Turkiyada 2023-yil prezidentlik saylovi
2023 yilgi Turkiya prezidentlik saylovi Turkiya prezidentini aniqlash uchun bo‘lib o‘tadigan saylov- 2023 yilgi Turkiya umumiy saylovlari bilan bir kunda oʻtkaziladi.
Ilgarigi saylov
[tahrir | manbasini tahrirlash]2017 yilgi referendum va 2018 yilgi saylovlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Turkiyada avvalgi umumiy va prezidentlik saylovlari 2018-yil 24-iyun kuni bo‘lib o‘tgan edi. Ushbu yangi tizim qabul qilingan 2017-yilgi konstitutsiyaga oʻzgartirishlar kiritish boʻyicha referendum tayyorgarlik va saylovoldi tashviqoti davrida siyosatda, matbuotda va jamoatchilikda munozaralarga sabab boʻldi. 2017-yilgi Konstitutsiyaviy referendumda saylovchilar tomonidan tor farq bilan maʼqullanganidan so‘ng va muhrlanmagan ovozlar YSK tomonidan haqiqiy deb topilganidan so‘ng referendum natijasi ham muhokama qilindi.[1] Qabul qilingan bu referendum bilan umumiy saylovlarni prezidentlik saylovlari bilan bir kunda oʻtkazishga qaror qilindi. 2014-yildan beri lavozimda boʻlgan Prezident Rajab Toyyib Erdogʻan 2018-yilgi saylovda qayta prezidentlikka saylandi. 2018-yilgi umumxalq saylovlarida partiyalarning ittifoq tuzishiga ruxsat berish uchun saylov qonunchiligi oʻzgartirildi.[2] Bu saylovda "Xalq ittifoqi „ va “Milliy ittifoq " tuzildi. Biroq AK Partiya 2018-yilgi umumiy saylovlar natijasida Turkiya Buyuk Millat Majlisidagi mutlaq ko‘pchilikni yo‘qotdi va buning natijasida parlamentdagi ittifoq hamkorlari MHP va BBPning qo‘llab-quvvatlashiga muhtoj bo‘ldi.[3] 2018-yil 9-iyulda bosh vazir lavozimi tugatildi. Oxirgi bosh vazir Binali Yildirim 2018-yil 12-iyulda yangi davr parlamenti spikeri etib saylangan edi.[4]
Davlat Bahcheli koʻplab chiqishlarida muxolifatning erta saylovlarning 2023-yildan oldin oʻtkazilishi haqidagi taxminlariga qarshi chiqdi. Bahcheli, 2023-yil iyun oyida boʻlib oʻtadigan prezidentlik saylovlarida ularning nomzodi Erdogʻan boʻlishini, MHP esa uni qoʻllab-quvvatlashini maʼlum qildi.[5]
2019-yilgi mahalliy saylovlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Millat ittifoqida yetakchilik qilgan CHP rahbari Kemal Kilichdarogʻlu saylovdagi magʻlubiyati uchun tanqid qilindi. Shuning uchun 2019-yilgi mahalliy saylovlar asosiy muxolifat uchun juda muhim edi . CHP va IYI partiyasi oʻrtasidagi muzokaralar natijasida Millat ittifoqi qayta tiklandi.[6] Mahalliy saylovlardan soʻng Millat Alyansi koʻpchilik ovoz ololmasa ham, uzoq vaqtdan soʻng mamlakatning Istanbul, Anqara, Antaliya, Mersin va Adana kabi yirik shaharlarini egallab, Erdoʻgʻanga qarshi muvaffaqiyatga erishdi.[7] Biroq, AK partiya va Erdoʻgʻon hukumati tomonidan qilingan eʼtirozlar natijasida Millat ittifoqi gʻalaba qozongan Istanbul shahar hokimiyati saylovlari Oliy saylov kengashi[8] tomonidan bekor qilindi va saylovlar 2019-yil 23-iyunda yana oʻtkazildi. . Yangilangan saylovda Milliy Alyans nomzodi Ekrem Imomoʻgʻli AK partiya nomzodi Binali Yildirimga qarshi gʻalaba qozonib, shahar hokimi boʻldi.[9]
Saylov tizimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prezidentlikka nomzod ikki bosqichli tizimda saylanadi, bunda u saylanish uchun haqiqiy ovozlarning mutlaq ko‘pchiligini (kamida 50 foiz + 1 ovoz) olishi kerak. Agar hech bir nomzod mutlaq ko‘pchilik ovozga ega bo‘lmasa, birinchi turda eng ko‘p ovoz olgan ikki nomzod o‘rtasida ikkinchi tur o‘tkaziladi, so‘ngra mutlaq ko‘pchilik ovozga ega bo‘lgan nomzod saylanadi.[3]
