan avvalgi 1448-1422).
  • Statue of the chief Vestal Virgin, wearing a white palla and a white veil.
    Bosh Vestal Bokira haykali, oq yopingʻich va oq parda kiygan.

Postklassik tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilk xristian cherkovi oq rangning Rim ramziyligini poklik, qurbonlik va fazilat rangi sifatida qabul qilgan. Bu mass paytida ruhoniylar kiygan rangga, sistersiy ordeni rohiblari kiygan rangga aylandi va Dominikan ordenining sobiq rohiblaridan biri boʻlgan Papa Pius V davrida u papaning oʻzi kiygan rasmiy rangga aylandi.

Postklassik tarix sanʼati, oq qoʻzichoq insoniyat nomidan Masihning qurbonligining ramzi boʻldi. Choʻqintiruvchi Yahyo Iso Masihni dunyoning gunohlarini oʻz zimmasiga olgan Xudoning qoʻzichogʻi sifatida tasvirlagan. Oq qoʻzichoq Oʻrta asrlar davrining eng mashhur rasmlaridan biri, Jan van Eykning “Gent qurbongohi"ningʻ' markazi edi.[11]

Oq rang ham oʻzgarishning ramziy rangi edi. Avliyo Mark Xushxabari bu voqeada Isoning kiyimini „qordek oppoq, porloq“ deb taʼriflaydi.[12]

Oq yakkashox postklassik tarix qoʻlyozmalarining rasmlari va gobelenlarining umumiy mavzusi edi. Bu poklik va inoyat ramzi boʻlib, uni faqat bokira inson qoʻlga kiritishi mumkin edi.[13]

Postklassik tarix davomida rassomlar kamdan-kam hollarda ranglarni aralashtirdilar; Ammo Uygʻonish davrida nufuzli gumanist va olim Leon Battista Alberti rassomlarni oʻz ranglariga oq rang qoʻshib, ularni yengilroq, yorqinroq qilish va xushchaqchaqlik qoʻshishga undagan.[14]

Zamonaviy tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVI asrgacha oq rangli liboslar odatda bevalar motam rangi sifatida kiyganlar. Fransiya qirollarining bevalari XVI asrda Anna Brittanigacha oq libos kiyishgan. Koʻplab ritsarlar oq tunikani qizil plash bilan birga ham kiyib olgan.

XVIII – XIX asrlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang barokko davridagi meʼmoriy interyerlarning va ayniqsa XVIII asrda unga ergashgan rokoko uslubining asosiy rangi edi. Cherkovning ichki qismi hamda cherkovning kuchini, shon-shuhratini va boyligini koʻrsatish uchun yaratilgan.

Oq rang ham XVIII asrda erkaklar va ayollar uchun moda rangga aylangan edi. Aristokratiya va yuqori tabaqadagi erkaklar oq pariklar kiyishgan, ayollar esa oq naqshli liboslar kiyishgan.

Fransuz inqilobidan soʻng, oq rang (blanc casse) Qadimgi Yunoniston va Rim liboslaridan keyin modellashtirilgan ayollar kostyumlaridagi eng yaxshi moda rangga aylandi. Ushbu liboslarning dizayni juda ochiq boʻlgani sababli, ularni kiygan ayollarni oʻsha davrdagi fransuz erkaklari les merveilleuses (ajoyib) deb atashgan.[15] Imperator Napoleon I davridagi imperiya uslubi Qadimgi Imperator Rimning konservativ liboslaridan keyin modellashtirilgan. Liboslar modada yuqori, ammo shimoliy Fransiyaning yanada ogʻir ob-havo sharoitlarini hisobga olgan holda issiqligi past edi.[16]

XIX asrning amerikalik rassomi Jeyms Mak Nil Uistler (1834—1903) fransuz impressionistlari bilan bir vaqtda ishlagan, musiqa sarlavhalari bilan bir qator rasmlar yaratdi, unda u kayfiyatni yaratish uchun ranglardan foydalangan, bastakorlar musiqadan foydalangan. Uning bekasi Joanna Xiffernandan namuna sifatida foydalangan Oq simfoniya № 1 – Oq qiz kartinasi begunohlik, moʻrtlikni va noaniqlik lahzasini tasvirlash uchun nozik ranglardan foydalangan.[17]

XX―XXI asrlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oqlar harakati 1917-yildagi rus inqilobidan keyin Rossiya fuqarolar urushi paytida bolsheviklarga qarshi shakllangan muxolifat edi. Nihoyat 1921―1922-yillarda bolsheviklar tomonidan magʻlubiyatga uchradi va uning koʻplab aʼzolari Yevropaga koʻchganlar.

XIX asrning oxirida qoʻrgʻoshin oq hali ham eng mashhur pigment edi; ammo 1916—1918-yillarda Norvegiya va Qoʻshma Shtatlardagi kimyo kompaniyalari titan oksididan tayyorlangan oq titan ishlab chiqarishni boshladilar. U birinchi marta XVIII asrda uranni kashf etgan nemis kimyogari Martin Klaproth tomonidan aniqlangan. U qoʻrgʻoshin oqidan ikki baravar koʻp qoplama kuchiga ega edi va maʼlum boʻlgan eng yorqin oq pigment edi.[18]

Oq rangning mutlaqligi modernist rassomlarga yoqdi. U eng sodda shaklda rus suprematist rassomi Kazimir Malevich tomonidan 1917-yilda oʻzining oldingi „qora kvadrat“ ga hamroh boʻlgan „oq kvadrat“ rasmida ishlatilgan. Bundan gollandiyalik modernist rassom Piet Mondrian ham foydalangan.

