Kontent qismiga oʻtish

Sulton al-Nosir Muhammad ibn Qalavun masjidi

Vikipediya, erkin ensiklopediya

 

Sulton al-Nosir Muhammad ibn Qalavun masjidi
Umumiy maʼlumot
Maqomi Masjid
Joylashuvi Qohira, Misr
Mamlakat Misr
Qurilishi tugagan 1318-yil
Sulton al-Nosir Muhammad ibn Qalavun masjidi

Sulton al-Nosir Muhammad ibn Qalavun masjidi 14-asr boshlarida Misr, Qohira qalʼasidagi masjiddir. U Mamluk sultoni Al-Nasr Muhammad tomonidan 1318-yilda Qohira sultonlari juma namozlarini oʻqigan Qalʼaning qirollik masjidi sifatida qurilgan. Masjid Muhammad Ali masjidiga hovlidan kirish yoʻlining qarshisida joylashgan. Sulton shahar markazida otasi Qalavunning qabri yonida diniy majmua qurdirdi.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qal’aning bugungi rejasi, uning markazida masjid bilan.

Sulton an-Nosir Muhammad ibn Qalavun

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sulton an-Nosir Muhammad Sulton Qalavunning oʻgʻillaridan biri (vaf. 1290). Xabarlarga koʻra, u past boʻyli, oyogʻi choʻloq, bir koʻzida ham katarakta bor edi. Biroq, u aqlli va baquvvat boʻlgan. U boshqa davlatlar bilan ham yaxshi munosabatda boʻlishga muvaffaq boʻldi. Tarixiy yilnomachi Ibn Batutaning aytishicha, u „olijanob xarakter va buyuk fazilat“ egasi edi.[1]

An-Nosir hayratlanarli darajada mashhur boʻlishiga qaramay, hayoti davomida oʻz shahrini nazorat qilmadi. Koʻp narsa uning toʻqqiz yoshida sulton boʻlishi bilan bogʻliq. Shaharda hokimiyat savdogarlari toʻlib-toshganligi sababli, oʻqituvchisi Kitbuqa uni mamlakatni boshqarish masʼuliyatini engishga qodir boʻlganida, katta boʻlishi va uyiga qaytishi uchun yubordi. Koʻp oʻtmay Kitbuqa oʻldirildi va uning oʻrniga boshqa hukmdorlar keldi. Nihoyat, sultonga sodiq maslahatchi Lagin nazoratni oʻz qoʻliga oldi va yosh sultonga qoʻrqadigan hech narsa yoʻqligini va Qohiraga qaytishi mumkinligini aytdi.[2] Qayta tiklanganidan keyingina Nosir oʻzining ulkan qurilish loyihalarida ishlay boshladi.[3]

Oʻsha paytda Qohira hukmdorlari shaharga obroʻ-eʼtibor va ish oʻrinlari yaratadigan yirik qurilish loyihalariga homiylik qilish orqali shaharni qoʻllab-quvvatlardi. Al-Nosirning shon-shuhratga daʼvosi Mamluklar imperiyasi hukmronlik qilgan Qalʼaning hududini qurish edi. Qalʼa kundalik odamlar bozoridan tashqarida istiqomat qilar edi. Al-Nosir oʻzidan oldingi rahbarning kutubxonasi va auditoriya zallarini vayron qildi va ularning oʻrniga shaxsiy foydalanish uchun katta saroy, suv oʻtkazgich va masjid qurilishiga homiylik qildi.[4]

Masjidning dastlabki kunlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Al-Nosir Muhammad masjidining quyosh soati

Taxminan 1318-yilda, masjid qurib bitkazilgandan soʻng, Sulton al-Nosir uni kundalik namozi uchun ishlatgan. Murakkab temir buyumlar bilan oʻralgan yon xona band boʻlgan sultonning shaxsiy namoz joyi boʻlib xizmat qilgan. Azon shimolga eshittirildi, u yerda saroy qoʻshinlari uni eshitishlari mumkin edi.[5] Butun tarixda noyob boʻlgan bu masjidni qurish uchun mablagʻlar uning haqiqiy xarajatlaridan oshib ketgan. Bu mablagʻlar masjidni shahardagi eng boy muassasalardan biriga aylantirish uchun koʻproq yer va doʻkonlar sotib olishga sarflangan.[6]

Moliyaviy barqarorlik ham, Sultonning obroʻ-eʼtibori ham „Qalʼa“ masjidini ishlash uchun qulay joyga aylantirdi. Sulton shahardagi barcha muazzinlar, voizlar va kitobxonlarni oldiga chaqirib, ularni imtixon qildi. Shunday qilib, qirol oʻz masjidida xizmat qilish uchun eng yaxshi va eng yorqin diniy rahbarlarni tanlab oldi.

