Kontent qismiga oʻtish

Sport avtomobili

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mazda MX-5, dunyodagi eng koʻp sotilgan sport avtomobili[1].
1996-yil. Porsche GT2 - sport avtopoygalari uchun ishlab chiqiarilgan modeli

Sport avtomobili boshqaruv, tezlashuv, eng yuqori tezlik, haydash, hayajon va poyga qobiliyati kabi dinamik ishlarga urgʻu berilgan avtomobildir. Sport avtomobillari Yevropada 1900-yillarning boshlarida paydo boʻlgan va hozirda dunyoning koʻplablab ishlab chiqaruvchi kompaniyalari tomonidan ishlab chiqariladi.

Taʼrifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sport avtomobillarining taʼriflari koʻpincha avtomobil dizayni dinamik ishlash uchun optimallashtirilganligi bilan bogʻliq[2] hech qanday maxsus minimal talablarsiz, Triumph Spitfire ham, Ferrari 488 Pista ham har xil ishlash darajalariga qaramay, sport avtomobillari hisoblanishi mumkin. Sport avtomobillarining kengroq taʼriflariga „yuk koʻtarish qobiliyatidan ustun boʻlgan“[3] yoki „haydashning hayajonini“ taʼkidlaydigan[4] yoki „tezlik hayajonidan va (poyga) jozibasidan foydalangan holda sotiladigan“ avtomobillar kiradi[5]. Biroq, boshqa odamlarda „ikki oʻrindiqli yoki 2+2 oʻrindiqli boʻlishi kerak“[6] yoki faqat ikkita oʻrindiqli mashina kabi aniqroq taʼriflar mavjud[7][8].

Birlashgan Qirollikda „sport avtomobili“ ning dastlabki tarzda qoʻllanishi 1919-yilda The Times gazetasida qayd etilgan[9]. Qoʻshma Shtatlarda bu atama birinchi marta 1928-yilda maʼlum boʻlgan[7] Sport avtomobillari, 1920-yilga kelib mashhur boʻla boshladi[10]. Bu atama dastlab ikki oʻrindiqli yoʻltanlamaslar uchun ishlatilgan, ammo 1970-yildan boshlab bu atama tomlari mustahkamlangan (ilgari grand sayyohlar hisoblangan) avtomobillar uchun ham qoʻllanila boshlandi[11].

„Sport avtomobili“ taʼrifini har qanday modelga bogʻlash, ishqibozlar oʻrtasida bahsli mavzu boʻlishi mumkin edi[12][11]. Mualliflar va ekspertlar koʻpincha taʼrifni qoʻlga kiritish uchun oʻz gʻoyalarini kiritdilar[13][14][15][16]. Sugʻurta kompaniyalari, sport avtomobillarini toifalarga ajratish uchun matematik formulalardan foydalanishga harakat qilishdi, koʻpincha haydashning oʻziga xos xavfi tufayli sugʻurta uchun koʻproq haq olishardi[17][18].

Sport avtomobillari va boshqa toifadagi avtomashinalar, masalan, mushak avtomobillari va grand sayyohlar oʻrtasida qatʼiy farq yoʻq, baʼzi avtomobillar bir nechta toifalarga kiradi[19][20][21][22][23].

Umumiy xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻtirish tartibi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2 oʻrindiqli (Ferrari 458 Spyder)
2+2 tartibli (Porsche 911)

Anʼanaga koʻra, sport avtomobillari uchun eng keng tarqalgan joy rodster (qoʻzgʻalmas tomsiz ikki oʻrindiqli avtomobil) edi[24], ammo toʻrt oʻrindiqli sport avtomobillarining bir nechta misollari ham mavjud[3].

Sport avtomobillari odatda ikkitadan ortiq yoʻlovchilarini muntazam ravishda tashish uchun moʻljallanmagan, shuning uchun koʻpgina zamonaviy sport avtomobillari odatda ikkita oʻrindiqli yoki 2+2 tartibida boʻladi. Orqa oʻrindiqlari kengroq boʻlgan kattaroq avtomobillar odatda sport avtomobillari emas, balki sport sedanlari hisoblanadi.