Qora va oq rang Le Korbusier (1887—1965) kabi modernist arxitektorlarga ham yoqdi. Uning aytishicha, uy „yashash uchun moʻljallangan mashina“ va temir-beton va poʻlatdan yasalgan, hech qanday bezaksiz va jingalaksiz „sokin va kuchli arxitektura“ ga chaqirdi.[19]

Ilmiy tushuncha (rang fanlari)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻzga kiruvchi yorugʻlik koʻzning barcha uch turdagi rangga sezgir konus hujayralarini taxminan teng miqdorda qoʻzgʻatganda, yorugʻlik insonning koʻrish tizimi tomonidan oq rang sifatida qabul qilinadi.[20]

Oq nur

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • In the RGB color model, used to create colors on TV and computer screens, white is made by mixing red, blue and green light at full intensity.
    Televizor va kompyuter ekranlarida ranglar yaratish uchun ishlatiladigan RGB rang modelida oq rang qizil, koʻk va yashil yorugʻlikni toʻliq intensivlikda paydo boʻladi.
  • White light refracted in a prism revealing the color components.
    Prizmada singan oq yorugʻlik rang komponentlarini ochib beradi.

1666-yilda Isaak Nyuton oq yorugʻlik bir nechta ranglardan iborat ekanligini koʻrsatdi, uni prizmadan oʻtkazib, uni qismlarga ajratish uchun, keyin ularni qayta yigʻish uchun ikkinchi prizmadan foydalangan.[21]

Oq yorugʻlik quyosh, yulduzlar yoki lyuminestsent lampalar, oq LEDlar va choʻgʻlanma lampalar kabi yerga ulangan manbalar tomonidan yaratilishi mumkin. Rangli televizor yoki kompyuter ekranida oq rang yorugʻlikning asosiy ranglarini aralashtirish orqali hosil boʻladi.

Turli xil spektral quvvat taqsimotiga ega yorugʻlik manbalari shunga oʻxshash hissiy tajribaga olib kelishi mumkinligi yorugʻlikning vizual tizim tomonidan qayta ishlanishi bilan bogʻliq.

Oq yorugʻlik chiqaradigan koʻplab yorugʻlik manbalari deyarli barcha koʻrinadigan toʻlqin uzunliklarida yorugʻlik chiqaradi (quyosh nuri, turli xil rang haroratidagi akkor lampalar).[22][23] Bu keng tarqalgan fikr notoʻgʻri tushunchadir va dastlab Nyuton quyosh nuri koʻrinadigan spektr boʻylab toʻlqin uzunliklari boʻlgan yorugʻlikdan iborat ekanligini kashf qilganidan kelib chiqib aytish mumkin. "Barcha ranglar" oq yorugʻlik hosil qilganligi sababli, oq rang „barcha ranglar“ dan iboratdir degan xulosaga kelsak, bu notoʻgʻri tushunchaning sababi boʻlishi mumkin boʻlgan natijani tasdiqlash deb ataladigan keng tarqalgan mantiqiy xatodir.

Yorugʻlik manbalarining spektral taqsimotlari diapazoni oq rang sifatida qabul qilinishi mumkin – „oq yorugʻlik“ ning yagona, noyob spetsifikatsiyasi yoʻq. Misol uchun, „oq“ lampochkani sotib olayotganda, 2700K, 6000K va hokazo etiketli lampochkani sotib olish mumkin, ular juda xilma-xil spektral taqsimotga ega boʻlgan yorugʻlik chiqaradilar.

Oq buyumlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rangni koʻrish turli xil ob’ektlarni rangi bilan farqlash imkonini beradi. Buni amalga oshirish uchun rangning doimiyligi yorugʻlikning turli xil spektral taqsimotlari orasida yorugʻlik oʻzgarganda ob’ektning idrok qilingan rangini nisbatan oʻzgarmay qolishi mumkin.

Xuddi shu prinsip fotografiya va kinematografiyada qoʻllanadi, bu yerda oq nuqta tanlash boshqa barcha rang stimullarining oʻzgarishini aniqlaydi. Oq nuqtaning oʻzgarishi yoki manipulyatsiyasi kiyim kabi baʼzi optik illuziyalarni ochish uchun ishlatiladi.

