Toshdarvoza

Tosh darvoza
Tosh darvoza
	Janubiy darvoza
	; Toshdarvozaning old tomondan koʻrinishi
Eski nomlari	Dosh darvoza, Koʻhna bozor darvozasi
Muqobil nomlari	Tosh darvoza
Umumiy maʼlumot
Maqomi	Meʼmoriy yodgorlik
Turi	Darvoza
Manzili	„Ichan qalʼa“ mahallasi, Pahlavon Mahmud koʻchasi, 21-uy
Shahar	Xiva shahri
Mamlakat	Oʻzbekiston
Koordinatalar	41°22′30″N 60°21′35″E / 41.375047842447266°N 60.35965569627102°E
Qurilishi boshlangan	XVIII asr
Qurilishi tugagan	XIX asr
Egasi	Davlat mulkiga tegishli
Balandligi
Balandligi	10 m
Binoning ichki maydoni	19,7×17,0 m
	Toshdarvoza xaritada
	Toshdarvoza

Toshdarvoza — Xorazm viloyati Xiva shahridagi meʼmoriy yodgorlik; Ichan qalʼaning janubiy darvozasi. Darvoza XVIII—XIX asrga tegishli boʻlib, bugungi kunda „Ichan qalʼa“ mahallasi, Pahlavon Mahmud koʻchasi, 21-uyda joylashgan.

Toshdarvoza Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktyabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan va davlat muhofazasiga olingan. Hozirda „Ichan qalʼa“ davlat muzey-qoʻriqxonasi operativ boshqaruv huquqi asosida davlat mulkiga tegishli^[1].

Tarixi

Xiva shahrida dunyoning toʻrt tarafiga qaratib qurilgan toʻrt darvoza bor. Darvozalardan Ichan qalʼaga kirilgan. Ular Bogʻcha darvoza, Polvon darvoza, Toshdarvoza va Ota darvoza hisoblanadi^[2]. Shulardan Toshdarvoza janub tomonda joylashgan darvozadir^[3]. Darvozalar ajratib olish uchun joylashgan joyiga yoki boshqa biror belgisiga qarab nomlangan. XVIII asrning ikkinchi yarmida qurilgan Toshdarvoza dastlab undan Angarik qishlogʻiga chiqish eshigi sifatida foydalanganliklari uchun Angarik darvoza nomini olgan.

1842-yilda Olloqulixon tomonidan Dishan qalʼaning devori quriladi, shu sababli bir-biriga yaqin ikkita darvoza paydo boʻladi. Ularning nomi Angarik darvoza va Toshdarvoza edi. Bu paytda eski qalʼaning janubiy darvozasi boʻlgan Angarik darvozasi ichkarida qolib, yangi nom — Toshdarvoza (yoki Dosh darvoza) nomi bilan atala boshlagan. XX asr boshida darvoza joylashgan hudud oldida bozor boʻlganligi sababli ushbu maydon „Koʻhna bozor“, darvoza esa „Koʻhna bozor darvozasi“ nomi bilan mashhur boʻldi^[4].

Bogʻcha darvoza ichki tuzilishi shimoldan janubga choʻzilgan koʻp xonali imorat boʻlib, u shahar himoyasi vazifasini bajargan va kechalari berkitib qoʻyilgan. Darvozani qadimda oʻnga yaqin mirshablar qoʻriqlashgan va ularning maoshi toʻrt tilladan oʻn tillagacha etib tayinlangan. Bogʻcha darvozaning ichki qismi ikkita katta gumbaz va oʻrta yoʻlak chekkalaridagi toʻrtta xonasi kichik gumbazlar bilan bostirilgan. Bu xonalar qadimda bojxona va qorovulxona vazifalarini bajargan^[4].

Qurilish uslubi

Darvoza 6 boʻlmali, tarhi 19,7×17,0 m, balandligi 10 m, oʻtish yoʻlida 2 gumbazli boʻlma, 2 yon tomonlarida kichik gumbazli xonalar (3,2×3,2 m) oʻzaro ravoqlar orqali burjlar bilan (janubiy yon xonalar) birlashtirilgan. Burjlarda soqchilar xonasi bor. Darvoza peshtogʻidagi qanos va ikki yonidagi burjlar tepasi tenglashtirilgan. Darvoza tabaqalari yogʻochdan. Tashqi va ichki tomonlari bezaksiz, sodda, gumbazlari buzilgan. Darvozaning oʻtish yoʻli kengligi 4,83 m. Burjlar tepasiga shimoliy peshtoqdagi buramasimon zinapoya orqali chiqilgan. Toshdarvozaning bosh tarzi mahobatli. Tarzi va ichki tomoni bezaksiz^[5].