Kontent qismiga oʻtish

Semiotik kvadrat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Semiotik kvadrat, yoki Greimas kvadrati — bu strukturalizm metodi boʻlib, unda feminin-maskulin, chiroyli-xunuk kabi tushunchalar orasidagi ziddiyatli munosabatlar struktural tahlil qilinadi.

Semiotik kvadrat Aristotelcha mantiqdagi ziddiyatlar kvadrati tushunchasining rivojlantirilgan koʻrinishi boʻlib, bu metod Litvalik linvgist va semiotik Algidras J. Greimas tomonidan ishlab chiqilgan. Greimas fikricha semiotik kvadrat mazmun shakllanishining boshlangʻich strukturasidir.

Ushbu semiotik kvadrat tushunchasi Greimas tomonidan dastlab Semantique Structurale (1966) kitobida ochib berilgan va bu kitob keyinchalik ingliz tilida Structural Semantics: An Attempt at a Method (1983) nomi ostida chop etilgan. Greimas keyinchalik oʻzining semiotik kvadrat gʻoyasini Francois Rastier bilan birgalikda „The Interactions of Semiotic Constraints“ („Semiotik cheklovlar orasidagi oʻzaro aloqalar“, 1968) asarida rivojlantirgan.

Qisqacha mazmuni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Greimas kvadrati tushunchalarning oʻzaro munosabatlariga asoslanuvchi model boʻlib, u quyidagi jadvalda taʼriflangan:

Struktura Aloqadorlik koʻrinishi Aloqadorlikda ishtirok etuvchi elementlar
Murakkab Zid S1 + S2
Neytral Zid ~S2 + ~S1
Sxema 1 Inkor S1 + ~S1
Sxema 2 Inkor S2 + ~S2
Deyksis 1 Ishora ~S2 + S1
Deyksis 2 Ishora ~S1 + S2
  • S1 = ijobiy sema
  • S2 = salbiy sema
  • S = murakkab oʻq (S1 + S2)
  • ~S = neytral oʻq (na S1, na S2)
  1. Semiotik kvadrat avvaliga ikki bir-biriga zid boʻlgan belgilar orasidagi binar aloqadorlik tufayli kelib chiqadi. S1 binar juftlikdagi tasdiq/ijobiy element boʻlsa, S2 binar juftlikning rad etish/salbiy elementi hisoblanadi:
  2. Endi ikkinchi binar aloqadorlik ~S oʻqi boʻylab yuzaga keladi. ~S1 endi murakkab termin deb hisoblanadi va ~S2 esa neytral termin deb hisoblanadi. Tafovut tamoyili aynan shu vaziyatda ishga tushadi: suratdagi tizimdagi har bir element endilikda boshqa elementlardan farqlanishiga qarab taʼriflana boshlaydi.
  3. Koʻpchilik talqin moduslarida S oʻqi ~S oʻqining giponimi hisoblanadi. ~S1 element bunda S1 va S2 elementlarining turli jihatlarini oʻzida birlashtiradi va ayni paytda S1ni inkor qiladi. ~S2 element esa na S1 va na S2 elementlarining jihatlarini oʻzida jamlaydi.
  4. ~S2 ni taʼriflashga oʻtamiz. ~S2 elementi „doimo eng muhim pozitsiya va eng uzoq vaqt davomida ochiq yoki boʻsh qoluvchi element hisoblanadi. Chunki uning aniq belgilanishi mazmun aniqlanishi jarayonini yakunlaydi va mazmun qurilishidagi eng kreativ akt hisoblanadi.“[1]

Misol

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avvaliga bir-biriga zid S1 va S2 deb belgilanuvchi ikki tushuncha mavjudligidan boshlaydigan boʻlsak, keyin ~S1 va ~S2 tushunchalari yaratiladi va ular quyidagi munosabatlarga kirishadi:

  • S1 va S2: zidlik
  • S1 va ~S1, S2 va ~S2: inkor
  • S1 va ~S2, S2 va ~S1: komplementarlik

Semiotik kvadratda shuningdek ikkilamchi, meta-tushunchalar deb ataluvchi tushunchalar ham yaratiladi va ularning ichida eng muhimlari quyidagiglar:

  • S1 va S2 (ikkalasi birgalikda)
  • na S1 va na S2

Misol uchun, maskulin va feminin kabi bir-biriga zid tushunchalardan biz quyidagi tushunchalarni keltirib chiqaramiz:

  • S1: maskulin
  • S2: feminin
  • ~S1: maskulin boʻlmagan
  • ~S2: feminin boʻlmagan
  • S1 va S2 ning ikkalasi: maskulin va feminin
  • na S1 va na S2: na maskulin va na feminin