„Oq yorugʻlik“ ning yagona, oʻziga xos spetsifikatsiyasi boʻlmasa-da, haqiqatan ham „oq ob’ekt“ yoki, aniqrogʻi, „oq sirt“ ning oʻziga xos spetsifikatsiyasi mavjuddir. Toʻliq oq sirt yorugʻlikning toʻlqin uzunligi yoki spektral taqsimlanishidan qatʼiy nazar, unga tushgan barcha yorugʻlikni hech qanday yutmasdan diffuz tarzda aks ettiradi, yaʼni tarqatadi.[24][25]

Barcha toʻlqin uzunliklarida tushgan yorugʻlikning 100 % aks etishi bir xil aks ettirish shaklidir, shuning uchun oq rang akromatik rang boʻlib, rangsizlikni anglatadi.[26] Mukammal diffuzor tomonidan ishlab chiqarilgan rang stimuli odatda barcha yoritgichlar uchun akromatik stimul deb hisoblanadi.[27]

Rangning barqarorligiga xromatik moslashuv orqali amalga oshadi. Xalqaro yoritish komissiyasi oq rangni (moslashtirilgan) "koʻrish muhitiga moslashgan kuzatuvchi mukammal akromatik va yorqinlik omili birlik deb baholaydigan rang stimuli sifatida belgilaydi.[28]

Tabiatdagi oq rang xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻp miqdorda kvars yoki eroziyalangan ohaktoshni oʻz ichiga olgan qumli plyajlar ham oq koʻrinadi, chunki kvars va ohaktosh quyosh nurini oʻziga singdirmasdan, aks ettiradi yoki tarqatadi. Tropik oq qumli plyajlar, toʻlqinlar taʼsirida maydalangan dengiz chigʻanoqlaridan mayda qumgacha oq kalsiy karbonatning yuqori miqdoriga ega boʻlishi mumkin.[29]

Doverning Oq qoyalari oʻzining oq rangini quyosh nurini aks ettiruvchi ohaktoshdan olinadi.

Qor havo va mayda muz kristallari aralashmasidir. Deyarli barcha yorugʻlik havo va suv molekulalari tomonidan aks ettiriladi yoki tarqaladi, shuning uchun qor quyosh nurida oq kabi koʻrinadi. Baʼzan yorugʻlik tarqalmasdan oldin muz kristallari ichida aylanib, qorni porlab turgandek koʻrsatadi.[30]

Quyosh nuri muzga kirganda, qizil spektrning koʻproq yorugʻligi soʻriladi, shuning uchun tarqalgan yorugʻlik mavimsi boʻladi.[31]

Bulutlar ham xuddi muz kabi oq rangga ega. Ular havo bilan aralashgan suv tomchilari yoki muz kristallaridan iborat boʻlib, ularga tushgan yorugʻlik juda oz miqdorda soʻriladi va yorugʻlikning koʻp qismi tarqalib, koʻzga oq rangda boʻlib koʻrinadi. Yuqoridagi boshqa bulutlarning soyalari bulutlarni kulrang koʻrinishga keltiradi.[32]

Asosan qishda yoki yil davomida qor qoplami boʻlgan koʻplab togʻlar shunga koʻra nomlanadi: Mauna Kea Gavayi tilida oq togʻ degan maʼnoni anglatadi. Changbay togʻlari tom maʼnoda abadiy oq togʻlarni anglatadi, bu esa Xitoy va Koreya oʻrtasidagi chegarani belgilaydi.

  • Titanium white, made with titanium dioxide, is the brightest white paint available. It also colors most toothpaste and sunscreen.
    Titan dioksididan tayyorlangan oq titanium eng yorqin oq boʻyoqdir. Bundan tashqari, koʻpchilik tish pastasi va quyosh kremiga shu moddadan qoʻshadi.
  • Zinc white is made from zinc oxide. Zinc oxide is used in paints, suntan lotion, and some foods.
    Oq rux rux oksididan tayyorlanadi. Rux oksidi boʻyoqlarda, quyoshdan himoyalangan loson va baʼzi oziq-ovqatlarda ishlatiladi.

Boʻr – ohaktoshning bir turi boʻlib, mineral kalsit yoki kalsiy karbonatdan iborat. U dastlab dengiz ostida kokkolitofor deb ataladigan mayda mikroorganizmlarning toʻplamlari sifatida toʻplangan. Bu modda gʻor rasmlarida tarixdan oldingi rassomlar tomonidan ishlatilgan birinchi oq pigment sifatida qoʻllangan edi.

Bianco di San Giovanni – Uygʻonish davrida ishlatiladigan pigment, uni XV asrda rassom Cennino Cennini tasvirlab bergan. Kalsiy gidroksidi bilan kalsiy karbonatdan tayyorlangan boʻrga oʻxshardi. U quritilgan ohakdan qilingan boʻlib, kukunga aylantirilgan, keyin sakkiz kun davomida suvda namlangan, har kuni suv oʻzgartirilgan.[33]

Oq qoʻrgʻoshin eramizdan avvalgi IV asrda ishlab chiqarila boshlangan. Jarayon tasvirlagan Pliniy Elder, Vitruvius va qadimgi yunon muallifi Teofrast tomonidan qoʻrgʻoshin boʻlaklari sirka bilan toʻldirilgan alohida boʻlinmasi boʻlgan sopol idishlarga solingan. Oʻz navbatida qozonlar sigir goʻngiga yaqin javonlarga toʻplangan. Sirka va sigir goʻngining qoʻshilgan bugʻlari qoʻrgʻoshinning qoʻrgʻoshin karbonatiga aylanishiga olib kelgan. Bu bir oy yoki undan koʻproq vaqt olishi mumkin boʻlgan va sekinlik bilan boradigan jarayon edi. U ajoyib oq rangga aylandi va asrlar davomida rassomlar tomonidan ishlatildi.[34]