19931998-yillardagi McLaren F1 uch oʻrindiqli joylashuvi bilan ajralib turadi, oldingi qator markazida joylashgan haydovchi oʻrindigʻidan iborat.

Dvigatel va qoʻzgʻatuvchining joylashuvi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dvigatel va boshqariladigan gʻildiraklarning joylashuvi avtomobilni boshqarish xususiyatlariga sezilarli taʼsir qiladi va shuning uchun sport avtomobilini loyihalashda muhim ahamiyatga ega[25][26][27][28][29]. Anʼanaga koʻra, koʻpchilik sport avtomobillari dvigateli, avtomobilning old qismida (FR layout) yoki avtomobilning oʻrtasida (MR layout) joylashgan orqa gʻildirakli haydovchidan foydalangan. FR layout sport avtomobillariga misollar Caterham 7, Mazda MX-5 va Dodge Viper layout sport avtomobillariga misollar Ferrari 488, Ford GT va Toyota MR2[30]. Oldindan ogʻir vazn taqsimotini oldini olish uchun koʻplab FR layout sport avtomobillari dvigatel dvigatel boʻshligʻida, xavfsizlik devoriga iloji boricha yaqinroqda joylashgan boʻlishi uchun moʻljallangan[31][32][33].

1990-yildan boshlab sport avtomobillarida gʻildirakli haydovchi koʻproq tarqalgan. Toʻliq gʻildirakli haydovchi yaxshi tezlashtirish va qulay foydalanish xususiyatlarini taklif qiladi (ayniqsa, sirpanchiq sharoitlarda), lekin odatda anʼanaviy sxemalarga qaraganda ogʻirroq va mexanik jihatdan murakkabroq[34]. Toʻliq gʻildirakli sport avtomobillariga Lamborghini Huracan, Bugatti Veyron va Nissan GT-R misol boʻla oladi[35][36].

Porsche 911 dan tashqari, orqa dvigatelning sxemalari odatda sport avtomobillari uchun ishlatilmaydi[37].

Dvigatel old tomonida boʻlgan gʻildirak umuman avtomobillar uchun eng keng tarqalgan sxema boʻlsada, bu anʼanaviy sport avtomobillari orasida u qadar keng tarqalgan emas. Shunga qaramay, FF tartibi koʻpincha sport kompaktlari va Mazdaspeed kabi issiq lyuklar tomonidan qoʻllanadi. FF layout sport avtomobillariga Fiat Barchetta, Saab Sonett yoki Opel Tigra[38][39][40][41].

Yevropada

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1895—1917-yillar. Avtomobillarning mis davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Mercedes Simplex 60 hp (1903)
Austro-Daimler Prince Henry (1910—1914)
Hispano-Suiza Alfonso XIII (1912)

Sport avtomobilining asosi XX asr boshlarida sayohat avtomobillari va yoʻltanlamaslarga borib taqaladi va „sport avtomobili“ atamasi Birinchi jahon urushidan keyin paydo boʻlgan[7][42].

„Oʻz vaqtidan bir necha yillar oldinroq sport avtomobili“ deb hisoblangan avtomobil 1903-yilda ishlab chiqarilgan Mercedes Simplex 60 ta ot kuchiga ega[43] boʻlib, oʻsha paytda tez harakatlanadigan mashina sifatida tasvirlangan va Vilgelm Maybax va Pol Daymler tomonidan ishlab chiqilgan. Mercedes siqilgan poʻlatdan yasalgan shassi, 4 pogʻonali uzatmalar qutisi, surish novdasi bilan boshqariladigan yuqori kirish klapanlari, koʻplab chuqurchalar radiatori, past kuchlanishli, uzun gʻildirak bazasi, past massa markazi va juda samarali vosita kabi xususiyatlarni oʻz ichiga olgan[44]. Umumiy natijasi boshqa zamonaviy ishlab chiqarish avtomobillariga qaraganda yuqori unumdorlikka ega „xavfsiz va yaxshi muvozanatlangan mashina“ boʻldi[45][46][47]. 1903-yilda Gordon Bennet kubogida Simplex 60 ishlab chiqarildi. Faqat maxsus qurilgan Simplex 90 tufayli poyga mashinasi yongʻinda vayron boʻldi. Simplex 60 mashhur tarzda poygada gʻolib chiqdi[48].

