Kontent qismiga oʻtish

Sut allergiyasi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Sut allergiyasi
Bir stakan sigir suti
Mutaxassislik Shoshilinch tibbiy yordam
Allergiya va immunologiya
Sabablari qichishish, toshma, lab, til yoki butun yuzning shishishi, ekzema, nafas qisishi, ko'ngil aynishi, qusish, qorin og'rig'i, diareya, anafilaksiya.
Tashxis usullari Kasallik tarixi va standart allergiya
Oldini olish Chaqaloqlik davrida allergen ovqatlar bilan tanishish[1].
Davolash Epinefrin Antigistamin[2][3].
Prognoz Taxminan 20% balogʻat yoshiga qadar davom etadi.
Takrorlanishi Chaqaloqlarda 2-3%, kattalarda 0,6% gacha.

Sut allergiyasi – bu sigir sutidagi bir yoki bir nechta oqsillarga salbiy immunitet reaksiyasi. Kasallik asoratlari koʻrinishi uchun soatlar yoki kunlar davom etishi mumkin, shu jumladan Atopik dermatit, qiziloʻngach yaligʻlanishi, enteropatiya va proktokolit[4]. Hayotga tahdid solish mumkin boʻlgan holatlarda, tezkor anafilaksiya, shuningdek, epinefrin bilan davolash talab qilinadi.

Qoʻshma Shtatlarda oziq-ovqat mahsulotlariga boʻlgan allergik reaksiyalarning 90 foizi sakkizta mahsulotdan kelib chiqadi va bu roʻyxatda sigir suti ham kiritilgan[5]. Koʻpchilik odamlar oziq-ovqat allergiyalariga kichik miqdorda oziq-ovqat mahsulotlari sabab boʻlganligini tan olish ushbu umumiy allergenlarni, shu jumladan sut mahsulotlarini oziq-ovqat qadoqlarida qayd etish talablariga olib keldi[6][7][8][9]. Immun tizimining vazifalaridan biri begona oqsillarni tanib, infeksiyalardan himoya qilishdir, ammo u oziq-ovqat oqsillariga haddan tashqari taʼsir qilmasligi kerak. Sut oqsillarini isitish ularning denaturatsiyasiga olib kelishi mumkin, ularning uch oʻlchovli konfiguratsiyasi va allergenlikligini yoʻqotishi mumkin, shuning uchun sut mahsulotlarini oʻz ichiga olgan pishirilgan mahsulotlar kasalikka sabab boʻlmasligi mumkin, lekin yangi sut esa allergik reaksiyaga sabab boʻladi.

Ushbu kasalik vaqtida sut mahsulotlari yoki sut tarkibiy qismlarini oʻz ichiga olgan oziq-ovqat mahsulotlarini isteʼmol qilmaslik orqali davolaniladi. Tez reaksiyalarga duchor boʻlgan odamlar uchun ( IgE – yordamidagi sut allergiyasi) allergik reaksiyani qoʻzgʻatishi mumkin boʻlgan doza bir necha milligrammgacha boʻlishi mumkin, shuning uchun bunday odamlar sut mahsulotlaridan qatʼiyan voz kechishlari kerak[10][11]. Oziq-ovqatlarda sut yoki sut mahsulotlarining tarkibiy miqdori toʻgʻrisidagi deklaratsiya Braziliyadan tashqari hech bir mamlakatda majburiy emas[7][12].

Sut allergiyasi chaqaloqlar va yosh bolalarning 2% dan 3% gacha taʼsir qiladi[13]. Ushbu kasallikka chalinish xavfini kamaytirish uchun chaqaloqlar sigir sutini kamida toʻrt oy davomidan ichmaslik, eng yaxshisi esa olti oy davomida faqat ona suti bilan oziqlanish tavsiya etiladi. Agar oilada sut allergiyasi boʻlsa, unda soya asosidagi chaqaloq formulasini koʻrib chiqish mumkin, ammo sigir sutiga allergiyasi boʻlgan chaqaloqlarning taxminan 10-15 foizi soyaga ham tana reaksiyaga kirishadi[14]. Bolalarning aksariyati sut allergiyalarini yengadi, ammo taxminan 0,4% gacha bu holat katta yoshga qadar davom etadi. Oral immunoterapiya boʻyicha tadqiqotlar olib borilmoqda, ammo uning foydasi aniq emas[15].