Oq titan – bugungi kunda rassomlar uchun eng mashhur oq rang beruvchi moddadir; u mavjud boʻlgan eng yorqin oq pigment boʻlib, qoʻrgʻoshin oqidan ikki baravar koʻp qoplamaga ega. U birinchi marta 1921-yilda sotuvga chiqarila boshlangan. U hozirgi vaqtda asosiy manba boʻlgan brukit, anataza, rutil yoki ilmenit minerallari ham titan dioksididan tayyorlangan. Yorqin oqligi tufayli u koʻpchilik tish pastasi va quyosh kremi uchun rang beruvchi sifatida ishlatiladi.[35]

Oq rux – sink oksididan tayyorlanadi. U oq titanga oʻxshaydi, lekin unchalik shaffof emas. U baʼzi oziq-ovqatlarga ularni muhim ozuqa moddasi boʻlgan rux bilan boyitish uchun qoʻshiladi.[36]

Baʼzi materiallar „oqdan ham koʻra oqroq“ koʻrinishi mumkin, bunga optik oqartiruvchi vositalar (OBA) yordamida erishiladi. Bular ultrabinafsha va binafsha mintaqada yorugʻlikni yutadigan kimyoviy birikmalardir (odatda 340-370 nm) elektromagnit spektrni oʻzgartiradi va koʻk mintaqada yorugʻlikni qayta chiqaradi (odatda 420-470) nm).

Oqartirish va oqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oqartirish – ming yillar davomida qoʻllanadigan matolarni oqartirish jarayoni. Baʼzan bu shunchaki matoni quyoshda qoldirish, yorqin nurda xira boʻlishdan iborat edi. XVIII asrda bir qancha olimlar xlorli oqartirgichning navlarini, jumladan, natriy gipoxlorit va kalsiy gipoxloritini (oqartiruvchi kukun) ishlab chiqardilar.[37] Koʻpincha xlor oʻz ichiga olmaydigan oqartiruvchi moddalar vodorod peroksid, natriy perkarbonat va natriy perborat kabi peroksidlarga asoslangan.

Oqartirgichlar xromoforlarga, molekulaning yorugʻlikni oʻziga singdiradigan va matolarning turli xil ranglarga ega boʻlishiga olib keladigan qismiga hujum qiladi. Oksidlovchi oqartiruvchi xromoforni tashkil etuvchi kimyoviy aloqalarni buzish orqali ishlaydi. Bu molekulani tarkibida xromofor boʻlmagan yoki koʻrinadigan yorugʻlikni yutmaydigan xromoforni oʻz ichiga olgan boshqa moddaga aylantiradi.[38]

Quyosh nurlari shunga oʻxshash jarayon orqali oqartiruvchi sifatida ishlaydi. Yorugʻlikning yuqori energiyali fotonlari, koʻpincha binafsha yoki ultrabinafsha diapazonda, xromofordagi bogʻlanishlarni buzishi mumkin.[39]

Baʼzi yuvish vositalari tarkibida lyuminestsent kimyoviy moddalar mavjud boʻlib, mato va buyumlar oqdan ham koʻra oqroq koʻrina boshlaydi.[40]

Tabiatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Astronomiyada

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hubble kosmik teleskopi tomonidan olingan Sirius A va Sirius B surati. Sirius B, oq mitti, ancha yorqinroq Sirius A ning pastki chap tomonidagi zaif yorugʻlik chizigʻi.

Oq mitti yulduz – bu asosan elektron degenerativ moddadan tashkil topgan yulduz qoldigʻi. Ular juda zich; oq mitti yulduzning massasi Quyoshnikiga, hajmi esa Yernikiga qiyoslanadi. Uning zaif yorqinligi saqlanadigan issiqlik energiyasining emissiyasidan kelib chiqadi. Oq mitti yulduz hosil boʻlganda juda issiq boʻladi, lekin uning energiya manbai boʻlmagani uchun u asta-sekin energiyasini chiqarib yuboradi va soviydi. Juda uzoq vaqt davomida oq mitti yulduz past haroratgacha soviydi, u endi sezilarli issiqlik yoki yorugʻlik chiqarmaydi va u sovuq qora mitti yulduz boʻlib qoladi.[41] Biroq, hech bir oq mitti yulduz koinot davridan (taxminan 13,8) katta boʻlishi mumkin emas, milliard yil),[42] hatto eng qadimgi oq mitti yulduzlar hamon bir necha ming kelvin haroratda nurlanishadi va hali qora mittilar mavjud emas deb taxmin qilinmagan.

Biologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq hayvonlar qishda oʻz ranglarini himoya shakli sifatida foydalanadilar. Pingvinlar kabi hayvonlarning qorinlari oq rangda, yaʼni bu ham himoya rangi sifatidadir.

  • The dove is an international symbol of peace.
    Oq kabutar tinchlikning xalqaro ramzidir.
  • The ermine, or stoat. Once considered the most noble of animals because it would rather die than dirty its fur.
    Ermin. Bir vaqtlar hayvonlarning eng oliyjanobi hisoblangan, chunki u moʻynasini iflos qilgandan koʻra oʻlishni afzal koʻrardi.
  • The Beluga whale lives in Arctic and sub-arctic waters, where its color is an effective camouflage
    Beluga kiti Arktika va subarktika suvlarida yashaydi, bu yerda uning rangi kamuflyaj hisoblanadi.