Britaniya istilosidan keyin masjid

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inglizlar Qohiraga etib kelganlarida, Qalʼadagi masjid oʻzining sharafli kunlaridan ancha oʻtib ketgan edi. Usmonlilar Qohirani egallab olishganda, ular masjidni talon-toroj qilishdi va uning koʻp qismini marmar qoplamalarini olib tashlashdi.[7]

Havaskor arxeolog boʻlgan Britaniya armiyasidan CM Uotson oʻzining qoʻmondoni kapitan Uilyam Frimandan masjidda taʼmirlash ishlarini boshlashga ruxsat soʻradi. U janubiy va sharqiy devorlarni tozalashga muvaffaq boʻldi.[7]

Bugun masjid

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qalʼaning masjidi koʻp taʼmirlangan boʻlsa-da, 1300-yildagi koʻrinishiga oʻxshaydi. Sayyohlar kamdan-kam tashrif buyurishsa ham, u hamma uchun ochiq. Binoning gipsli devorlarga tayangan qismlari mustahkamlangan. Shiftning ochiq-koʻk rangini tiklashga urinishlar ham boʻlgan. 

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tuzilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjidning ichki qismi mehrab va minbardan iborat.

Gipostil masjidi ichki hovli atrofida 63x57 m oʻlchamdagi mustaqil toʻrtburchak shaklida qurilgan boʻlib, qibla tomonida ziyoratgoh va qolgan uch tomonida galereyalar joylashgan. Asosiy kirish eshigi gʻarbiy devorning yuzidan chiqib turadi. Shimoli-sharqiy va janubiy tomonida yana ikkita kirish joyi bor. Qohiraning boshqa masjidlaridan farqli oʻlaroq, uning tashqi devorlari panelli emas va tepalari yumaloq toʻrtburchaklardan iborat boʻlgan kreneldan tashqari hech qanday bezakga ega emas.

Ikkita minora bor, ikkalasi ham butunlay toshdan qurilgan, biri shimoli-sharqiy burchakda, ikkinchisi shimoli-gʻarbiy portalda asosiy kirish eshigi tepasida joylashgan; birinchisi eng yuqorisi. Ikkinchisining tepasi Qohirada noyobdir, chunki u sarimsoq shaklidagi lampochkaga ega. Yuqori struktura yashil, oq va koʻk sirlangan mozaikalar (fayans) bilan qoplangan. Bu uslubni an-Nosir Muhammad davrida Qohiraga kelgani maʼlum boʻlgan Tabrizlik hunarmand olib kelgan boʻlsa kerak. Boshqa barcha Mamluk masjidlaridan farqli oʻlaroq, har ikkala minoraning poydevori masjid tomi darajasidan pastroqdir. Bu shuni koʻrsatadiki, 1335-yilda devorlar balandroq qilinganda minoralar allaqachon turgan. Devorlarning balandligi ham binoga oʻziga xoslik bagʻishlovchi ravoqli derazalar qatoriga sabab boʻlgan.

1335-yildagi taʼmirlashda masjid balandlashtirilib, tomi qayta qurildi va maqsura (namoz uyasi) ustiga yashil koshinlar bilan qoplangan gipsli yogʻoch gumbaz qoʻshildi. Asrlar davomida Qalaʼun masjidi Qohiradagi eng jozibali masjid hisoblanib kelindi, to XVI asrda namoz uyi ustidagi gumbaz qulab tushdi va baland marmar dado Usmonli bosqinchisi Sulton Salim I tomonidan Istanbulga olib ketildi. Hozirgi gumbaz zamonaviy boʻlib, qadimgi Misr ibodatxonalaridan olingan granit ustunlar tomonidan koʻtarilgan.

Masjid hovlisi. Uning orqasida Muhammad Ali masjidi koʻrinadi.