1910-yilgi Austro-Daimler 27/80 avtopoygada muvaffaqiyat qozongan yana bir ilk sport avtomobilidir[49]. 1910-yilgi Prince Genri Tour avtopoygasida avtomobilni gʻalabaga olib chiqqan Ferdinand Porsche tomonidan ishlab chiqilgan[50]. Vauxhall va Austro-Daimler tomonidan Mercedes Simplex 60 kabi ishlab chiqarilgan avtomobillar edi[51]. 1912-yilgi Alfonso XIII ham eng qadimgi sport avtomobillaridan biri hisoblanadi, chunki u „maqsadli ishlab chiqarilgan, yuqori unumdorlikdagi, ikki oʻrinli avtomobil“ edi[52]. Model Ispaniya qiroli Alfonso XIII sharafiga nomlangan, avtomobil bosh dizaynerining homiysi va markaning ishqibozi[52][53]. Boshqa sport avtomobillari orasida 1905 Isotta Fraschini Tipo D, 1906 Rolls-Royce Silver Ghost, 1908 Delage, 1910 Bugatti Type 13[45][54][55] va 1912 DFP 12/15[45] turadi.

Dastlabki avtopoyga tadbirlariga 1903-yilgi Parij-Madrid poygasi, 1905—1907-yillardagi Gerkomer kubogi[56], 1908—1911-yillardagi Shahzoda Genri sayohati va 1911-yildan hozirgi kungacha Monte-Karlo rallisi kiradi[49]. Shahzoda Genri Turlari (zamonaviy avtorallilarga oʻxshash) oʻsha davrdagi sport tadbirlari qatorida boʻlib, muvaffaqiyatli ishtirokchilarga shuhrat keltirdi. Shahzoda Genri Tours juda katta va texnik jihatdan ilgʻor ishlab chiqarilgan sport avtomobillarining evolyutsiyasini boshladi[45][54].

Angliyada sport avtomobillarining rivojlanishi 1903-yilda 20 mph (32 km/h) tezlik chegarasini oʻrnatgan „Motorli avtomobillar toʻgʻrisida“gi qonun bilan taqiqlangan. barcha umumiy foydalanishdagi yoʻllarda. Bu 1907-yilda Bruklend motor sxemasining ochilishiga olib keldi, u 1910-yilgi Vauxhall Prince Genri, 1910-yilgi Sunbeam 12/16[57], 1910 Talbot 25 ot kuchi, 1910 Straker-Squire 1113 ot kuchi kabi samarali avtomobillarning rivojlanishiga ilhom berdi. 15,9 ot kuchi[54][58].

1919—1929-yillardagi. Vintage Era avtomobillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Bugatti Type 13 Brescia (1920)
1927 Austin 7 Brooklands (1927)
MG M-type Midget (1930)

Birinchi jahon urushi tufayli sport avtomobillarini ishlab chiqarish toʻxtatilgandan soʻng, Yevropa 1920-yildan boshlab avtomobillar ishlab chiqarishga qaytdi. Aynan oʻsha paytda „Sport avtomobili“ atamasi motor kataloglarida paydo boʻla boshladi, garchi bu nomning aniq kelib chiqishi nomaʼlum. Shundan soʻng, bizning yoʻllarimizda juda koʻp mashinalar mavjud edi. Bizning fikrimizcha, bu asrlar davomida gullab-yashnaydigan ajoyib avtomobillar ishlab chiqarishning yana bir davrining boshlanishi boʻlishi mumkin. Masalan Oʻsha paytdagi eski avtomobillar[42]. Keyingi oʻn yillik vintage davri sifatida tanildi va oldingi Brass Era avtomobillariga nisbatan tez texnik yutuqlarni namoyish etdi[59][60]. Dvigatel unumdorligi „ot kuchi“ dan voz kechishdan[61] va qoʻrgʻoshinli yoqilgʻining joriy etilishidan foyda koʻrdi, bu esa yuqori siqish koeffitsientlarini taʼminlash orqali quvvatni oshirdi.

