Viktoriya meʼmorchilik sanʼati

Viktoriya meʼmorchiligi 19-asrning oʻrtalari va oxirigacha boʻlgan meʼmoriy tiklanish uslublari seriyasidir. Viktoriya meʼmorchiligi qirolicha Viktoriya (1837— 1901-yillar) hukmronligini anglatadi, Viktoriya davri deb ham ataladi, bu davrda Viktoriya deb nomlanuvchi uslublar qurilishda ishlatilgan. Biroq, odatda „Viktoriya“ meʼmorchiligi deb ataladigan koʻplab elementlar Viktoriya hukmronligi davrida, taxminan 1850-yillar va undan keyin mashhur boʻlibgina qolmadi. Uslublar koʻpincha tarixiy uslublarning talqinlari va eklektik qayta tiklanishlarini oʻz ichiga oladi. Bu nom Britaniya va Fransiyada hukmronlik qilayotgan monarx uchun meʼmoriy uslublarni nomlash odatidir.

Viktoriya Qoʻshma Shtatlarda hukmronlik qilmagan boʻlsada, bu atama koʻpincha oʻsha davrdagi Amerika uslublari va binolari, shuningdek, Britaniya imperiyasi uchun meʼmoriy uslub sifatida ishlatiladi.

Buyuk Britaniyadagi Viktoriya arxitekturasi

Gotika

XIX-asr boshlarida Palladianizm uslubisimmetriyasiga munosabat sifatida romantik oʻrta asr gotika uygʻonish uslubi ishlab chiqilgan va Fonthill Abbey kabi binolar qurib bitkazilgan^[1].

XIX-asrning oʻrtalariga kelib, yangi texnologiya natijasida qurilish metall materiallarni qurilish komponentlari sifatida qoʻshishga muvaffaq boʻldi. Konstruksiyalar quyma temir va temir ramkalar bilan qurilgan. Biroq, kuchlanish kuchsizligi sababli, ushbu materiallar yanada mustahkamroq poʻlatdan foydalanish uchun samarali ravishda bekor qilindi^[2]. Temir karkas qurilishining eng katta vakillaridan biri Kristal saroy meʼmori Jozef Pakston edi. Paxton, shuningdek, Mentmore Towers kabi uylarni hali ham mashhur ingliz Uygʻonish uslubida qurishda davom etdi.

Shotlandiyada Glazgoda ishlagan arxitektor Aleksandr Tomson koʻplab chinakam oʻziga xos tuzilmalarni yaratish uchun neo-klassik anʼanaviylikni Misr va Sharq mavzulari bilan aralashtirib, tijorat binolari uchun quyma temir va poʻlatdan foydalanishning kashfiyotchisi boʻldi.

Shotlandiya meʼmorlari ushbu uslubni yaratgan boʻlsada, u tez orada butun Buyuk Britaniya boʻylab tarqaldi va yana qirq yil davomida mashhur boʻlib qoldi. Uning oʻtmishni saqlash va qayta ixtiro qilishdagi meʼmoriy ahamiyati katta.

Boshqa uslublar

Yakobet uslubi (1830—1870-yillar, Britaniya qirolichasi Annaning uygʻonish uslubining kashfiyoti).
Uygʻonish davri (1840—1890-yillar).
Neogrek (1845—1865-yillar).
Romanesk uygʻonishi.
Ikkinchi imperiya (1855—1880-yillar, Fransiyada paydo boʻlgan).
Britaniya qirolichasi Annaning tiklanishi (1870—1910-yillar).
Scots Baronial (asosan Shotlandiya).
Britaniya sanʼat va hunarmandchilik harakati (1880—1910-yillar).
Neoklassik.