Din va madaniyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang dinlar va madaniyatlarda muhim ramziy rang boʻlib, odatda bu poklik bilan bogʻliqdir.

Rim-katolik cherkovida oq rang Iso Masih, aybsizlik va qurbonlikni bildiradi. Oʻrta asrlardan beri ruhoniylar Masihning hayotidagi voqealar bilan bogʻliq boʻlgan koʻplab muhim marosimlarda va diniy xizmatlarda oq kassoq kiyishadi. Oq rangni ruhoniylar Rojdestvoda, Pasxa bayramida va Masihning hayotining boshqa voqealari bilan bogʻliq bayramlarda, masalan, Korpus Kristi yakshanbasi va Trinity yakshanbasida ham kiyishadi. Shuningdek, ruhoniylarni tayinlash va yangi episkoplarni oʻrnatish kabi boshqa maxsus holatlarda kiyiladi. Cherkov ierarxiyasida rang qanchalik yengil boʻlsa, unvon shunchalik yuqori boʻladi. Oddiy ruhoniylar qora kiyim kiyishadi; yepiskoplar binafsha rangda, kardinallar qizil rangda va cherkov tashqarisida faqat Rim papasi oq libos kiyadi.[43] Oʻrta asrlarda papalar vaqti-vaqti bilan oq libos kiyib yurishgan, lekin odatda qizil kiyim kiyganlar. Rim papalari Dominikan ordeni aʼzosi boʻlgan Papa Piy V amaliyotni boshlagan 1566-yildan beri muntazam ravishda oq kiyim kiyishadi. Oq – Dominikan ordenining rangi hisoblanadi.

Iso Masihning oxirgi zamon avliyolari cherkovida oq rang poklik, aybsizlik ramzi sifatida, ayniqsa suvga choʻqintirish[44] va maʼbad marosimlari kabi diniy marosimlarda qoʻllanadi.[45] Maʼbaddagi marosimlarda erkaklar va ayollar oq kiyim kiyadilar.[46][47]

Islomda Makkaga haj yoki ehrom ziyorati (Haj) paytida oq kiyim kiyiladi. Ehrom kiyimi deb ataladigan erkaklar kiyimlari koʻpincha ikkita oq choyshabdan (odatda sochiqsifat materialidan) iborat. Tepasi (rida) gavdaga oʻraladi va pastki qismi (izor) kamar bilan mahkamlanadi; qoʻshimcha ravishda bir juft sandal ham kiyiladi. Ayollar kiyimlari sezilarli darajada farq qiladi. Mintaqaviy va diniy taʼsirlarni aks ettiradi. Ehrom kiyimi odatda Islom taqvimining oxirgi oyi Zulhijjada kiyiladi.

Oq rang Islomda diniy va siyosiy ramz sifatida uzoq tarixga ega boʻlib, u anʼanaga koʻra Muhammad paygʻambar mansub boʻlgan Quraysh qabilasiga tegishli oq bayroqdan boshlanadi. Umaviylar sulolasi ham oʻzining asoschisi Muoviya I ning shaxsiy bayrogʻiga amal qilgan holda oq rangni sulolaviy rang sifatida foydalangan boʻlsa, shia fotimiylari ham rangi qora boʻlgan sunniy Abbosiy xalifaligiga qarshiligini taʼkidlash uchun oq rangni tanlagan edi.[48]

Yahudiylarda, Yom Kippur marosimlarida, poklanish marosimida, ravvinlar, jamoat aʼzolari kabi, Xudo va Uning paygʻambarlari aloqa qilganda oq libos kiyishadi.

Yaponlarning anʼanaviy Shinto dinida oq shagʻal yoki toshlar maydoni niva deb ataladigan muqaddas joyni belgilaydi. Bu joylar kami, osmondan tushgan yoki dengizdan oʻtib ketgan ruhlarga bagʻishlangan edi.

Iso Masihning Oxirgi zamon avliyolari cherkovi (LDS cherkovi yoki Mormon nomi bilan ham tanilgan) ibodatxonalarida oq liboslar rasmiy ravishda bagʻishlanganidan keyin kiyiladi.[49]

Bulutlar oq rangda ifodalanish hodisasi gʻarb madaniyati bilan chegaralanmaydi; Yoruba dinida, Ifá anʼanasida Orisha Obatala oq rang bilan ifodalanadi. Obatala xotirjamlik, axloq, qarilik va poklikni bildiradi.

Teosofiyada Buyuk Oq Birodarlik deb ataladigan xudolar oq auralarga ega ekanligi aytiladi.[50]

Baʼzi Osiyo va slavyan madaniyatlarida oq rang oʻlimni ifodalovchi rang hisoblanadi.[51] Mamlakatning katta qismini qamrab olgan jonsiz choʻlni ifodalagan; qora rang hayotning rangi deb hisoblangan, u Nil daryosining suv bosishi natijasida hosil boʻlgan loy bilan qoplangan unumdor yerlarni ifodalagan va mamlakatga oʻz nomini bergan (Kemet yoki „qora yer“).