1920-yillarning boshlarida poyga mashinasini ishlab chiqarish narxi yoʻl avtomobilidan sezilarli darajada yuqori emas edi, shuning uchun bir nechta ishlab chiqaruvchilar kelgusi yilgi sport avtomobili uchun joriy yilgi poyga avtomobili dizaynidan foydalanganlar[42]. Misol uchun, 1921-yilgi Fransiya Gran-prisida uchinchi oʻrinni egallagan poyga mashinasiga asoslangan 1921 Ballot 2LS[62]. Benz 28/95PS ham muvaffaqiyatli poyga avtomobili boʻlib, 1921-yilgi Florio kubogida gʻalaba qozongan[49]. Morris Garaj tomonidan qoʻllanilganidek, sayohat mashinalarini sport avtomobillariga aylantirish edi[42][63].

Sport avtomobillari uchun birinchi 24 soatlik Le Man poygasi 1923-yilda boʻlib oʻtgan[42], garchi ikki oʻrindiqli sport avtomobillari faqat eng kichik sinfda raqobatlashgan boʻlsa-da, kiritilgan mashinalarning aksariyati toʻrt oʻrindiqli tezyurar avtomobillar edi[64]. „Ushbu poyga birinchi jahon urushidan keyin RAC tomonidan tashkil etilgan „ Turistlar kubogi“ poygalari seriyasi bilan birgalikda jamoatchilik tasavvurini oʻziga jalb qildi va koʻproq sport avtomobillarini ishlab chiqaruvchilarga oʻz mahsulotlarini sotishni koʻpaytirish uchun ajoyib imkoniyatni taklif qildi“[42]. Klassik italyan yoʻl poygalari-Targa Florio va Mille Miglia ham jamoatchilikning tasavvurini oʻziga tortdi[42].

1925-yilga kelib, toʻrt oʻrindiqli avtomobillar uchun mavjud boʻlgan yuqori daromad, ikki oʻrinli sport avtomobillarini ishlab chiqarish Aston-Martin (1921-yildan 1939-yilgacha ishlab chiqarilgan, 350 ta Aston) va Frazer-Nash kabi kichikroq ishlab chiqaruvchilar bilan cheklanishiga olib keldi[49]. Keyin 1920-yillarning oxiriga kelib, poyga avtomobillarini (ayniqsa, Granpri avtomobillari) ishlab chiqarish narxi oshib ketdi, buning oʻrniga koʻproq ishlab chiqaruvchilar oʻsib borayotgan sport avtomobillari bozori uchun avtomobillar ishlab chiqarishga majbur boʻldi.

Muhim ishlab chiqaruvchilar tomonidan 1920-yillarning oxirida sport avtomobillari qatoriga AC Cars, Alfa Romeo, Alvis, Amilcar, Chenard-Walcker, Delage, Hispano-Suiza, Hotchkiss, Mercedes-Benz va Nazzaro avtomobillari kiradi[49]. Koʻp yillar davomida sport avtomobillariga taʼsir koʻrsatadigan Vintage davridagi ikkita avtomobil Austin Seven va MG M tipidagi „Midget“ avtomabili edi[59][60]. Bu davrda Bentleyning muvaffaqiyatli sport avtomobillari Bentley 3 Liter (1921—1929) va Bentley Speed Six (1928—1930) boʻlib, Bugatti asoschisi „dunyodagi eng, tez yuk mashinasi“ deb taʼriflagan.