Prezident bevosita xalq tomonidan besh yil muddatga saylanadi.[10]
Konstitutsiyaning 101 -moddasiga ko‘ra, Prezident saylovida nomzodning ishtirok etishi uchun oxirgi parlament saylovida yakka o‘zi yoki birgalikda haqiqiy ovozlarning 5 foizini olgan siyosiy partiyalar yoki kamida 20 nafar deputatdan iborat bo‘lgan siyosiy partiyalar guruhi ishtirok etadi. Parlamentda oʻz nomzodlarini koʻrsatishi mumkin. Boshqa tomondan, okrug saylov komissiyalarida kamida 100 ming saylovchining imzosini to‘play olganlar ham nomzod bo‘lishi mumkin.[11][12]
Erdogʻanning qayta saylanishi haqida munozaralar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2018-yilgi saylovlardan oldin prezidentlar parlament tizimida ramziy davlat rahbari vazifasini bajargan. Saylovlardan keyin prezidentlik taʼrifi oʻzgardi va prezidentlik tizimida hukumat boshligʻi va davlat boshligʻi sifatida partiyaga ega boʻlgan davlat amaldoriga aylandi. Taʼrif oʻzgarishiga qaramay, baʼzi huquqshunoslar va muxolif siyosatchilar Erdoʻgʻan 2014 va 2018-yillarda ikki marta prezident etib saylangani uchun parlament muddatidan oldin saylovlar oʻtkazishga qaror qilmasa, u yana nomzod boʻla olmasligini taʼkidlamoqda.[13] Mustafo Shentop, Ersan Shen, Metin Feyziogʻlu va boshqa huquqshunoslar[14] 2018-yilgi saylov Erdoʻgʻanning 2018-yilda prezidentlik tizimi qabul qilinganidan beri yangi tizimdagi birinchi muddati ekanligini taʼkidlab, prezidentlik tizimidan tashqari yangi idora tuzilishi kerakligini taʼkidlaydilar. Nomidagi oʻxshashlik.[15] Freedom House maʼlumotlariga ko‘ra, Erdo‘g‘on 2023-yilda yangi tizimda yana o‘z nomzodini qo‘yish huquqiga ega, chunki uning birinchi muddati erta yakunlangan.[16] Erdogʻanning nomzod boʻla olmasligini taʼkidlagan huquqshunoslar, Konstitutsiyadagi maksimal vakolat muddati oʻzgartirilmaganini va bu holatda tizimlar emas, konstitutsiya asos qilib olinishi kerakligini aytib, bu fikrga qarshi bo‘lishdi.[13]
Nomzodlar va partiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ularning nomzodini eʼlon qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rajab Toyyib Erdoʻgʻan : Turkiya prezidenti va Adolat va taraqqiyot partiyasi rahbari .[17]
- Qoʻllab-quvvatlashlarini eʼlon qilganlar: Millatchi Harakat partiyasi,[18] Buyuk Birlik partiyasi .[19]
- Jem Uzan : Yoshlar partiyasining sobiq rahbari.[20]
- Doğu Perinchek : Vatan partiyasi raisi.[21]
- Muharrem Inje : Mamlakat partiyasi raisi va 2018 yilgi saylovlarda Respublika Xalq partiyasidan prezidentlikka nomzod.[22]
- Serdar Savaş : Doktor va siyosatchi.[23]
- Sinan Ogan : Millatchi Harakat partiyasining sobiq deputati.[24]
-
-
İş insanı
Cem Uzan -
-
-
Bilim insanı
Serdar Savaş -
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
Turkiya prezidentligiga nomzodlar (yuqoridagi nomzodlardan tashqari)
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Abdulla Gul : Turkiyaning sobiq prezidenti (2007-2014). [25]
- Ahmet Davutogʻlu : Kelajak partiyasi raisi, 26. Turkiya bosh vaziri va sobiq tashqi ishlar vaziri .[26]
- Ahmet Turk : Xalq demokratik partiyasi deputati, Demokratik jamiyat partiyasining sobiq rahbari.[27]
- Ali Babajan : Demokratiya va Atılım partiyasi rahbari, sobiq AK partiya deputati, tashqi ishlar vaziri (2007-2009), iqtisodiyot vaziri (2009-2011) va bosh vazir oʻrinbosari (2009-2015).