Xitoy, Koreya va boshqa baʼzi Osiyo mamlakatlarida oq, aniqrogʻi, oqish rang motam va dafn marosimlarining rangidir.[52]

Marhumning umrining har yili uchun bir donadan soʻnmagan ohak solingan mayda qoplar jasad atrofiga keyingi dunyoda haromlikdan himoya qilish uchun qoʻyiladi va tanaga oq qogʻoz gullar qoʻyiladi[53]

Xitoy va boshqa Osiyo mamlakatlarida oq rang reenkarnasyon rangi boʻlib, oʻlim dunyodan umrbod ajralish emasligini koʻrsatib beradi.[54]

Xitoyda oq rang erkak bilan bogʻliq, masalan, yakkashox va yoʻlbars bilan; hayvonning moʻynasi bilan; gʻarb yoʻnalishi bilan; metall element bilan; va kuz fasli bilan.[55]

Yaponiyada ziyoratchilar poklanish va muqaddas daryolarda choʻmilish marosimlarida ham oq liboslarini kiyishadi. Togʻlarda ziyoratchilar poklik ramzi sifatida boʻyalmagan jut liboslarini kiyishadi. Oq kimono koʻpincha marhum bilan birga boshqa dunyoga sayohat qilish uchun qutiga solinadi, chunki oq rang baʼzan oʻlimni ham anglatadi.[56] Kooden, qora va oq lentalar bilan bogʻlangan hamda oq qogʻozga oʻralgan boʻlib, mazmuni boshqa dunyoning iflosliklaridan himoya qiladi.[57]

Hindistonda bu poklik, ilohiylik, ajralish va xotirjamlik rangidir. Hind tilida Sweta oq degan maʼnoni anglatadi.

Tibet buddizmida oq liboslar monastir lamalari uchun ajratilgan.

Siyosiy harakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang koʻpincha monarxizm bilan bogʻliq. Assotsiatsiya dastlab Fransiyaning Burbonlar sulolasining oq bayrogʻidan kelib chiqqan. Oq fransuz inqilobiga qarshi qirollik qoʻzgʻolonlarining bayrogʻiga aylandi (Vendeedagi qoʻzgʻolon).

1922-yilda Floridada oq suprematist nafrat guruhi Ku Klux Klan tomonidan yoqib yuborilgan xoch

Idiomalar va iboralar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Biror narsani oqlash – yoqimsiz haqiqatni yashirish.
  • Oq yolgʻon – xushmuomalalik tufayli aytilgan begunoh yolgʻon.
  • Oq shovqin – bu tovushning barcha chastotalarining birlashtirilgan shovqini. U kiruvchi shovqinlarni yopish uchun ishlatiladi.
  • Moliyadagi oq ritsar – bu kompaniyani dushmanlik bilan bosib olishdan qutqarish uchun qadam qoʻyadigan doʻstona investor.
  • Oq xalatlilar – fabrikalarda yoki ustaxonalarda qoʻllari bilan ishlaydigan koʻk rangli ishchilardan farqli oʻlaroq, ofislarda ishlaydiganlar.
  • Oq qogʻoz – bu mutaxassislar guruhining asosiy masala boʻyicha vakolatli hisoboti; siyosatni tavsiflovchi hukumat hisoboti; yoki maqsadi sanoat mijozlarini oʻrgatish boʻlgan qisqa risola. Qogʻozni oq bilan bogʻlash toza faktlar va xolis maʼlumotni anglatishi mumkin.
  • Oq tuklar qoʻrqoqlikning ramzi hisoblanadi, ayniqsa Britaniyada.[60] Bu xoʻroz jangidan kelib chiqqan va dumida oq pat kiygan xoʻroz kambagʻal jangchi boʻlishi mumkin degan ishonchdan kelib chiqqan. Birinchi jahon urushi boshida Angliyadagi ayollar Britaniya Qurolli Kuchlari safiga qoʻshilmagan erkaklarga oq patlarni berishga daʼvat etilgan.
  • AQShda oq poyafzal firmasi eski, konservativ firma boʻlib, odatda bank ishi yoki huquq kabi sohalarda. Bu ibora uzoq vaqtdan beri Ivy League kollejlarida mashhur boʻlgan „oq pullar“, toʻrli zamsh yoki qizil taglikli teridan tikilgan poyabzallardan olingan.[61]
  • Rossiyada zodagonlar baʼzan oq suyak (belaya kost, belaya kostʼ), oddiy odamlar qora suyak sifatida tasvirlangan.[62]

Toʻylar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang uzoq vaqtdan beri qirollik toʻylarida kelinlar tomonidan kiyiladigan anʼanaviy rang boʻlib kelgan, ammo oddiy odamlar uchun oq toʻy libosi XIX asrda paydo boʻlgan. Bu vaqtgacha koʻpchilik kelinlar har qanday rangdagi eng yaxshi kiyimlarini kiyishgan.[63] 1840-yilda qirolicha Viktoriyaning oq dantelli toʻy libosi Yevropa va Amerikadagi toʻy liboslarining rangi va modasiga bugungi kungacha katta taʼsir koʻrsatdi.