1930—1939-yillar. Urushdan oldingi avtomobillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Wolseley Hornet (1934)
Bugatti Type 57 SC Atlantic (1936)

Buyuk Depressiya va Ikkinchi Jahon Urushi oʻrtasida joylashgan urushdan oldingi davr sport avtomobillari ishlab chiqaruvchilari uchun ahamiyatning pasayishi davri boʻldi[65][42], bu davr yutuqlardan xoli boʻlmagan boʻlsada[61][66], BMW 303, Citroën Traction Avant va Fiat 508 kabi arzon, yengil vaznli, oilaviy sedanlar qimmatroq sport avtomobillariga oʻxshash boshqaruv va qulaylikni taklif qildi. Kuchli, ishonchli va tejamkor Amerika salonlaridgi avtomabillar, Yevropaga sezilarli miqdorda import qilina boshladi.  Sport avtomobillariga egalik Austin 7 va Wolseley Hornet 6 kabi modellar orqali koʻpaytirildi, biroq bu sport avtomobillarining koʻpchiligi ommaviy ishlab chiqarilgan avtomobillarga nisbatan unumdorlikni oshirishni taklif qilmadi[61].

Bugatti Type 57 (1934—1940) urushdan oldingi davrning yana bir muhim sport avtomobili boʻlib, hozir dunyodagi eng qimmat avtomobillar qatoriga kiradi[67][68]. T57 sport avtomobillari poygalarda[69] Le Manda gʻalaba qozongan[70]. Yana bir muvaffaqiyatli Bugatti sportkari Bugatti Type 55 (1932—1935) boʻlib, u Type 51 Grand Prix poyga avtomobili asosida yaratilgan.

Qoʻshma Shtatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Chevrolet Corvette (C7) (2013—2019)

1910—1920-yillarda Amerika kichik sport avtomobillarini ishlab chiqaruvchi kompaniyalari Apperson, Kissel, Marion, Midland, National, Overland, Stoddard-Dayton va Tomas. Kattaroq sport avtomobillari ishlab chiqaruvchilari orasida Chadwick, Mercer[71], Stutz Motor Company[72][45] va Simplex bor edi[73][49].

1960-yillardan boshlab, Amerika avtomobillari koʻpincha sport avtomobillari emas, balki mushak avtomobillari sifatida ishlab chiqilgan. Shu bilan birga, 1953-yilda hozirgi Chevrolet Corvette, 1962—1967-yillarda Shelby Cobra, 1983—1988-yillarda Pontiac Fiero va 2005—2006-yillarda Ford GT kabi ikki oʻrindiqli Amerika sport avtomobillari ham ishlab chiqarilgan.

2012-yildan hozirgi kungacha, mashhur joylarining pasayishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Toyota 86 (2012)
Subaru BRZ (2022)

Toyota 86/Subaru BRZ 2+2 joyi boʻlib, 2012-yilda taqdim etilgan va hozirda 2022-yil uchun chiqarilgan yangi model bilan ishlab chiqarilmoqda. 86/BRZ nisbatan arzon orqa gʻildirakli, sport avtomobilining noyob zamonaviy namunasidir.

