Kontent qismiga oʻtish

Sarg‘atmish madrasasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Madrasa haqida umumiy fikr

1356-yilda qurilgan Amir Sargʻatmishning xoch shaklidagi madrasasi Islom Qohirasidagi Ibn Tulun masjidining shimoli-sharqida joylashgan. Binoning maktab, masjid va maqbarasini Ibn Tulunning spiral shaklidagi minorasidan koʻrish mumkin, uning kirish eshigi Soliba koʻchasida joylashgan . Bu tuzilmaga madrasa, masjid va maqbara kiradi. Madrasa Amir as-Sayf Sargʻatmish masjidi deb ham ataladi.

Sargʻatmish tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1356-yilda mamluklar boshligʻi amir Sayfiddin Sargʻatmish an-Nosiriy bu madrasani qurishga buyruq beradi. Sargʻatmish oʻz faoliyatini sulton an-Nosir Muhammad ibn Qalavun xizmatida boshlagan va Sulton Husan davrida tugatgan[1]. Mashhur misrlik tarixchi al-Maqriziyning yozishicha, Sargʻatmish goʻzal va gʻayratli odam boʻlib, har kuni Qur’on tilovat qilib, hanafiy ulamolari oʻrtasida huquqiy bahslarga qatnashar edi.

Islomning toʻrtta sunniy mazhabidan biri boʻlgan Hanafiy mazhabiga muvofiq dars beradigan madrasa qurilishiga homiylik qilishga intilgan[2]. Erondan kelgan hanafiy talabalar uchun boshpana joyiga aylandi[3]. Maqriziyning qayd etishicha, Sargʻatmish chet ellik talabalarga judayam maqul kelgan. U talabalarga shaxsan oʻzi dars bergan va ilmni jamiyatga keng targʻib qilgan[4], Sargʻatmishning Misrdagi taʼsiri Sulton Husan davrida kuchaydi[5]. Mamluklar qoʻshinlari bilan birga boʻlgan Damashqdan qaytgach, Sargʻatmishni Oʻlamiddin Abdulloh ibn Zunburga vazir qilib qoʻyib, barcha boyliklarini sultonga bildirmasdan tortib oladi. Uning qudrati XIV asr boshlarida oʻsishda davom etib, u Misrni sulton Hasan nomidan boshqargan[6].Biroq, oxir-oqibat, Sargʻatmish sulton Hasanning qahriga uchrab, qamoqqa tashlangan va 1358-yilda oʻldirilgan[7].

Arxitekturasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Tulun masjidiga tutashgan Sargʻatmish madrasasi Mamluklar meʼmoriy innovatsiyalarining namunasidir. Binoning toʻrtta ayvonli rejasi xoch shaklidagi yoki xoch shaklidagi madrasa rejasiga mos keladi.

Minoraning yaqindan koʻrinishi.

Binoning jabhasi shimoli-gʻarbdagi koʻchaga qaragan boʻlib, gumbazli maqbara inshootning janubiy chetidan toʻrtburchak shakldagi, koʻndalang gumbazli boʻshliq orqali koʻchaga boʻrtib chiqadi. Bu madrasa mamluklar meʼmorchiligida binoning old tomoni mavjud koʻchaga qaragan boʻlishini, shu bilan birga masjidning ichki qismini qibla tomon yoʻnaltirishga moyilligini koʻrish mumkin. Bunda fasad madrasa va maqbaradan iborat boʻlib, masjid fasad orqasida, koʻchadan uzoqroqda joylashgan. Binoning dunyoviy jihatlarini ommaga koʻrsatish uchun qilingan bu tanlov mamluklarning taqvodorlikdan koʻra obroʻ eʼtiborni qadrlashga moyilligini aks ettiradi. Piyodalarning duosini olish ilinjida emas balki ularning eʼtiborini tortish maqsadida maqbara ham shu tarzda taqdim etilgan[8].Sargʻatmish madrasasining tashqi tomonida uning fasadining sharqiy burchagida sakkiz qirrali minorasi koʻrinadi. U nafis qurilgan boʻlib, ikki rangli naqshli tosh naqshlariga ega. Fasadning oʻzi 15,5 m balandlikda va binoning ichki qismidagi asosiy yoʻlni oʻz ichiga oladi. Portal fasadning peshtoq deb nomlangan baland qismi bilan taʼkidlangan[9]. Bundan tashqari, xonaqohlning yarim gumbazi ostida noodatiy uchburchaklar koʻrinadi[10]. Fasadning yuqori devorlari turar-joy binolariga tegishli kichik toʻrtburchaklar derazalar bilan tekislangan. Derazalar, shuningdek, talabalar xonalarining bir qismi sifatida orqa bino shakillantirilgan. Bino tashqarisida maqbara ustidagi gumbaz aniq koʻrinadi. Ikki qavatli, ekzotik gumbaz gʻishtdan yasalgan boʻlib, gʻayrioddiy baland barabanni tashkil qiladi.