Talqin qilish koʻrinishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Greimas kvadrati semiotika tizimi ichida qoʻllaniluvchii quroldir

  • talqin qilishning bir koʻrinishida har bir elmentlar: S1, S2, ~S1 va ~S2 alohida koʻrib chiqiladi va bular Ferdinand de Saussure tomonidan bi-modal belgilar sifatida, Charles Sanders Peirce tomonidan uch tomonlama belgi deb atalgan.
  • Pierce tizimiga asoslanuvchi semiotikada talin qiluvchi belgi boshqa belgini oʻzida ifodalovchi belgi, yoki boshqacha aytganda, vositachi belgi hisoblanadi. Shu yoʻsinda, semiotik kvadratdagi har bir element (S1, S2, ~S1 va ~S2) yangi, oʻzaro aloqadorlikdagi kvadratning yangi elementi boʻlishi mumkin.
  • Greimas oʻzaro uyushgan mazmunlar semiotik kvadratlarini bir-biri ustiga joylashtirib, qatlam effektini hoisl qilishni, tahlil va talqinning yangi koʻrinishini shu tarzda yaratish mumkinligini yozadi.

Talqinga misollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Semiotik kvadrat metodi turli-tuman sohalaragi tushunchalarni, misol uchun korporativ til,[2] ilmiy va madaniy tadqiqotlar orasidagi aloqadorlikni,[3] shuningdek Qizil qalpoqcha,[4] hikoya[5] va bosma reklama[6] kabi mavzularni tahlil qilish uchun qoʻllangan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Jameson, Fredric „Foreword“, . On Meaning: Selected Writings. Algirdas Julien Greimas. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1987 — xvi-bet. 
  2. ↑ Fiol, C. Marlene (1989). „A Semiotic Analysis of Corporate Language: Organizational Boundaries and Joint Venturing“. Administrative Science Quarterly. № 34(2). 277–303-bet.
  3. ↑ Haraway, Donna J. The Promises of Monsters: A Regenerative Politics for Inappropriate/d Others, The Haraway Reader. New York: Routledge, 1992. 
  4. ↑ Laruccia, Victor (1975). „Little Red Riding Hood's Metacommentary: Paradoxical Injunction, Semiotics and Behavior“. Modern Language Notes. № 90(4). 517–534-bet.
  5. ↑ Meister, Jan Christoph. Computing action: a narratological approach. Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co., 2003. 
  6. ↑ Cian, Luca (2012). „A comparative analysis of print advertising applying the two main plastic semiotics schools: Barthes' and Greimas'“. Semiotica. № 190. 57–79-bet.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Bonfiglioli, Stefania. 2008. "Aristotle's Non-Logical Works and the Square of Oppositions in Semiotics," Logica Universalis. 2(1): 107-126.
  • Chandler, Daniel. 2007. Semiotics: The Basics. London: Routledge.
  • Luca Cian, "A comparative analysis of print advertising applying the two main plastic semiotics schools: Barthes' and Greimas'", Semiotica 190: 57–79, 2012.
  • Greimas, A.J. and Francis Rastier. 1968. "The Interaction of Semiotic Constraints," Yale French Studies. 41: 86-105.
  • Greimas, A.J. 1988. Maupassant: The Semiotics of Text. John Benjamins Publishing Co.
  • Greimas, A.J., Paul Perron, Frank Collins. 1989. "On Meaning," New Literary History. 20(3): 539-550.
  • Hébert, Louis (2006), "The Semiotic Square", in Louis Hébert (dir.), Signo (online), Rimouski (Quebec)
  • Lenoir, Timothy. 1994. "Was That Last Turn a Right Turn? The Semiotic Turn and A.J. Greimas," Configurations. 2: 119-136.
  • Levi-Strauss, Claude. 1955. "The Structural Study of Myth," The Journal of American Folklore. 68(270): 428-444.
  • Perron, Paul and Frank Collins. 1989. Paris School Semiotics I. John Benjamins Publishing Co.
  • Robinson, Kim Stanley. 1994. Red Mars. New York: Bantam Books.
  • Schleifer, Ronald. 1987. A.J. Greimas and the nature of meaning: linguistics, semiotics and discourse theory. Kent: Croom Helm Ltd.
  • Schleifer, Ronald. 1997. "Disciplinarity and Collaboration in the Sciences and Humanities," College English. 59(4): 438-452.
  • Schleiner, Louise. 1995. Cultural semiotics, Spenser, and the captive woman. Cranbury: Associated University Press, Inc.
  • Sebeok, Thomas A. and Jean Umiker-Sebeok (Eds). 1987. The Semiotic Web 1986. Berlin: Walter de Gruyter & Co.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Semiotik_kvadrat&oldid=4217615" dan olindi