- Ekrem İmamogʻlu : Istanbul shahar hokimligi .[28][29]
- Fotih Erbakan : yana farovonlik partiyasi raisi.[30]
- Gultekin Uysal : Demokratik partiya raisi.[26]
- Hoshim Kilich : Konstitutsiyaviy sudning sobiq raisi .[31]
- Hulusi Akar : Sobiq Bosh shtab rahbari (2015-2018) va Milliy Mudofaa vaziri .[32]
- İlhan Kesici : Respublika Xalq partiyasi deputati.[33]
- Kamol Kilichdarogʻlu : Respublika Xalq partiyasi raisi va asosiy muxolifat lideri .[34]
- Qoʻllab-quvvatlashlarini eʼlon qilganlar: Ekrem İmamogʻlu,[35] Muhittin Insect,[36] Özgür Özel[37]
- Mansur Yavaş : Anqara shahar hokimiyati hokimi .[38][39]
- Qoʻllab-quvvatlashlarini eʼlon qilganlar: G'alaba partiyasi,[40] Bir partiya .[41]
- Mustafo Sariqgul : Turkiyani o'zgartirish partiyasi raisi va Shishlining sobiq meri (1999-2014). [42]
- Pervin Buldan : Xalq demokratik partiyasi hamraisi.
- Selahattin Demirtosh : Xalqlarning demokratik partiyasining sobiq hamraisi va 2018 yilgi saylovlarda HDP prezidentligiga nomzod.
- Sulaymon Soylu : Ichki ishlar vaziri .[43]
- Tansu Ciller : 22. Turkiya bosh vaziri (1993-1996) va sobiq ichki ishlar vaziri (1996-1997).[44]
- Temel Karamollaogʻlu: Saodat partiyasi raisi.[26]
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
_(cropped).jpg)
.jpg)
.png)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Nomzod boʻlishdan bosh tortganlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Devlet Bahcheli : Millatchi Harakat partiyasi raisi va sobiq bosh vazir oʻrinbosari (1999-2002).[45]
- Meral Akşener : IYI partiyasi rahbari va sobiq ichki ishlar vaziri (1996-1997). [46][47]
-
-
.jpg)
.jpg)
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |
- ↑ „'Mühürsüz oy' tartışmalarının hukuki boyutu ne?“. BBC Türkçe (17 nisan 2017). 19 nisan 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „"Seçim İttifakı" Kanunu Resmi Gazete'de yayımlandı“. Habertürk (17-mart). 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ 3,0 3,1 „İktidarın yüzde 50 artı bir oy paniği“. Medyascope (2 ekim 2019). 28 ekim 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „TBMM'nin yeni başkanı Binali Yıldırım“. DW Türkçe (12 temmuz 2018). 12 temmuz 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „Bahçeli: 2023’te adayımız Recep Tayyip Erdoğan’dır“. Sözcü (16 ekim 2020). 13 ekim 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „CHP'li Torun Millet İttifakı'nın şifrelerini anlattı: "AKP'ye kaybettirme üzerinde uzlaştık"“ (Türkçe). BBC News Türkçe (22 şubat 2019). 11 ağustos 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 ağustos 2022.
