Tanit
Tanit (finik. 𐤕𐤍𐤉𐤕;Tannita) — bokira maʼbuda, ayniqsa Karfagenda Baal-Xammon bilan birga hurmat qilinadi[1][2].
Tanit, shuningdek, Tinnit yoki Tank deb ham atalgan. Tinnit nomi Karfagenda paydo boʻlgan koʻrinadi, garchi u mahalliy bolalar uchun ishlatilmagan boʻlsa ham[3]. U oy maʼbudasi Astartaning muqobili boʻlgan va Rim Karfagenida unga Rim maʼbudasi Yunonaning mahalliylashtirilgan shakli boʻlgan Yunona Kelestis sifatida sigʻinilgan[4].
Karfagenlarning sigʻinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tanit Gʻarbiy Oʻrtayer dengizi boʻylab (Ellinistik davrda Malta chegaralaridan Gadesgacha) Puni koloniyalarida sajda qilish ob’ekti edi. Miloddan avvalgi V asrdan boshlab maʼbudaga sigʻinish Baal-Xammon bilan bogʻliq boʻlib, uning oʻziga pene baal („Baalning yuzi“) epiteti va rabat unvoni, rab (janob) soʻzining ayollik shakli berilgan[5]. Shimoliy Afrikada va Kipr orolida u Baal Xamonning xotini, urushning samoviy homiysi, bokira ona maʼbudasi va kamroq darajada unumdorlik ramzi boʻlgan.
Finikiya xudosining emblemasi trapetsiya boʻlib, tepada gorizontal chiziq bilan yopilgan va oʻrtasida doira boʻlgan (gorizontal chiziq koʻpincha ikkita tekis vertikal chiziq bilan tugaydi). Keyinchalik, trapetsiya oʻrniga koʻpincha teng yonli uchburchak paydo boʻldi. Tanitning oʻzi baʼzan sherning boshi bilan tasvirlangan, bu uning jangchi xususiyatlarini koʻrsatgan[6]. Finikiya janubidagi Sarepta shahrida Tanitga bagʻishlangan ibodatxona topilgan, undagi yozuvlar uni oy maʼbudasi Astarta (Ishtar) bilan chambarchas bogʻlagan[7].
Bola qurbon qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tanitning kelib chiqishini Ugarit shahrining panteonida mahalliy maʼbuda Anat timsolida topish mumkin. Bolalar Anat va Baal-Xammon uchun qurbon qilingani haqida baʼzi olimlar tomonidan bahsli dalillar mavjud[8]. Rim nasroniy muallifi Tertullianning soʻzlariga koʻra, ular imperator Tiberiy hukmronligigacha ochiq holda oʻtkazilmagan. Arxeologlar topilgan Karfagen tofetini (kichik bolalarni ommaviy dafn etish) Tanit maʼbudasiga bolalar qurbon qilinganini tasdiqlash sifatida hisoblashdi[9]. Biroq, dafnning keyingi tadqiqotlari bu xulosaga shubha tugʻdirdi, qoldiqlarni tahlil qilish tugʻilishdan oldin vafot etgan chaqaloqlarning sezilarli foizini koʻrsatdi. Natijada, tofet oʻlik tugʻilgan va 6 oygacha kasalliklardan oʻlgan bolalar uchun maxsus qabriston ekanligi haqidagi faraz ilgari surildi[10]. Ammo, bu gipoteza, boshqa olimlar tomonidan rad qilingan[11].
Boshqa madaniyatlarda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rimliklar tomonidan Karfagen vayron qilinganidan keyin uzoq vaqt davomida Shimoliy Afrika aholisi unga Rim maʼbudasi Yunona bilan bogʻliq boʻlgan Yunona Kelestis (Kalestis) nomi bilan sigʻinishdi[12]. Eneidadagi Vergiliy Yunonani Karfageniyaliklarga yoqadigan maʼbuda deb atagan, chunki u uni Tanit bilan tenglashtirgan. Qadimgi berberlar ham Tanit kultini moslashtirgan[13]. Qadimgi misrliklar orasida uning ismi Yer Neyt degan maʼnoni anglatadi, Neytning oʻzi urush maʼbudasi boʻlgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Richard Miles Carthage Must Be Destroyed (Penguin, 2011), p. 68
- ↑ F. O. Hvidberg-Hansen, La déesse TNT: une Etude sur la réligion canaanéo-punique (Copenhagen: Gad) 1982, is the standard survey. An extensive critical review by G. W. Ahlström appeared in Journal of Near Eastern Studies 45.4 (October 1986), pp. 311—314.
- ↑ Religions of the past p209
- ↑ Ottavo contributo alla storia degli studi classici e del mondo antico Arnaldo Momigliano, 1987, p. 240.
- ↑ Markoe 2000:130.
- ↑ The Phoenician solar theology by Joseph Azize, page 177.
- ↑ James B. Pritchard, Recovering Sarepta, a Phoenician City (Princeton: Princeton University Press) 1978. (Ahlström 1986 review, p 314).
- ↑ Markoe, p. 136
- ↑ The Cambridge Ancient History Alan K. Bowman, Edward Champlin, Andrew Lintott, 1996, vol. 10, p. 614.
- ↑ Jeffrey H. Schwartz et al. Skeletal Remains from Punic Carthage Do Not Support Systematic Sacrifice of Infants
- ↑ Patricia Smith et al. Cemetery or sacrifice? Infant burials at the Carthage Tophet: Age estimations attest to infant sacrifice at the Carthage Tophet
- ↑ Tate, Karen (2008). Sacred Places of Goddess. CCC Publishing, p. 137. ISBN 1-888729-11-2
- ↑ Michael Brett and Elizabeth Fentress The Berbers (Blackwell, 1997), p. 269
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Tanit // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
- Markoe, Glenn E.. Phoenicians, Peoples of the Past. Berkeley, Calif.: University of California Press, 2000. ISBN 9780520226142.