2016-yildagi Honda NSX (2-avlod) hozirgi superkarni toʻliq gʻildirakli, gibrid uzatmali, turbo zaryadlovchi va ikki muftali transmissiya yordamida, Honda avtomabili uchun yondashuvni oʻzgartirdi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Wikimedia Commonsda Sports car mavzusiga oid fayllar bor.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Diehlman. „Mazda Produces 900,000th MX-5, Recognized as World's Best-Selling Sports Car“. Motor Trend (2011-yil 4-fevral). — „Today Mazda announced a new milestone for the popular MX-5 roadster, with the 900,000th unit rolling off the production line. In doing so, it is also recognized by Guinness World Records as the best selling sports car.“. 2015-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-mart.
  2. ↑ American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth, Houghton Mifflin Harcourt Publishing, 2011. ISBN 9780547041018. 
  3. ↑ 3,0 3,1 „The Best Definition of the Term 'Sports Car'? And the First American Sports Car“ (8-fevral 2017-yil). Qaraldi: 23-may 2019-yil.
  4. ↑ Donovan, Sandra. Sports Cars. Lerner Publications, 2007 — 4-bet. ISBN 978-0-8225-5928-3. 
  5. ↑ Mann, James. Sports Cars. BMI Publishing, 2011 — 8-bet. ISBN 9780760340288. Qaraldi: 6-mart 2015-yil. 
  6. ↑ „Definitions: What is a Sports Car?“. sportsandexoticcars.com. Qaraldi: 23-may 2019-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Sports car“. Merriam-Webster.com. — „Full definition: a low small usually 2-passenger automobile designed for quick response, easy maneuverability, and high-speed driving“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-mart 2016-yil.
  8. ↑ „Sports car“. Collins Dictionary. — „Definition: a production car designed for speed, high acceleration, and manoeuvrability, having a low body and usually adequate seating for only two persons.“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-mart 2016-yil.
  9. ↑ Motor Show. Development of the Sporting Car.. The Times (12-noyabr 1919-yil), s. 6.
  10. ↑ Klemantaski, Michael. Racing Sports Cars. Hamish Hamilton, 1956. „Only it seems after the Great War can we expect to find a general acceptance of the fact that there were on the roads both touring cars and sports cars.“ 
  11. ↑ 11,0 11,1 „No One Knows What "Sports Car" Actually Means Anymore“ (19-fevral 2016-yil). 2017-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  12. ↑ Hough, Richard. A History of the World's Sports Cars. George Allen & Unwin, 1961 — 13-bet. ISBN 9781299618237. „I have never been quite certain what a sports car is, and when I was a young man, the distinction between a sporting car and a touring car was so fine that some people scarcely knew the difference. -- W. O. Bentley“ 
  13. ↑ "A sports car is a motor car designed primarily for the driver to enjoy driving fast"--Walkerley, Rodney; sports editor of The Motor; 1934 −1959.
  14. ↑ "Any car which is primarily designed to give pleasure to the driver."--Stanford, John; 1957; The Sports Car: Design and Development.
  15. ↑ "A sports car is a touring car and a racing car at one and the same time"."--Campbell, Colin; 1959, The Sports Car: Its Design and Performance.
  16. ↑ "Those cars which have participated in sports-car races."--Frostick, Michael; 1956; Racing Sports Cars.
  17. ↑ „What Are Most Expensive and Least Expensive Cars to Insure“. Kelly Blue Book (13-fevral 2019-yil). Qaraldi: 28-aprel 2020-yil.
  18. ↑ Ingenbleek, Jean-Francois; LeMaire, Jean (1988-yil noyabr). „What is a Sports Car?“ (PDF). ASTIN Bulletin. 18-jild, № 2. 175–187-bet. doi:10.2143/AST.18.2.2014951. Qaraldi: 10-mart 2016-yil. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  19. ↑ Newhardt, David. Art of the Muscle Car. MBI Publishing, 2009 — 106-bet. ISBN 9780760335918. Qaraldi: 13-may 2022-yil. „the AMX would appleal to both muscle car and sports car enthusiasts, two camps that rarely acknowledged each other's existences.“ 