.

Kasallik belgilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tez va kechiktirilgan alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oziq-ovqat allergiyalari, taʼsir qilish mexanizmlariga qarab, tez boshlanadigan (bir necha daqiqadan bir yoki ikki soatgacha boʻlgan) alomatlar bilan, kechiktirilgan (48 soatgacha) yoki ikkalasining kombinatsiyasi sifatida tasniflanishi mumkin. Bir-biridan farqi ishtirok etgan leykotsitlar turlariga bogʻliq. Oq qon hujayralarining bir qismi boʻlgan limfotsitlar, begona oqsillar bilan bogʻlaydigan antikorlar sinfi boʻlib, Immunoglobulin E (IgE) tezda sintezlanadi va ajralib chiqadi. IgE reaktsiyalaridan farqli oʻlaroq, qonda aylanib yuradigan oʻziga xos biomarker molekulalari mavjud emas va allergiya borligini aniqlash qiyin, shuning uchun ham sut mahsulotlarini dietadan chiqarib tashlash va natijada semptomlar yoʻqolishini aniqlash orqali bilish mumkin[16].

Kasallik alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anafilaktik shokning belgilari va belgilari
Anafilaktik shokning belgilari va belgilari

IgE bilan bogʻliq simptomlarga quyidagilar kiradi: toshma, ogʻiz, lablar, til, tomoq, ko'zlar, teri yoki boshqa joylarda qichishish, lablar, til, koʻz qovoqlari yoki butun yuzning shishishi, yutishda qiyinchilik, burun oqishi yoki tiqilishi, hirqiroq ovoz, xirillash, nafas qisishi, diareya, qorin ogʻrigʻi, bosh aylanishi, hushidan ketish, koʻngil aynishi va qayt qilish. Allergiya belgilari odamdan odamga farq qiladi. Nafas olish yoʻllari yoki qon aylanishi buzilganda jiddiy allergik xavf boshlanishi mumkin. Birinchisini xirillash, nafas yoʻllarining tiqilib qolishi va siyanoz, ikkinchisini zaif puls, terining oqarib ketishi va hushidan ketish bilan koʻrsatish mumkin. Ushbu alomatlar paydo boʻlganda, allergik reaksiya anafilaksiya deb ataladi, bu IgE antikorlari ishtirok etganda va tananing oziq-ovqat bilan bevosita aloqada boʻlmagan joylari taʼsirlanib, ogʻir simptomlarni koʻrsatganda paydo boʻladi[17]. Davolanmasa, bu vazodilatatsiyaga, anafilaktik shok deb ataladigan past qon bosimi holatiga va juda kamdan-kam hollarda oʻlimga olib kelishi mumkin[8][17].

lgE vositasida boʻlmagan alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sut allergiyasi uchun IgE vositachiligida boʻlmagan alomatlar IgE vositachiligiga qaraganda tez-tez uchraydi[18]. Angionevrotik shish yoki atopik dermatit kasalliklari kabi baʼzi alomatlarning mavjudligi koʻproq IgE vositachiligidagi allergiya bilan bogʻliq boʻlsa, IgE vositachiligida boʻlmagan reaksiyalar teri yoki nafas olish belgilarisiz oshqozon-ichak simptomlari sifatida namoyon boʻladi[16][19]. IgE vositachiligi boʻlmagan sigir suti allergiyasi doirasida Oziq-ovqat oqsillari bilan bogʻliq enterokolit sindromi (FPIES), oziq-ovqat oqsillari bilan bogʻliq allergik proktokolit (FPIAP) va oziq-ovqat oqsillari bilan bogʻliq enteropatiya (FPE) oʻrtasida farqlanadi. Hamma uchun umumiy qoʻzgʻatuvchi ovqatlar – sigir suti va soya ovqatlari (shu jumladan soya chaqaloq formulasi)[19][20]. Suvli va baʼzan qonli diareya ovqatdan keyin besh-oʻn soat oʻtgach, suvsizlanish va past qon bosimi darajasiga qadar rivojlanishi mumkin. Sigir sutiga reaksiyaga kirgan chaqaloqlar soya formulasiga ham, soya formulasiga reaksiyaga kirganlar esa sigir sutiga reaksiyaga kirishishi mumkin[20][21]. FPIES diagnostikasi va davolash uchun xalqaro konsensus koʻrsatmalarini oʻrnatdi[21].

Mexanizmlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Allergiya reaksiyasining mexanizmiga koʻra, oziq-ovqat allergiyasidan kelib chiqadigan holatlar uch guruhga boʻlinadi[22]:

  1. IgE vositachiligida (klassik) – eng keng tarqalgan turi, ovqatdan keyin qisqa vaqt ichida paydo boʻladigan va anafilaksiya shokgacha oʻtishi mumkin boʻlgan oʻtkir oʻzgarishlar sifatida namoyon boʻladi.
  2. Non-IgE vositachiligida – IgE ishtirok etmagan immun javob bilan tavsiflanadi; ovqatdan keyin bir necha soatdan bir necha kun oʻtgach paydo boʻlishi mumkin, bu tashxisni murakkablashtiradi.
  3. IgE va IgE vositachiligida boʻlmagan – yuqoridagi ikki turdagi gibrid.

Allergik reaksiyalar immunitet tizimining odatda zararsiz moddalarga, masalan, oziq-ovqat tarkibidagi oqsillarga giperaktiv javobidir. Baʼzi oqsillar allergik reaksiyalarni keltirib chiqaradi, boshqalari esa bundan mustasno. Bir nazariyaga koʻra, ovqat hazm qilishga qarshilik koʻpincha buzilmagan oqsillar ingichka ichakka yetib kelganida va immun reaksiyalarida ishtirok etadigan oq qon hujayralari faollashganda paydo boʻladi[23]. Pishirishda harorat issiqligi oqsil molekulalarini tizimli ravishda buzadi va ularni kamroq allergen qiladi[24]. Allergik reaksiyalarni ikki bosqichga boʻlish mumkin: allergen bilan aloqa qilgandan soʻng darhol paydo boʻladigan, ammo susayishi mumkin boʻlgan oʻtkir reaktsiya va kech fazali reaktsiya belgilarini uzaytiradi va natijada toʻqimalarning koʻproq zararlanishiga olib keladi[25].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ "Timing of Food Introduction and the Risk of Food Allergy". Nutrients 11 (5): 1131. May 2019. doi:10.3390/nu11051131. PMID 31117223. PMC 6567868. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6567868. 
  2. ↑ „Choosing Wisely: Don't rely on antihistamines as firstline treatment in severe allergic reactions“. American Academy of Family Physicians. 2021-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-avgust.
  3. ↑ Fineman, SM (July 2014). "Optimal Treatment of Anaphylaxis: Antihistamines Versus Epinephrine". Postgraduate Medicine 126 (4): 73–81. doi:10.3810/pgm.2014.07.2785. PMID 25141245. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25141245/. Qaraldi: 2022-09-08. Sut allergiyasi]]
  4. ↑ "Cow's milk protein allergy in children: a practical guide". Italian Journal of Pediatrics 36: 5. January 2010. doi:10.1186/1824-7288-36-5. PMID 20205781. PMC 2823764. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2823764. 
  5. ↑ „Asthma and Allergy Foundation of America“. 2012-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 23-dekabr.
  6. ↑ „Food Allergen Labeling and Consumer Protection Act of 2004 Questions and Answers“. Food and Drug Administration. 2017-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Food Allergies: What You Need to Know“. Food and Drug Administration (2017-yil 18-dekabr). 2018-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-yanvar.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Japanese Guideline for Food Allergy 2014". Allergology International 63 (3): 399–419. September 2014. doi:10.2332/allergolint.14-RAI-0770. PMID 25178179. 
  9. ↑ „Food allergen labelling and information requirements under the EU Food Information for Consumers Regulation No. 1169/2011: Technical Guidance“ (2015-yil aprel). 2015-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ "Food allergen labeling in the USA and Europe". Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 6 (3): 186–90. June 2006. doi:10.1097/01.all.0000225158.75521.ad. PMID 16670512. 