- ↑ „Seçim Sonuçları: Mart 2019 Yerel Seçim Sonuçları“ (Türkçe). Sözcü. 11 ağustos 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 ağustos 2022.
- ↑ „İstanbul seçimleri iptal edildi!“. birgun.net. 11 ağustos 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 ağustos 2022.
- ↑ „Seçim Sonuçları: 23 Haziran 2019 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Seçim Sonuçları“ (Türkçe). www.sozcu.com.tr. 23 haziran 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12 ağustos 2022.
- ↑ „82 Anayasası'nda yapılan değişiklikler“. Cumhuriyet (31-mart). 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „Seçim 2018: Cumhurbaşkanı adayları kimler oldu?“. BBC Türkçe (7 mayıs 2018). 21 temmuz 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „Siyasi partilerin cumhurbaşkanı aday başvurusunda yarın son gün“. TRT Haber (4 mayıs 2018). 4 mayıs 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23 haziran 2021.
- ↑ 13,0 13,1 „Erdoğan’ın yeniden aday olup olamayacağına Cumhur İttifakı’nın değiştirmek istediği Anayasa Mahkemesi mi karar verecek?“. Independent Türkçe (3 ekim 2020). 31 ekim 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „Cumhurbaşkanlığı Yüksek İstişare Kurulu üyesi Cemil Çiçek, TBB Başkanı Feyzioğlu, Prof. Şen ve Prof. Caniklioğlu: Erdoğan tekrar aday olabilir“ (Türkçe). T24 (14 eylül 2020). 15 eylül 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15 eylül 2022.
- ↑ „“Erdoğan aday olamaz” diyenlere, Şentop'tan net cevap“. Star (10 aralık 2020). 10 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 haziran 2021.
- ↑ „Turkey: Freedom in the World 2022 Country Report“ (İngilizce). Freedom House. 25 şubat 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15 eylül 2022.
- ↑ „Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2023 adaylığını resmen açıkladı“. ensonhaber.com (9 haziran 2022). 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.
- ↑ „Devlet Bahçeli: Cumhurbaşkanı adayımız Erdoğan’dır“. Yeni Şafak (8 şubat 2022). 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.
- ↑ „BBP Başkanı Destici, Cumhurbaşkanı adayını açıkladı“. tele1.com.tr (17 nisan 2022). 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.
- ↑ „‘İnanın, Erdoğan dönemi bitiyor’“ (Türkçe). www.sozcu.com.tr. 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10 haziran 2022.
- ↑ „Doğu Perinçek cumhurbaşkanı adaylığını açıkladı!“ (Türkçe). Yurt Gazetesi (20 kasım 2022). Qaraldi: 20 kasım 2022.
- ↑ „Muharrem İnce, 2023 seçimlerinde aday olacağını açıkladı“. TRT Haber (15 eylül 2021). 13 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ „‘Her birimiz bir Gandalf olacağız’ diyen Dr. Serdar Savaş Cumhurbaşkanlığı’na adaylığını açıkladı: Hz. Muhammed ve Atatürk'ün yaptığını yapacağız“ (7 haziran 2020). 7 temmuz 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7 haziran 2020.
- ↑ „Sinan Oğan cumhurbaşkanı adaylığını sosyal medyadan duyurdu“ (tr-TR). https://www.gazeteduvar.com.tr/sinan-ogan-cumhurbaskani-adayligini-sosyal-medyadan-duyurdu-haber-1580298 (9 temmuz 2022). 7 eylül 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7 eylül 2022.
- ↑ „Abdullah Gül'e adaylık teklifi tartışması: Babacan'ın açıklamalarına AKP tepkili, CHP mesafeli“. BBC Türkçe (10 mayıs 2021). 13 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ 26,0 26,1 26,2 „Kılıçdaroğlu'ndan 'Aday olacak mısınız' sorusuna yanıt: 'Altı liderden biri olacak ama...'“ (Türkçe). Gerçek Gündem. 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „HDP'nin Cumhurbaşkanı adaylığı için bir isim daha öne çıktı“ (Türkçe) (29 ekim 2022). Qaraldi: 6 kasım 2022.