  20. ↑ „Is the AMX a True Sports Car?“. Motor Trend. 20-jild, № 3. 1968-yil mart. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  21. ↑ „AMX - New Image Sports Car“. Sports Car Graphic. 8-jild, № 3. 1968-yil mart. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  22. ↑ „2017 Porsche 911 Carrera 4S: Blurring the line between grand tourer and sports car“. cnet.com/roadshow. 2017-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  23. ↑ "Is the 911 a sports car or a grand tourer?" „2010 Porsche 911 Carrera S: First Drive“ (29-mart 2010-yil). 2017-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  24. ↑ Mitani, Sam (2005-yil mart). „Best All-Around Sports Car“. Road & Track. 13 February 2007da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-mart 2016-yil. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  25. ↑ „When Porsche redefined itself“ (inglizcha). Porsche Newsroom. 27-aprel 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  26. ↑ „Engine & driveline“ (inglizcha). drivingfast.net (27-oktabr 2016-yil). 2017-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  27. ↑ „How does engine placement affect handling?“ (inglizcha). HowStuffWorks (7-iyun 2013-yil). 3-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  28. ↑ „Comparison of Engine Placement“. adtsea.org. 2015-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  29. ↑ „Engineering Explained: Why Engine Placement Is Important“ (inglizcha). Car Throttle. 23-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  30. ↑ „Ferrari 250 P“ (inglizcha). HowStuffWorks (14-may 2007-yil). 6-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  31. ↑ AutoweekUSA (2-aprel 2013-yil), Which is best: front engine, mid-engine or rear engine? - Video Bench Racing with Autoweek, 27 April 2018da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-05-21{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  32. ↑ „Honda S2000 -- Chassis - Honda.com“. news.honda.com (22-fevral 2001-yil). 2018-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  33. ↑ „2016 Mazda MX-5: Why It Matters And Where It Came From“ (inglizcha). GaijinPot Blog. 29-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  34. ↑ „Porsche 959: The Future Is Now“ (inglizcha). Road & Track (22-oktabr 2012-yil). 19-yanvar 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  35. ↑ „The Lamborghini Huracán: An all-wheel drive adrenaline delivery system“ (en-us). Ars Technica. 8-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  36. ↑ „2017 Porsche 911 Carrera 4S Coupe - First Drive Review“ (inglizcha). 12-may 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  37. ↑ „The Mid- vs. Rear-Engine Debate: Porsche Cayman R vs. 911 GT3 - Feature“ (inglizcha). 12-may 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  38. ↑ „Pros & Cons: Rear Drive, Front Drive Or All-Wheel Drive? - National Motorists Association“ (inglizcha). National Motorists Association (5-fevral 2009-yil). 12-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  39. ↑ Kenwright, Joe. „Driving Wheels - Front, Rear or All-Wheel Drive? - motoring.com.au“ (inglizcha). motoring.com.au (15-aprel 2010-yil). 27-sentabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  40. ↑ „Classic Car Reviews: Fiat Barchetta (1995 - 2005)“. Honest John. 2016-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  41. ↑ Ltd. „Fiat Barchetta - Classic Car Reviews | Classic Motoring Magazine“. classiccars4sale.net. 2017-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-may 2017-yil.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 42,4 42,5 42,6 42,7 Campbell, Colin; MSc, A.M.I.Mech.E. „The Development of the Sports Car“, . The Sports Car: Its Design and Performance. Chapman & Hall Ltd., 1959 — 1–7-bet. 
  43. ↑ „Book Reviews“. motorsportmagazine.com (7-iyul 2014-yil). 2017-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-aprel 2018-yil.
  44. ↑ „Mercedes Simplex 60 hp (1903 - 1905)“ (inglizcha). mercedes-benz.com. 2019-yil 23-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 Hough, Richard Alexander. A History of the World's Sports Cars, Introduced by W.O. Bentley and S.C.H. Davis, London - George Allen and Unwin Ltd, 1961 — 16–30-bet. OCLC 907907085. 
  46. ↑ Stanford, John. The Sports Car: Development and Design. B. T. Batsford Ltd, 1957 — 22–57-bet. „The ancestor of all high-performance cars had its origin in Germany. The 28-h.p. Cannstatt-Daimler racing car of 1899 was without a doubt the first attempt to give real performance to a road car. Many of its features, such as a honeycomb radiator and gate gear change, were continued on the much improved version which Paul Daimler designed in 1899-1900. This was of course the famous Mercedes. It also laid down standards of chassis design which were to be followed, almost unthinkingly, for the next thirty years. Several variants of the car appeared during the next year or two, all conforming to the same basic design and earning for themselves a reputation second to none for fast and reliable travel. The 60-h.p. cars were announced late in 1902. The cars were possessed of a very real performance superior to anything else which could be bought at the time... and the model achieved an almost invincible position among the fast cars of its day.“ 
