Qalli Ayimbetov

Qalli Ayimbetov
Tavalludi	20-mart 1908-yil; Chimboy tumani, Jalpak shek qishlogʻi
Vafoti	9-aprel 1973-yil ; Nukus
Fuqaroligi	Rossiya Imperiyasi va SSSR
Millati	;
Sohasi	Etnografiya
Mukofotlari	Faxriy nishon ordeni

Qalli Ayimbetov (20.03.1908, Qoraqalpogʻiston, Chimboy tumani – 09.04.1973, Nukus) – Qoraqalpoq sovet adabiyotshunosi, folklorshunos, yozuvchi va tarjimon, Qoraqalpoq Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi xalq taʼlimi va fan arbobi. KSASSR Maorif xalq komissari va KSASSR Oliy Kengashining birinchi chaqiriq deputati (1938), Filologiya fanlari doktori, professor. KKASSRda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1957), KKASSRda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1958-yil yoki 1968-yil).

Biografiyasi

1908-yil 20-martda Oʻzbekiston tarkibidagi Qoraqalpogʻiston Respublikasining hozirgi Chimboy viloyati (oʻsha paytda Rossiya imperiyasining Turkiston general-gubernatorligining Sirdaryo viloyati) tugʻilgan. Bola ota-onasidan erta ayrilgan.

1924—1929-yillarda viloyat xalq taʼlimi boʻlimi xodimi va 1927-yilda bir vaqtning oʻzida bolalar uyida oʻqituvchi boʻlib ishladi. 1929-yilda Toʻrtkoʻl pedagogika texnikumida oʻqishni tamomlagach, soʻngra Olmaota pedagogika institutida (hozirgi Abay nomidagi Qozoq milliy pedagogika universiteti) oʻqishni davom ettirdi. 1933—1935-yillarda institutda katta ilmiy xodim lavozimiga tayinlandi.

1929-yilda Butunittifoq Kommunistik partiyasiga (bolsheviklar) qoʻshildi. 1934-yilda oʻsha paytda tashkil etilgan SSSR Yozuvchilar uyushmasiga aʼzo boʻldi.

1935—1936-yillarda „Uchpedgiz“ nashriyotida chop etilgan qoraqalpoq tilidagi darsliklar tahririyatiga rahbarlik qilgan. 1936—1938-yillarda Butunittifoq Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi qoshidagi SSSR millatlari ilmiy-tadqiqot instituti aspiranti boʻlgan. 1938-yilda Qoraqalpogʻiston Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi Maorif xalq komissariyatini boshqargan. Xuddi shu yili u KKASSR Oliy Kengashining birinchi chaqiriq deputati etib saylangan^[1]. 1938—1940-yillarda Til va adabiyot instituti (keyinchalik – Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti) direktori lavozimini egallagan. 1940—1941-yillarda Butunittifoq Kompartiyasi (bolsheviklar) Qoraqalpogʻiston viloyat qoʻmitasida dars bergan^[1].

1956-yilda Qalli Ayimbetov „Qoraqalpoq dramaturgiyasi tarixi ocherklari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi. Doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgunga qadar ilmiy unvonni egallagan va shu bilan birga oʻsha yili Qoraqalpoq davlat pedagogika universiteti (hozirgi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti) institutida qoraqalpoq adabiyoti kafedrasi mudiri lavozimida ishlagan^[1]. 1965-yilda „Qoraqalpoq xalq hikoyachilari“^[1] mavzusida filologiya fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi. 1968-yilda professor ilmiy unvoni oldi^[2].

Ulugʻ Vatan urushi boshlanishi bilan Qalli Ayimbetov frontga yoʻl oldi, u yerda siyosiy ish bilan shugʻullandi^[1].

Ilmiy va oʻquv faoliyati

Qalli Ayimbetov qoraqalpoq adabiyotini oʻrganish, qoraqalpoq xalq ogʻzaki ijodini toʻplash va ommalashtirish ishlari bilan mashhur. Olim xalq orasida „tirik qoraqalpoq folklori“^[1] deb atalgan.

1937-yilda qoraqalpoq dostonlarining „Edige“ va „Alpomish“ nashrlarini tayyorlagan^[3].

Urushdan keyingi davrda Qalli Ayimbetov „Qoraqalpoq maqollari va matallari“ (1956) nashrining tuzuvchisi, „Qoraqalpoq sovet dramaturgiyasi tarixi ocherklari“ (1963), „Xalq hikmati“ (1968) monografiyalari muallifi boʻlgan. U „Oʻtgan kunlar aks-sadolari“ (1972)^[1] xotiralar toʻplamini qoldirdi.

Badiiy adabiyot

Qalli Ayimbetov rus va jahon dramaturgiyasi asarlarini qoraqalpoq tiliga tarjimon sifatida ham tanilgan^[1]. Uning tarjimalari asosida A. N. Ostrovskiyning „Qashshoqlik – illat emas“ (1936), Molierening „Skapinning hiylalari“ (1939), K. M. Simonovning „Rus masalasi“ (1947), „Moskva xarakteri “ pyesalari. A. V. Sofronova (1948). R.Tagorning „Qoʻq“ romani asosida uning oʻzi „Ganga qizi“ pyesasini yozgan^[1].

Oilasi

Oʻgʻli Klim Qalliyevich Ayimbetov – yozuvchi, koʻplab musiqa kitoblari muallifi. Bugungi kunda bu kitoblar musiqa kollejlari va boshlangʻich maktablarda ashula darsi yoʻnalishida oʻrganilmoqda.

2-oʻgʻli Maxet Qalliyevich Ayimbetov – filologiya fanlari doktori, Ajinyaz nomidagi pedagogika instituti professori^[4].

Kitoblari

К.Аймбетов. Народная Мудрость. Каракалпакстан, Нукус, 1988 — 490-bet. ISBN 5-8272-0029-8.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Ахметов, Худайбергенов 1983.
↑ Ayimbetov Qalli – Национальная энциклопедия Узбекистана – Tashkent, 2000—2005.^(oʻzb.)
↑ Хожаниязов Г., Юсупов О. Из истории создания краеведческого музея // Вести Каракалпакстана. — 2004. — 18 may (№ 40 (16884)).
↑ „Совет директоров научных учреждений Академии наук Республики Узбекистан (январь 2018г.)“ (deadlink). Академия наук Республики Узбекистан (2018-yil 9-yanvar). 2018-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-aprel.

[FOOTNOTEАхметов,_Худайбергенов1983-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Ахметов, Худайбергенов 1983.

[НЭУ4-2] Ayimbetov Qalli – Национальная энциклопедия Узбекистана – Tashkent, 2000—2005.^(oʻzb.)

[3] Хожаниязов Г., Юсупов О. Из истории создания краеведческого музея // Вести Каракалпакстана. — 2004. — 18 may (№ 40 (16884)).

[4] „Совет директоров научных учреждений Академии наук Республики Узбекистан (январь 2018г.)“ (deadlink). Академия наук Республики Узбекистан (2018-yil 9-yanvar). 2018-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]