  11. ↑ "A consensus protocol for the determination of the threshold doses for allergenic foods: how much is too much?". Clinical and Experimental Allergy 34 (5): 689–95. May 2004. doi:10.1111/j.1365-2222.2004.1886.x. PMID 15144458. http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1036&context=foodsciefacpub. Qaraldi: 2019-07-06. Sut allergiyasi]]
  12. ↑ „Guia sobre Programa de Controle de Alergênicos“ (pt-br). Agência Nacional de Vigilância Sanitária (2016). 2018-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-aprel.
  13. ↑ Savage, J; Johns, CB (February 2015). "Food allergy: epidemiology and natural history". Immunology and Allergy Clinics of North America 35 (1): 45–59. doi:10.1016/j.iac.2014.09.004. PMID 25459576. PMC 4254585. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4254585. 
  14. ↑ Vandenplas, Y (July 2017). "Prevention and Management of Cow's Milk Allergy in Non-Exclusively Breastfed Infants". Nutrients 9 (7): 731. doi:10.3390/nu9070731. PMID 28698533. PMC 5537845. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5537845. 
  15. ↑ "Oral immunotherapy for IgE-mediated cow's milk allergy: a systematic review and meta-analysis". Clinical and Experimental Allergy 42 (3): 363–74. March 2012. doi:10.1111/j.1365-2222.2011.03948.x. PMID 22356141. 
  16. ↑ 16,0 16,1 "Diagnostic approach and management of cow's-milk protein allergy in infants and children: ESPGHAN GI Committee practical guidelines". Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 55 (2): 221–9. August 2012. doi:10.1097/MPG.0b013e31825c9482. PMID 22569527. 
  17. ↑ 17,0 17,1 "Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment". The Journal of Allergy and Clinical Immunology 133 (2): 291–307; quiz 308. February 2014. doi:10.1016/j.jaci.2013.11.020. PMID 24388012. https://archive.org/details/sim_journal-of-allergy-and-clinical-immunology_2014-02_133_2/page/291. 
  18. ↑ "Better recognition, diagnosis and management of non-IgE-mediated cow's milk allergy in infancy: iMAP-an international interpretation of the MAP (Milk Allergy in Primary Care) guideline". Clinical and Translational Allergy 7: 26. 2017. doi:10.1186/s13601-017-0162-y. PMID 28852472. PMC 5567723. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5567723. 
  19. ↑ 19,0 19,1 "Non-IgE-mediated Adverse Food Reactions". Current Allergy and Asthma Reports 17 (12): 84. November 2017. doi:10.1007/s11882-017-0744-8. PMID 29138990. 
  20. ↑ 20,0 20,1 "Non-IgE-mediated gastrointestinal food allergies in children". Pediatric Allergy and Immunology 28 (1): 6–17. February 2017. doi:10.1111/pai.12659. PMID 27637372. 
  21. ↑ 21,0 21,1 "International consensus guidelines for the diagnosis and management of food protein-induced enterocolitis syndrome: Executive summary-Workgroup Report of the Adverse Reactions to Foods Committee, American Academy of Allergy, Asthma & Immunology". The Journal of Allergy and Clinical Immunology 139 (4): 1111–1126.e4. April 2017. doi:10.1016/j.jaci.2016.12.966. PMID 28167094. 
  22. ↑ „Food allergy“. NHS Choices (2016-yil 16-may). — „A food allergy is when the body's immune system reacts unusually to specific foods“. 2017-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 31-yanvar.
  23. ↑ Food Reactions. Allergies (Wayback Machine saytida 2010-04-16 sanasida arxivlangan). Foodreactions.org. Kent, England. 2005. Accessed 27 Apr 2010.
  24. ↑ Mayo Clinic. Causes of Food Allergies. (Wayback Machine saytida 2010-02-27 sanasida arxivlangan) April 2010.
  25. ↑ "Effector and potential immunoregulatory roles of mast cells in IgE-associated acquired immune responses". Current Opinion in Immunology 18 (6): 751–60. December 2006. doi:10.1016/j.coi.2006.09.011. PMID 17011762. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sut_allergiyasi&oldid=4567437" dan olindi