Vizual jihatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Masjid 206x186 kvadrat shaklda qurilgan.[8]

Masjidning asosiy kirish eshigi uning shimoliy tomonidagi eshikdir. Janub eshigi Sultonning shaxsiy kirish eshigi boʻlardi, lekin oʻsha paytda inglizlar sharqiy va janubiy kirish eshigini axlat bilan toʻla edi.[9]

Eshiklar ustidagi arab alifbosidagi yozuvda shunday deyilgan: „Mehribon va rahmli Alloh nomi bilan bu masjidni qurishga amr etgan muborak va bahtli Allohning nomi bilan! Rabbimiz va ustozimiz, sulton va podshoh, dunyo va iymon fathchisi, Robbimiz Sulton Kalaun es Solih oʻgʻli Nosir Muhammad, Paygʻambarimiz sallallohu alayhi vasallamning hijrat oylarida va yilida yetti yuz oʻn sakkizinchi“.[10]

Boshqa eshiklarda ham xuddi shunday xabarlar mavjud. Bino atrofidagi skript koʻproq diniy tuygʻularga ega. Binoning yuqori qismini ichki tomondan shisha mozaikalar bilan qoplangan. Nosir Qohiraning soʻnggi sultoni boʻlib, bunday bezakni keng qoʻllagan.[11]

Masjid devorlari piramidalardan talon-toroj qilingan ohaktosh yordamida qurilgan.[12] Masjiddagi oʻnta qizil granit ustun ham oʻgʻirlangan buyumlar boʻlgan.[13]

Minoralardan birining koʻrinishi

Minoralar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu masjidning eng hayratlanarli va betakror jihati uning ikkita minorasidir. Birinchisi masjidning shimoli-sharqiy burchagida qoʻshinlarni azonga chaqirishi mumkin boʻlgan joyda oʻrnatiladi. Ikkinchisi ham asosiy kirish eshigi yaqinida joylashgan. Bu minoralarning oʻziga xosligi ularning nozik oʻyilgan bezakli piyozsimon qismlaridir. Oʻsha davrdagi boshqa minoralar unchalik keng bezatilgan emas.[14] Ayrim olimlarning fikricha, Sulton an-Nosir oʻsha paytda moʻgʻullar bilan doʻstona munosabatda boʻlgan va oʻz masjidining minoralarini qurish uchun Tabrizlik usta yollagan boʻlishi mumkin.[15]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Masjidlar roʻyxati
  • Afrikadagi masjidlar roʻyxati
  • Misrdagi masjidlar roʻyxati

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Lane-Poole, Stanley. The Story of Cairo. London: J. M. Dent, 1906. p 215.
  2. ↑ Lane-Poole, Stanley. Cairo. London: J. S. Virtue, 1898. p 89.
  3. ↑ Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 478.
  4. ↑ Parker, Richard B., Robin Sabin, and Caroline Williams. Islamic Monuments in Cairo: A Practical Guide. Cairo: American University in Cairo, 1988. p 235.
  5. ↑ Parker, Richard B., Robin Sabin, and Caroline Williams. Islamic Monuments in Cairo: A Practical Guide. Cairo: American University in Cairo, 1988. p 239.
  6. ↑ Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 479.
  7. ↑ 7,0 7,1 Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 477.
  8. ↑ Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 479
  9. ↑ Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 480.
  10. ↑ Watson, C. M., and H. C. Kay. „The Mosque of Sultan Nasir Muhammad Ebn Kalaoun, in the Citadel of Cairo.“ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 18 (1886): 477-82. p 479
  11. ↑ Flood, F. B. „Umayyad Survivals and Mamluk Revivals: Qalawunid Architecture and the Great Mosque of Damascus.“ Muqarnas 14 (1997): 57-79. Print.p 66.
  12. ↑ Parker, Richard B., Robin Sabin, and Caroline Williams. Islamic Monuments in Cairo: A Practical Guide. Cairo: American University in Cairo, 1988. p 235.
  13. ↑ Mathews, Karen R. „The Mamluks and the Pharaohs.“ The Ostracon 16.1 (2004). p 235
  14. ↑ Lane-Poole, Stanley. Cairo. London: J. S. Virtue and, 1898. Print. Lane-Poole, Stanley. Cairo. London: J. S. Virtue and, 1898. p 86.
  15. ↑ Lane-Poole, Stanley. Cairo. London: J. S. Virtue and, 1898. Print.

Qoʻshimcha oʻqish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Behrens-Abouseif, Doris (1989) „Bahri Mamluklar arxitekturasi“. Qohiradagi islom arxitekturasida: kirish. Leiden/Nyu-York: EJ Brill, pp. 94 – 132.
  • 90-04-10124-1

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sulton_al-Nosir_Muhammad_ibn_Qalavun_masjidi&oldid=5180735" dan olindi