Namunalar

Vestminster saroyi, neo-gotik 1870-yilda qurib bitkazilgan. Ser Charlz Barri va Avgust Pugin tomonidan yaratilgan.
Royal Albert Hall, London
Liverpul universitetidagi "Qizil g'isht" Viktoriya binosi 1893-yilda gotika uyg'onishi uslubida qurilgan. Alfred Waterhouse tomonidan ishlab chiqilgan
Londondagi The Oval kriket maydonchasidagi Viktoriya paviloni
Strouddagi Viktoriya san'at va fan maktabi, Gloucestershire
Beri Sent-Edmunds yaqinidagi Hardvik uyidagi uy, Suffolk
Manchester Town Hall
Manchesterdagi Jon Rylands kutubxonasi
Birmingem universitetidagi Aston Webb binosi, Buyuk Britaniya
Viktoriya sudlari, Birmingem, Buyuk Britaniya
Glasgow universiteti Gilbert Scott binosi, Kelvingrove Park, Glasgow dan ko'rib. Gothic Revival uslubiga misol
Shimoliy Shotlandiya bankining Aberdindagi Archibald Simpson tomonidan 1839–42
Qirolicha Viktoriya uchun to'liq qayta qurilgan Balmoral qal'asi, Scots Baronial uslubining namunasi
Uolsoll Viktoriya arkadasi, Buyuk Britaniya
Barclays Bank binosi, Sutton, Buyuk London
Forth Rail Bridge, Firth of Forth, Edinburg yaqinidagi, Shotlandiya, Buyuk Britaniya
Somerville kolleji, Oksford, Buyuk Britaniya

Viktoriya uslubining xalqaro tarqalishi

18-asrda bir nechta ingliz meʼmorlari mustamlakalarga koʻchib oʻtdilar, ammo 19-asrda Britaniya imperiyasi mustahkam oʻrnatilgach, koʻplab meʼmorlar oʻz kareralarining boshida hijrat qilishdi. Baʼzilar Qoʻshma Shtatlarni tanladilar, boshqalari Kanada, Avstraliya va Yangi Zelandiyaga ketishdi. Odatda, ular Angliyani tark etganlarida moda boʻlgan meʼmoriy uslublarni qoʻllashdi. Biroq, asrning ikkinchi yarmiga kelib, transport va aloqani yaxshilash imperiyaning chekka qismlarida ham mustamlakachi arxitektorlarga hozirgi moda haqida xabardor boʻlishga yordam beradigan The Builder jurnali kabi nashrlardan foydalanish imkoniyatini berdi. Shunday qilib, ingliz meʼmorchiligining taʼsiri butun dunyoga tarqaldi.

Avstraliya

Viktoriya meʼmorchiligi Avstraliyada gullab-yashnagan va odatda 1840-yildan 1890-yilgacha eʼtirof etilgan boʻlib, 1880-yillarda Viktoriya va Yangi Janubiy Uels shtatlarida paydo boʻlgan uslublardan foydalanilgan. Oʻsha davrda oʻn beshta uslub ustunlik qilgan:

Victorian Georgian
Victorian Regency
Egyptian
Academic Classical
Free Classical
Filigree
Mannerist
Second Empire
Italianate
Romanesque
Tudor
Academic Gothic
Free Gothic
Rustic Gothic
Carpenter Gothic

Sanʼat va hunarmandchilik uslubi va Qirolicha Anna uslubi 1890-yildan 1915-yilgacha Federatsiya davrining bir qismi hisoblanadi.

Melburnning jahon merosi qirollik ko'rgazma binosi, 1880-yilda qurilgan (Bepul klassik)
Bosh pochta bo'limi, Sidney erkin klassik uslubda (1891)
Windsor mehmonxonasi, 1885-yil
Avliyo Peters sobori, Adelaida, Janubiy Avstraliya (Gotik uyg'onishi)
Sidney Town Hall, Ikkinchi imperiya uslubida
Romanesk uslubidagi Qirolicha Viktoriya binosi (1898)
Janubiy Melburn Town Hall Ikkinchi imperiya uslubida
Avliyo Meri sobori, Viktoriya gotikasi me'morchiligida Sidney (1882)
Sidneydagi ko'chada joylashgan Viktoriya uslubidagi me'morchilik
Malika teatri, Melburn
Akademik klassik uslubdagi Viktoriya davlat kutubxonasi (1870)
Brookman Hall, UniSA City East Campus, Adelaida, Janubiy Avstraliya
Randvikdagi italyan uyi, Yangi Janubiy Uels
Surri- Xillzdagi filigri uslubidagi teraslar temirdan yasalgan naqshli bezakli
Viktoriya shtatining Janubiy Yarra shahridagi Ikkinchi imperiya va filigri qarorgohi

Gonkong

Gonkong Britaniya mustamlakasi boʻlgan davrda arxitektura sohasida Gʻarb davlati taʼsiri kuchli edi. Gonkongda Viktoriya meʼmorchiligi uslubida qurilgan baʼzi namunalar mavjud. Bularga misollar quyidagilardir:

Aziz Endryu cherkovi
Avliyo Ioann sobori
Sobiq dengiz politsiyasi shtab -kvartirasi (hozirgi rasmiy ravishda "1881-yilHeritage" deb nomlanadi, bu mehmonxona va savdo markazidir).

