Ozarbayjon Ikkinchi jahon urushida
Ozarbayjon, rasmiy ravishda toʻliq ismi bilan — Ozarbayjon Sovet Sotsialistik Respublikasi, 1941-yil 22-iyunda Germaniya urush eʼlon qilganidan keyin Sovet Ittifoqi qatorida Ikkinchi jahon urushiga kirdi. SSSRning Kavkaz neftiga katta qaramligi tufayli Ozarbayjonning neft konlari nemislar uchun juda muhim edi - Kavkaz urushi paytida Bokudagi neft konlarini egallash va tortib olish uchun urushlar boʻldi. Ozarbayjonning nefti Sovet Ittifoqi gʻalabasi uchun juda muhim va hal qiluvchi ahamiyatga ega edi. Ikkinchi jahon urushi paytida 1941-yildan 1945-yilgacha Ozarbayjondan 600 mingdan ortiq kishi ishchi va dehqonlar Qizil armiyasiga chaqirilgan.
Urushgacha
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pike operatsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]„Pike“ operatsiyasi Buyuk Britaniya va Fransiya tomonidan ishlab chiqilgan reja boʻlib, Germaniya neftining asosiy manbasini yoʻq qilish maqsadida Ozarbayjon SSR Boku shahrini bombardimon qildi. Molotov-Ribentrop pakti deb ataladigan Germaniya-SSSR shartnomasida neftni Sovet Ittifoqi Germaniyaga 900,000 tonna yetkazib berish va u yildan-yilga oshishi kerak edi[1]. Sovet Ittifoqi tomonidan nemislarga neft yetkazib berilishi ittifoqchilarni Sovet Ittifoqini targʻibotda Germaniyaning ittifoqchisi sifatida ko'rsatishga sabab boʻldi[2].
Fransiyaning nemislarga tez fursatda yengilishi va Germaniya-Sovet ittifoqi tahdidi tufayli Pike operatsiyasi bekor qilingan[3].
Ozarbayjon SSR aholisi jangda va front ortida
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon SSRdan frontga 681,000 odam chaqirilgan[4]. 681,000 askardan 300,000 ga yaqin Ozarbayjon harbiylari jangda halok boʻlishdi. Sharqiy frontda 15,000 tibbiyot xodimi va 3,750 motorli transport vositalari operatorlari joylashtirilgan. Axisga qarshi kurashda ozarbayjon ayollari ham ishtirok etishdi, baʼzi taniqli ayollar orasida qo'zg'alonchi Aliya Rustambeyova, snayper Ziba Gʻaniyeva[5], Almaz Ibrohimova va kapitan Shovkat Salimova bor[6].
Ozarbayjon qoʻshinlari Brest qalʼasini himoya qilishda, Leningrad qamalida, Moskvadagi jangda, Stalingradda, Kurskda va Berlinda katta rol oʻynagan. Ushbu qoʻshinlar Ukrainaning Qrim yarim orolida, shuningdek Sharqiy Yevropa va Boltiq boʻyida joylashgan.
Ozarbayjon askarlari va aholisi Kavkaz urushida nemislarga qattiq qarshilik koʻrsatishgan.
Qizil armiyaning milliy harbiy qismlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjon SSR hududida quyidagi harbiy qismlar tashkil etildi:
- 87 ta batalyon
- 1123 oʻzini himoya qilish otryadlari
Sovet Ittifoqi Qahramoni unvonini olgan ozarbayjonliklar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ozarbayjonning jami 128 nafar aholisi Ikkinchi jahon urushi paytida koʻrsatgan harbiy jasorati va koʻrsatgan ishlari uchun Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoniga sazovor boʻlishdi, unvonlarning 14 tasi oʻlimidan keyin berilgan. Leytenant Israfil Məmmədov Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoniga sazovor bo'lgan birinchi ozarbayjonlik edi[7]. General-mayor Hazi Aslanov ushbu unvonni ikki marta qoʻlga kiritdi[8].
Gʻarbiy va Sharqiy Yevropada qarshilik koʻrsatish safidagi partizanlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Partizan | Davlat/Respublika |
|---|---|
| Nuru Abdullayev |  Fransiya
|
| Hasan Aliyev | Fransiya
|
| Mazaim Aliyev |  Italiya
|
| Mammad Samad oglu Baghirov |  Polsha
|
| Vali Valiyev[9] | Fransiya
|
| Mikayil Huseynov[9] | Fransiya
|
| Mehdi Huseynzade | Andoza:Yugoslavia Italiya |
| Khanchoban Jafarov[10] | Italiya
|
| Pasha Jafarkhanli[manba kerak] | Fransiya
|
| Ahmadiyya Jabrayilov | Fransiya
|
| Feyzulla Gurbanov[9] | Fransiya
|
| Huseynrza Mammadov | Fransiya
|
| Gurban Mammadov | Fransiya
|
| Mirzakhan Mammadov | Fransiya
|
| Mammad Mammadov[11] | Andoza:Netherlands |
| Mirzali Mammadli | Fransiya
|
| Nurush Mehdiyev | Fransiya
|
| Jalil Rafiyev | Italiya
|
| Ali Taghiyev[12] | Andoza:Yugoslavia Italiya y |
| Javad Hakimli | Andoza:Yugoslavia Italiya |
| Mirza Shahverdiyev | Italiya
|
| Mashi Eylazov | Polsha
|
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Aldcroft, Derek H; Morewood, Steven. The European Economy Since 1914, 5th, London and New York: Routledge – Taylor and Francis Group, 2013 — 399-bet. ISBN 978-0-415-43889-6. Qaraldi: 18-iyun 2017-yil.
- ↑ Osborn, Patrick R.. Operation Pike: Britain Versus the Soviet Union, 1939–1941. Westport, Connecticut, London: Greenwood Press, 1966 — 76-bet. ISBN 0-313-31368-7. Qaraldi: 18-iyun 2017-yil.
- ↑ Peck, Michael „WWII: Britain & France Plan to Bomb Russia“ (English). Warrior (21-may 2017-yil). Qaraldi: 18-iyun 2017-yil.
- ↑ „Azerbaijan's unsung role in the World War II“. Meydan TV (9-may 2015-yil). 2017-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyul 2017-yil.
- ↑ „Ганиева Зиба - снайпер Великой Отечественной войны - Ворошиловские стрелки: русские снайперы Великой Отечественной войны“. www.airaces.narod.ru. Qaraldi: 1-aprel 2018-yil.
- ↑ Mahmudova, Narmin „THIRTY FIRSTS“. Visions of Azerbaijan (2016). Qaraldi: 8-iyul 2017-yil.
- ↑ Andoza:Ruheroes
- ↑ Andoza:Ruheroes
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Азербайджанский партизан Ахмад Мишель (Wayback Machine saytida 23-dekabr 2010-yil sanasida arxivlangan)
- ↑ „Kaspiy“. 2-aprel 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-aprel 2018-yil.(Wayback Machine saytida 2018-04-02 sanasida arxivlangan)
- ↑ Одиссея Медо
- ↑ „Венок от соотечественников“. Qaraldi: 1-aprel 2018-yil.