  47. ↑ "The 60 h.p. Mercedes, then, must rank as the forefather of all the splendid sports-cars that followed."--January 1982; W.B.; The Sixty Mercedes; MotorSport Magazine„Vintage Postbag - Sixty Mercedes, October 1973“. 2017-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  48. ↑ „1903 Mercedes 60HP Simplex Review“ (inglizcha). Supercars.net (18-aprel 2016-yil). Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 49,5 Georgano, G. N.. Cars: Early and Vintage, 1886-1930. London: Grange-Universal, 1985. 
  50. ↑ „A rare 20/30 Austro-Daimler“ (inglizcha). motorsportmagazine.com (7-iyul 2014-yil). Qaraldi: 24-aprel 2019-yil.
  51. ↑ „the-sixty-mercedes“ (inglizcha). Motor Sport Magazine (7-iyul 2014-yil). 23-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  52. ↑ 52,0 52,1 „1912 Hispano Suiza T-15 Alfonso XIII SWB“ (inglizcha). revsinstitute.org. 2017-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-aprel 2017-yil.
  53. ↑ „1911 - 1912 Hispano Suiza Alfonso XIII Roadster - Images, Specifications and Information“. Ultimatecarpage.com. 27-aprel 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-aprel 2017-yil.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 Stanford, John „The Beginnings in Europe“, . The Sports Car: Development and Design. B. T. Batsford Ltd, 1957 — 22–57-bet. 
  55. ↑ „1913 - 1920 Bugatti Type 13 Torpedo - Images, Specifications and Information“. Ultimatecarpage.com. 30-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  56. ↑ „The Herkomer Trophy“. britainbycar.co.uk. Qaraldi: 22-aprel 2019-yil.
  57. ↑ „TigersUnited.com“. tigersunited.com. Qaraldi: 24-aprel 2019-yil.
  58. ↑ „Star Cars“. historywebsite.co.uk. Qaraldi: 24-aprel 2019-yil.
  59. ↑ 59,0 59,1 Stanford, John „The Early Post-War Years“, . The Sports Car: Design and Development. B. T. Batsford Ltd, 1957 — 58–90-bet. 
  60. ↑ 60,0 60,1 Hough, Richard. A History of the World's Sports Cars, Introduced by W.O. Bentley and S.C.H. Davis, London - George Allen And Unwin Ltd, 1961 — 31–80-bet. 
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Stanford, John „The Nineteen-Thirties“, . The Sports Car: Design and Development. B. T. Batsford Ltd, 1957 — 138–177-bet. 
  62. ↑ „Rare find - a twin-cam 2LS Ballot“ (inglizcha). motorsportmagazine.com (7-iyul 2014-yil). Qaraldi: 27-aprel 2019-yil.
  63. ↑ „History & Heritage“ (inglizcha). MG Motor UK Ltd. 2017-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  64. ↑ „Le Mans – How It Began“ (inglizcha). Road & Track (17-may 2007-yil). 7-noyabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  65. ↑ „great-cars-of-the-1920s-and-1930s“ (inglizcha). Motor Sport Magazine (7-iyul 2014-yil). 3-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  66. ↑ Wood, Johnathan „Wind-cheating coupés“, . Speed in Style, Foreword by Victor Gauntlett, Patrick Stephens Ltd, 1990 — 11–45-bet. 
  67. ↑ „1936 Bugatti Type 57SC Atlantic“ (inglizcha). Supercars.net (10-mart 2016-yil). Qaraldi: 20-may 2017-yil.
  68. ↑ Petrány, Máté. „Why Ralph Lauren's $40+ Million Bugatti Is Worth Every Penny“ (inglizcha). Jalopnik. 5-may 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-may 2017-yil.
  69. ↑ Bugatti. „Bugatti at 24 Hours of Le Mans: Chiron completes parade lap before start of race“ (inglizcha). Bugatti. 2017-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-may 2017-yil.
  70. ↑ „the Bugatti revue: Bugattis racing at Le Mans“. bugattirevue.com. 2017-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-may 2017-yil.
  71. ↑ „1912 Mercer Raceabout“ (inglizcha). revsinstitute.org. 2017-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  72. ↑ „1914 - 1917 Stutz Bearcat - Images, Specifications and Information“. Ultimatecarpage.com. 24-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil.
  73. ↑ „1914 Simplex“ (inglizcha). revsinstitute.org. 2017-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2017-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sport_avtomobili&oldid=5335260" dan olindi