Xalam

Molo, Afrika lute, Smitsonian kollektsiyasida

Xalam — Gʻarbiy Afrikadan 1-5 torli anʼanaviy torli cholgʻu asbobi.

Xalam odatda Mali, Gambiya, Senegal, Niger, Shimoliy Nigeriya, Shimoliy Gana, Burkina Faso, Mavritaniya va G'arbiy Saharada kabi davlatlarda o'ynaladi ; u va uning variantlari boshqa tillarda turlicha nomlanadi masalan: bappe, diassare, hoddu, koliko, kologo, komsa, kontigi, gurmi, garaya, koni, konting kabilar ham maʼlum.

Volofda xalam chalayotgan kishi xalamkat ya'ni xalam chalayotgan kishi deb ataladi. Mandeda bu ngonifola yoki konting fola deyiladi . Hausada bu mai gurmi yoki mai kontigi nomi bilan mashhur.

Qurilish va sozlash

Nigerning Diffa shahrida gurmi chalayotgan Hausa Griot (sferik tanaga ega xalamning hausa varianti).

Xalam oʻzining muayyan o'lchov koʻrinishga ega bo'lgan, birdan boshlanib besh torgacha ega bo'lgan oddiy lyutli cholg'u asbobidir. Asbobning yog'och korpusi soundbox deyilib,membranofoni oval shaklga ega, qoramol terisi bilan qoplangan. Uning iplari odatda past o'lchamli neylon baliq ovlash liniyasining ikki yoki uchta mahkam qilib o'ralgan iplaridan tayyorlanadi; bu torlar cholg‘uning yog‘och bo‘yniga uzun va tor charm tasmalar orqali, yog‘och ko‘prigiga esa paxta torlari orqali mahkamlanadi. Ushbu chiziqlarni harakatga keltirish orqali asbobning ohangini sozlash imkoniyatiga ega bo'linadi. Bunda odatda chap qoʻl bilan ushlanadigan ikkita asosiy ohang torlari va qattiq balandlikdagi ikki-uch qoʻshimcha torlar mavjud. Aksariyat xalamchilar o'zlarining xalamlarini qurishadi, ammo ular odatda yog'och ustalarini tanasini, bo'yin qismini va ko'prikni o'yishga yordamlashgani chorlashadi. 

Senegal davlatining volof tilida so'zlashuvchi axolisida xalam uchta asosiy vazifaga ega ekanligini ta'kidlaydilar, ularning barchasi ikkita asosiy torni bir-biridan to'rtdan bir qismini mukammal tarzda sozlashni o'z ichiga oladi. Birinchi sozlashda asosiy torlar 1 va 4 sozlanadi, uchta qoʻshimcha tor 1´, 2´ va 3´ gacha oktavadan yuqoriroq sozlanadi. Ikkinchi sozlash orqali bir xil intervallarni ishlatadi, lekin fundamental yuqoriroq ohang satridan bir oz yuqoriroqda joylashtiriladi, ya'ni ochiq asosiy torlar endi 3 va 6 rolini o'ynaydi, qo'shimcha torlar esa 3 rolini bajaradi. Ammo,4#, eng yuqori qo'shimcha qator odatda e'tiborga olinmaydi. Uchinchi sozlashda eng pastki asosiy tordan kichik uchdan bir qismi yuqorida, asosiy torlar esa 6 va 2, qoʻshimcha torlar esa 5 va 1´ ga sozlangan. Uchinchi qo'shimcha qator e'tiborga olinmaydi yoki 6 yoki 2´ ga sozlanadi.xalamidan katta uchdan bir qismiga sozlanadi. Shunday qilib, agar ci suuf xalamning eng past notasi C boʻlsa, ardinning eng past notasi past A, ci kow xalamning eng past notasi E boʻlar edi. 

O'yinchilar

Moloning orqa tomoni (lyut, teri ovoz paneli qanday ushlab turilishini ko'rsatadi)

Ko'pgina hududlarda xalamni erkaklar yoki qo'shiqchilar maqtashadi. U ko'pincha maqtov qo'shiqlari va tarixiy qiroatlarga hamrohlik qilish uchun yakkaxon yoki duet vositasi sifatida ishlaydi va ba'zi joylarda u kora, baraban va kalabashlarni kabi cholg'u asboblarini o'z ichiga olgan kattaroq guruhning bir qismini tashkil etishi ham mumkin. Bu an'anaviy ravishda to'ylarda, chaqaloqlarga ism qo'yish marosimlarida ko'p foydalanin kelinadi.

Yana qarang

• Akonting
• Xamala diabetini tekshiring
• Kora (asbob)
• Ngoni (asbob)
• Rubob (asbob)