Irlandiya

Gruziya meʼmorchiligi Irlandiyada Viktoriya meʼmorchiligidan koʻra koʻproq mashhur hisoblanadi. Dublin, Limerik va Kork shaharlarida mashhur Gruziya maydonlari va teraslari hukmronlik qiladi. Viktoriya meʼmorchiligi Irlandiyaning maʼlum joylarda gullab-yashnagan. Ayniqsa Dublinning Uiklou koʻchasi va Yuqori Baggot koʻchasi atrofida va Rathmines, Ranelagh, Rathgar, Rathfarnham va Terenure shaharlari atrofida bu uslubdagi binolar yetarlicha topiladi.

Kobdagi Viktoriya davri "kartalar palubasi" deb nomlanuvchi teras
Viktoriya do'konlari va kafelari, jumladan, Jorj ko'chasi Arkadasi, Dublin
Viktoriya Yuqori Baggot ko'chasi, Dublin
Dublindagi Viktoriya davrining terasli uylari
Rathmines soat minorasi, Rathmines, Dublin

Shimoliy Amerika

Qoʻshma Shtatlarda „Viktoriya meʼmorchilik“ arxitekturasi odatda 1860—1900-yillar orasida eng mashhur boʻlgan uslublardan biri boʻlgan. Buyuk Britaniyada boʻlgani kabi, Gothic Revival va Italianate namunalari bu davrda qurilishda davom etdi va shuning uchun baʼzan Viktoriya meʼmorchilik inshootlari deb ataladi. Arxitektura uslublarining nomlari baʼzi mamlakatlarda turlicha boʻlgan. Koʻpgina uylar bir nechta turli uslublarning elementlarini birlashtirgan va ularni bir yoki boshqa uslub sifatida osongina ajratib boʻlmaydi.

Bu davrda Viktoriya davridan ilhomlangan shaharlar qatoriga Alameda, Astoriya, Albani, Deal, Troy, Filadelfiya, Boston, Bruklin Heights va Nyu-York shahrining Viktoriya Flatbush qismlari, Buffalo, Rochester, Chikago, Kolumbus, Galve, Galka, Detroyt va boshqalar kiradi., Grand Rapids, Baltimor, Jersi Siti/ Hoboken, Cape May, Louisville Cincinnati, Atlanta, Milwaukee, New Orleans, Pitsburg, Richmond, Saint Paul, San-Fransisko va Midtown Sakramento. Los-Anjeles kabi shaharlar kiradi. San-Fransisko oʻzining keng Viktoriya meʼmorchiligi bilan mashhur hisoblanadi.

Ontariodagi Distillery tumani Shimoliy Amerikadagi Viktoriya davri sanoat arxitekturasining eng katta va eng yaxshi saqlanib qolgan kollektsiyasini oʻz ichiga oladi. AQShda Bostonning janubiy qismi tarixiy joylar milliy reestri tomonidan mamlakatdagi eng qadimgi va eng katta Viktoriya mahallasi sifatida tan olingan.^[3]^[4] Kentukki shtatining Luisvill shahridagi eski Luisvill ham mamlakatdagi eng katta Viktoriya mahallasi ekanligiga daʼvo qiladi.^[5]^[6]

Albert Levi tomonidan 1886-yilda nashr etilgan L’Architecture Americaine fotoalbomi, Shimoliy Amerika meʼmorchiligida paydo boʻlgan yangi kuchlarning Yevropada birinchi tan olinishiga yaqqol sababdir.

Kanada

Kanadaning bosh arxitektorlari Viktoriya davrida koʻplab federal binolarni loyihalashtirgan. Tomas Fullerning 1866-yilda Kanada parlamenti binolarini qurib bitkazishi, xususan, bir necha oʻn yillar davomida Kanada meʼmoriy dizayniga Viktoriya meʼmorchiligi taʼsirini oʻtkazdi^[7].

Saqlanib qolingan namunalar

Viktoriya davri meʼmorchiligining diqqatga sazovor joylarini saqlab qolish boʻyicha harakatlar davom etmoqda va koʻpincha Viktoriya jamiyati tomonidan bu ishlar dunyo boʻyicha boshqarilib kelinadi. Guruhning maqqsadi yaqinda olib borgan kommunal kompaniyalari 200 ga yaqin eskirgan inshootlarni buzishdan saqlab qolishdir.