Sargʻatmish gumbazi 1

Ushbu turdagi baraban Misr meʼmorchiligida kam uchraydigan yumaloq shakl yaratadi. Aksincha, bu Fors meʼmorchiligini aks ettirganga oʻxshaydi, bu Sargʻatmishning oʻz madrasasining asosiy qismini chet ellik oʻquvchilar tashkil etishini istashini bildiradi. Bundan tashqari, muqarnaslar yoki islom va fors meʼmorchiligida qoʻllaniladigan uch oʻlchamli bezak moslamalari bu sohada yozuv chizigʻi ustida joylashgan[11].

Sargʻatmish madrasasining ichida masjid joylashgan. Masjid ichidagi meʼmoriy jihatdan qiziq joy bu mehrob devori hisoblanadi. Mehrob — bu qiblaning joylashishini yoki Kaʼbaning yoʻnalishini bildiruvchi devordagi yarim doira shaklidagi joy. Bu devor oq marmar oynalar bilan bezatilgan, ularga naqshlar oʻyilgan. Marmardagi baʼzi oʻymakorliklarga arabesklar, masjid chirogʻi, qushlarni ushlab turgan bir juft kaft kiradi. Haqiqiy shakllarning, ayniqsa qush va kaftlarning bu oʻymakorligi mamluk sanʼati va meʼmorchiligiga xosdir. Mamluk sanʼati odatda oʻzining murakkabligi hamda jangari boʻlgan bezakli naqshlardan iboratdir. Ularning sanʼatining ayrim jabhalari sonlar va razmlarga uzviy bogʻliq hisoblanadi. Biroq, hozir bunday jihozlar muzeylarda saqlanmoqda.. Sargʻatmish madrasasining markazida hovli boʻlib, markazida sakkiz qirrali favvora joylashgan. U yogʻoch gumbazni mustahkamlaydigan marmar ustunli ayvon shaklida. Bu turdagi gumbazlar Mamluk gumbazlarining savdo belgisi hisoblanadi. Hovlidan talabalar turar joyi koʻrinadi. Hujralar toʻrtta ayvon orasidagi burchaklaridan uch qavat boʻlib koʻtariladi. Ulardan baʼzilari hovliga, boshqalari koʻchaga qaraydi[12].

Al-Maqriziy sharhi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Al-Maqriziy Qorinlar tarixchisi edi. Uning asosiy asari Qohira tarixining topografik tavsifi boʻlgan " Xitat " asari hisoblanadi. Al-Maqriziy Xitatda shahardagi har bir binoning tarixi va arxitekturasini muhokama qiladi.

Xususan, al-Maqriziy Sargʻatmishning tarixini tasvirlab, Sargʻatmishning kelib chiqishi madrasasiga eʼtibor qaratadi, bu haqda yuqorida izoh berilgan. Keyin Al-Maqriziy arxitektura tafsilotlari hamda binoning jamiyatdagi oʻrnini tushuntirib beradi. Al-Maqriziy binoning oʻzi haqida shunday deydi: "Madrasa eng ajoyib va goʻzal inshootlardan biriga aylandi va ichki koʻrinishini ham eng zavqli binolardan biri deb aytishimiz mumkin ". Aftidan, Sargʻatmishning nafis qurilishi madrasasi Qohiradagi odamlarga shunchalik taʼsir qilganki, baʼzilari bu inshoot haqida sheʼr yozganlar. Al-Maqriziy bir sheʼrdan iqtibos keltiradi: „Ey Sargʻitmish, qurgan narsang senga ahamiyat boʻlmasin, chunki abadiy mukofoting shu binoning goʻzalligi tufaylidir. Marmar toshi, xuddi goʻzallikning guli kabi, uni nafratga soldi, chunki Allohga gullar ham, quruvchilar ham vaqt sarflaydi(tasbeh aytishadi)[13]“.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Amir Sarghitmish Funerary Complex“. 2011-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  2. ↑ „Mosque of Emir Sarghitmish, Cairo“. 2011-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  3. ↑ „Mosque and Madrasa of Amir Sarghatmish - Discover Islamic Art - Virtual Museum“.
  4. ↑ „Mosque of Emir Sarghitmish, Cairo“. 2011-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  5. ↑ http://www.elazhar.com/mosque_eu/43.asp
  6. ↑ „Mosque of Emir Sarghitmish, Cairo“. 2011-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  7. ↑ Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks. London: I. B. Tauris, 2007. Print
  8. ↑ „Amir Sarghitmish Funerary Complex“. 2011-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  9. ↑ Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks. London: I. B. Tauris, 2007. Print. Pp. 197-199
  10. ↑ „Amir Sarghitmish Funerary Complex“. 2011-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.
  11. ↑ Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks. London: I. B. Tauris, 2007. Print
  12. ↑ Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks. London: I. B. Tauris, 2007. Print
  13. ↑ „Mosque of Emir Sarghitmish, Cairo“. 2011-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-mart.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshimcha maʼlumot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

http://www.elazhar.com/mosque_eu/43.asp ga qarang 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarg‘atmish_madrasasi&oldid=5255612" dan olindi