Tozalik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq rang tozalik bilan eng koʻp bogʻliqdir. Sovutgichlar va idish-tovoqlar, hojatxonalar va lavabolar, choyshablar va sochiqlar kabi toza boʻlishi kerak narsalar anʼanaviy ravishda oq rangda boʻladi. Oq rang shifokorlar, hamshiralar, olimlar va laborantlarning asosiy ranggi hisoblanadi, ammo bugungi kunda och koʻk yoki yashil ranglar ham ishlatiladi. Oq rang, shuningdek, oshpazlar, novvoylar va qassoblar tomonidan eng koʻp kiyiladigan rang va fransuz restoranlarida ofitsiantlarning apronlari rangidir.[64]

Arvohlar, fantomlar va Apokalipsisning toʻrtta otliqlaridan ikkitasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oq kiyimdagi ayol, Yevropadagi arvoh hikoyalaridagi tanish shaxs
Injildagi Apokalipsisning toʻrt otliqi . Fath, kamon bilan, oq ot minadi. Oʻlim och yoki och yashil otga minadi (Viktor Vasnetsovning rasmi, 1887).

Oq rang arvohlar va xayolotlar bilan bogʻliq. Ilgari oʻliklar anʼanaviy ravishda oq kafan bilan dafn etilgan. Arvohlar turli sabablarga koʻra dam ololmaydigan, jannatga kira olmaydigan, shu sababli yer yuzida oppoq kafanlarda yuradigan oʻliklarning ruhlari deyiladi. Oq rang ham oʻlimning rangparligi bilan bogʻliq.[65]

Qora rangga qarama-qarshi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taoizmda oq rang koinotning ikkita bir-birini toʻldiruvchi tabiatidan biri boʻlgan yangʻ' yoki erkak energiyasini ifodalaydi.

Qora va oq koʻpincha yorugʻlik va zulmat, kun va tun, erkak va ayol, yaxshilik va yomonlik oʻrtasidagi kontrastni ifodalaydi.

Taoizmda koinotning ikkita bir-birini toʻldiruvchi tabiati, yin va yang koʻpincha qora va oq rangda ifodalanadi, go va shaxmat kabi qadimiy strategiya oʻyinlari ikki tomonni ifodalash uchun oq va qora ranglardan foydalanadi.

Oq bayroq

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq bayroq uzoq vaqtdan beri taslim boʻlish yoki sulh soʻrovini ifodalash uchun ishlatilgan. U XV asrda, Fransiya va Angliya oʻrtasidagi Yuz yillik urush paytida, koʻp rangli bayroqlar, shuningdek, oʻqotar qurollar Yevropa qoʻshinlari tomonidan umumiy foydalanishga kirgan paytda paydo boʻlgan deb ishoniladi. Oq bayroq 1949-yilgi Jeneva konvensiyasi tomonidan harbiy harakatlarni toʻxtatish talabi sifatida rasman tan olingan.[66]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Rang realizmi
  • Ranglar roʻyxati
  • Oq rangning xilma-xilligiolalar