- ↑ „Sorumluluğumun farkındayım kendimi taca ya da auta atmıyorum“ (Türkçe). Sözcü (23 nisan 2022). 11 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 haziran 2022.
- ↑ „Will Istanbul’s mayor be Erdoğan’s nemesis - or banned from politics?“ (İngilizce). The Guardian (30 mayıs 2022). 11 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 haziran 2022.
- ↑ „Fatih Erbakan: Potansiyel cumhurbaşkanı adayıyım“ (Türkçe). BirGün (12 eylül 2021). Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „Haşim Kılıç iddiası üzerine Gürsel Tekin'den açıklama: Aday kesinlikle CHP kimliğini taşıyacak“. Cumhuriyet (12 nisan 2022). 12 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ „ORC Araştırma Başkanı Pösteki: Erdoğan'ın aday olmaması durumunda AKP kulislerinde en çok Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar'ın ismi geçiyor“. T24 (11 ekim 2021). 13 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ „Murat Karan: Kılıçdaroğlu olmazsa 6'lı masanın uzlaşacağı isim İlhan Kesici olur“. Gazete Duvar (9 haziran 2022). 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.
- ↑ „Meet Turkish President Erdogan’s presumptive challenger“. The Economist (11-mart). 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „İmamoğlu: Benim de adayım Kemal Kılıçdaroğlu'dur“ (Türkçe). birgun.net. 5 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 mayıs 2022.
- ↑ „CHP'nin cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu mu? – DW – 26.03.2022“ (Türkçe). dw.com. 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 mayıs 2022.
- ↑ „CHP'li Özgür Özel'den cumhurbaşkanı adayı açıklaması: Gönlümüzden geçen aday Kemal Kılıçdaroğlu'dur“ (tr-TR). internethaber.com (1 mayıs 2022). 1 mayıs 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 mayıs 2022.
- ↑ „Kılıçdaroğlu ve Yavaş’a kimin için operasyon çekiliyor“ (tr-TR). Hürriyet (7 haziran 2022). 9 haziran 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 haziran 2022.
- ↑ „Mansur Yavaş: Cumhurbaşkanlığına odaklanmak gibi bir niyetim yok | DW | 28.10.2021“ (tr-TR). Deutsche Welle (28 ekim 2021). 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „Ümit Özdağ: "Mansur Yavaş'ı göreve çağırıyoruz"“. Habertürk (6 nisan 2022). 13 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ „Ahmet Özal cumhurbaşkanı adayını açıkladı“ (Türkçe). T24. 14 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 mayıs 2022.
- ↑ „Sarıgül cumhurbaşkanlığı adaylığına açık kapı bıraktı: Günü geldiğinde tartışırız“ (tr-TR). Yeni Şafak (21 ocak 2021). 27 şubat 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-mart.
- ↑ @. „Türkiye'nin Nabzı Eylül Ayı Araştırmamızda katılımcılara sorduğumuz "2023’ te gerçekleşecek #Cumhurbaşkanlığı #seçimler inde kime oy verirsiniz?" sorusuna aldığımız yanıtlar.“.
- ↑ „Tansu Çiller'in başına geçeceği parti belli oldu“ (Türkçe). soL (13-mart). 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „Erdogan to be candidate of People’s Alliance in 2023 presidential elections“ (İngilizce). Report News Agency (7 şubat 2022). Qaraldi: 13-mart.
- ↑ „Meral Akşener: Cumhurbaşkanlığına aday olmayacağım“. BBC Türkçe (25 eylül 2021). 13 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 nisan 2022.
- ↑ „İYİ Party’s Akşener says she will run for prime minister not president - Turkey News“ (İngilizce). Hürriyet Daily News. 27 ekim 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27 ekim 2021.