Galereya

Pensilvaniya Tasviriy san'at akademiyasi, Filadelfiya, Frank Furness
Allegheny okrugi sud binosi, Pitsburg, Pensilvaniya, Genri Xobson Richardson
Kaliforniya janubiy temir yo'lining San-Diego yo'lovchi terminali, 1887-yilda qurilgan
Bruklin ko'prigi, 1883-yil, Nyu-York shahri
Kaliforniyaning Evrika shahridagi Karson saroyi 1884-86 yillarda qurilgan qirolicha Anna uslubidagi eng yuqori qatllardan biri hisoblanadi.
Jon Steynbekning Kaliforniyadagi Salinasdagi bolalik uyi
Keyp-Mey tarixiy okrugidagi Emlen jismoniy mulki, Nyu-Jersi, Frank Furness tomonidan
Saitta uyi, Dayker Heights, Bruklin, Nyu-York, 1899-yilda qurilgan, Qirolicha Anne uslubida yaratilgan
Chikago, Illinoys shtatidagi Linkoln Park mahallasidagi 653 Vt Raytvud (hozir 655 Vt Raytvud)ning 1880-yillardagi fotosurati
Oneida, Nyu-Yorkdagi italyancha uslubdagi Farnam uyi. Taxminan 1862-yilda qurilgan
Minnesota shtatidagi Sent-Pol shahridagi Jeyms Xill uyi, 1891-yilda qurilgan
Ogayo shtatidagi Viktoriya gazebo
Ogayo shtati, Cincinnati, Over-The-Rhine shahridagi italyancha uylar seriyasi
Ford Piquette Avenue zavodi, Detroit, Michigan, 1904-yilda qurilgan
1882-yilda Nyu-Jersi shtatidagi Keyp -Maydagi uydagi zanjabil nonlari
Viktoriya uslubidagi g'ishtli uylar 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida Torontoning Cabbagetown shahrida qurilgan
Tosh Distillery, Viktoriya sanoat arxitekturasining namunasi
Tinchlik minorasining burchaklaridagi to'rtta groteskdan biri

Yana qarang

Manbalar

↑ „Fonthill Abbey house, Wiltshire, England, United Kingdom Britannica“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2022-yil 2-iyun.
↑ Blank, Alan; McEvoy, Michael; Plank, Roger (1993). Architecture and Construction in Steel. Taylor & Francis. ISBN 0-419-17660-8
↑ „South End Realty Community“. 16-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „South End Historical Society“.
↑ „Louisville Facts & Firsts“. LouisvilleKy.gov. 6-oktabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2009-yil.
↑ „What is Old Louisville?“. Old Louisville Guide. 27-noyabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2009-yil.
↑ Christopher Thomas (2015) „Canadian Architecture: 1867-1914“. The Canadian Encyclopedia. Retrieved 11 April 2022

Apperly, Richard. A Pictorial Guide to Identifying Australian Architecture: Styles and Terms from 1788 to the Present. Angus & Robertson, 1994. ISBN 978-0-207-18562-5.
Dixon, Roger. Victorian Architecture: With a Short Dictionary of Architects and 251 Illustrations. Thames and Hudson, 1978. ISBN 978-0-500-18163-8.
Lewis, Arnold. American Victorian architecture: a survey of the 70's and 80's in contemporary photographs. Dover Publications, 1975. ISBN 978-0-486-23177-8.
Prentice, Helaine K.. Rehab Right. Ten Speed Press, 1986. ISBN 978-0-89815-172-5.

Havolalar

[1] „Fonthill Abbey house, Wiltshire, England, United Kingdom Britannica“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2022-yil 2-iyun.

[2] Blank, Alan; McEvoy, Michael; Plank, Roger (1993). Architecture and Construction in Steel. Taylor & Francis. ISBN 0-419-17660-8

[3] „South End Realty Community“. 16-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.

[4] „South End Historical Society“.

[5] „Louisville Facts & Firsts“. LouisvilleKy.gov. 6-oktabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2009-yil.

[6] „What is Old Louisville?“. Old Louisville Guide. 27-noyabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-dekabr 2009-yil.

[7] Christopher Thomas (2015) „Canadian Architecture: 1867-1914“. The Canadian Encyclopedia. Retrieved 11 April 2022

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]