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur – effets ets symboliques, pp. 130-46
  2. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur – effets ets symboliques, p. 137
  3. ↑ Max Vasmer, Etimologicheskiy slovar russkogo yazika, t. III, Moskva 1971, 575-76.
  4. ↑ Michel Pastoureau (2005), Le petit livre des couleurs, p. 47
  5. ↑ „Pigments through the Ages – Prehistory“. 2018-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 Anne Varichon (2000), Couleurs – pigments et teintures dans les mains des peuples, p. 16.
  7. ↑ Anne Varichon (2000), Couleurs – pigments et teintures dans les mains des peuples, p. 21.
  8. ↑ John Gage (1993) Color and Culture, p. 29.
  9. ↑ Kassia St. Clair (2016) The Secret Lives of Color, p. 43-44
  10. ↑ Webster’s New World Dictionary of the American Language, (1964)
  11. ↑ Stefano Zuffi (2012), Color in Art, pp. 224-25.
  12. ↑ Stefano Zuffi (2012), Color in Art, pp. 226-27.
  13. ↑ Stefano Zuffi, Color in Art, pp. 232-33.
  14. ↑ John Gage, (1993), Color and Culture, pp. 117-19.
  15. ↑ Chronique des métropoles:Paris, p. 83, publ. Dargaud 2003
  16. ↑ Roberts, Andrew, Napoleon – A Life, (2014), Viking Press, ISBN 978-0-670-02532-9, pp. 723-24
  17. ↑ Stefano Zuffi (2012), Color in Art, p. 260.
  18. ↑ Philip Ball (2001), Bright Earth, Art and the Invention of Colour, pp. 484-85.
  19. ↑ Le Corbusier. Toward an Architecture. Translated by John Goodman. Los Angeles: Getty Research Institute, 2007
  20. ↑ Wyszecki & Stiles. Color Science, Second — 506-bet. 
  21. ↑ Kassia St. Clair (2016) The Secret Lives of Color, p. 17
  22. ↑ „Colours of light“. Science Learning Hub. 2016-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-aprel 2015-yil.
  23. ↑ „Color: White Light, Reflection & Absorption“. study.com. Qaraldi: 4-aprel 2015-yil.
  24. ↑ Program of Color Science / Munsell Color Science Laboratory, Rochester Institute of Technology, Complete Color FAQ. „A perfect mirror reflects all of the light that strikes it… A perfect white also reflects all the light incident on it, but reflects that light diffusely. In other words, the white scatters the incident light in all directions.“
  25. ↑ An Introduction to Appearance Analysis, Richard W. Harold, in GATFWorld, the magazine of the Graphic Arts Technical Foundation, SS Number 84. „The typical reference is a white standard that has been calibrated relative to the perfect white reflecting diffuser (100 % reflectance at all wavelengths).“
  26. ↑ „17-11 achromatic color“. International Commission on Illumination (CIE) (2014). — „in the perceptual sense: perceived colour devoid of hue“. 4-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2017-yil.
  27. ↑ „17-12 achromatic stimulus“. International Commission on Illumination (CIE) (2014). 3-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2017-yil.
  28. ↑ „17-1427 white, adapted“. International Commission on Illumination (CIE) (2014). 17-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-aprel 2015-yil.
  29. ↑ „Science of summer – where does beach sand come from?“ Livescience.com
  30. ↑ „Why Snow is White (Even Though Water is Clear)“. 2016-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  31. ↑ Survey. „USGS Glacier Studies“. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  32. ↑ „Why Are Clouds White?“. 6-sentabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  33. ↑ „Pigments through the Ages – Overview – Lime white“. 2018-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  34. ↑ Philip Ball (2000), Bright Earth, Art and the Invention of Colour, p. 99.
  35. ↑ „Pigments through the Ages – Overview – Titanium white“. 2018-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  36. ↑ Burdock, George A.. Encyclopedia of Food and Color Additives (inglizcha). CRC Press, 1997 — 2991-bet. ISBN 9780849394140. 
  37. ↑ "Bleaching". Encyclopædia Britannicah (9th Edition (1875) and 10th Edition (1902) nashri). http://www.1902encyclopedia.com/B/BLE/bleaching.html. Qaraldi: 2 May 2012. 
  38. ↑ Field, Simon Q. „Ingredients – Bleach“. Science Toys (2006). Qaraldi: 2-mart 2006-yil.
  39. ↑ Bloomfield, Louis A. „Sunlight“. How Things Work (2006). 11-may 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-fevral 2012-yil.
  40. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur, effets et symboliques, p. 144
  41. ↑ Richmond. „Late stages of evolution for low-mass stars“. Lecture notes, Physics 230. Rochester Institute of Technology. Qaraldi: 3-may 2007-yil.
  42. ↑ „Cosmic Detectives“. The European Space Agency (ESA) (2-aprel 2013-yil). Qaraldi: 26-aprel 2013-yil.
  43. ↑ Eva Heller (2000). Psychologie de la couleur, effets et symboliques, p. 132.
  44. ↑ „Chapter 15: The Covenant of Baptism“. Doctrines of the Gospel Teacher Manual. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  45. ↑ „Preparing to Enter the Holy Temple“. Preparing to Enter the Holy Temple. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  46. ↑ „Lesson 5: Learning from the Lord through Symbols“. Endowed from on High: Temple Preparation Seminar Teacher’s Manual. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  47. ↑ „Why Symbols?“. Ensign. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (2007-yil fevral). 2021-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2021-yil.
  48. ↑ Hathaway, Jane. A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen. SUNY Press, 2012 — 96–97-bet. ISBN 978-0-7914-8610-8. 
  49. ↑ Whalen, William J. The Latter Day Saints in the Modern Day World 1962
  50. ↑ Prophet, Elizabeth Clare The Great White Brotherhood in the Culture, History and Religion of America Summit University Press, 1975
  51. ↑ Dreyfuss, Henry. Symbol Sourcebook: An Authoritative Guide to International Graphic Symbols. 
  52. ↑ Heller, Eva, Psychologie de la couleur, effets et symboliques, Pyramyd. pp. 136-37
  53. ↑ Anne Varichon, (2000), Couleurs – pigments et teintures dans les mains des peuples, p. 33.
  54. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la Couleur – effets et symboliques, p. 136.
  55. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la Couleur – effets et symboliques, p. 84.
  56. ↑ „Japanese Funeral“. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  57. ↑ „Japanese Funeral Customs“. 2018-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-dekabr 2016-yil.
  58. ↑ „Flag Code of India“. Ministry of Home Affairs (India). 2013-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-mart.
  59. ↑ [1] (Wayback Machine saytida 21 May 2016 sanasida arxivlangan), Taoiseach.gov.ie, 2007. Retrieved 22 March 2014.
  60. ↑ „White Feather“. Etymonline.com. Qaraldi: 6-iyun 2012-yil.
  61. ↑ Safire, William. „On Language; Gimme the Ol' White Shoe“. The New York Times (9-noyabr 1997-yil).
  62. ↑ Smith, Douglas. Former People: The Final Days of the Russian Aristocracy. Macmillan, 2 October 2012. ISBN 978-1-4668-2775-2. 
  63. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur – effets et symboliques, pp. 144-48
  64. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur – effets et symboliques, pp. 135-36.
  65. ↑ Eva Heller (2000), Psychologie de la couleur – effets et symboliques, p. 137.
  66. ↑ Stefano Zuffi (2012), Color in Art, p. 256. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oq_rang&oldid=5268524" dan olindi