Yahudiy yozuvi

Yahudiy yozuvi — oromiy yozuviaan kelib chiqqan gʻarbiy som yozuvining bir tarmogʻi; ivrit, idish, ladino (yahudiy ispan) va boshqalar tillarda soʻzlashuvchi qadimiy va hozirgi yahudiylarning yozuvi. "Yahudiy kvadrat yozuvi" (Yozuvning bunday nomlanishi belgi, harflarga kvadrat shaklini berishga intilish bilan bogʻliq) deb ataluvchi bu yozuvda qadimiy yahudiy tilida, shuningdek, ivrit, idish kabi zamonaviy yahudiy tillarida boy diniy, falsafiy, badiiy adabiyot yaratilgan, "Injil"ning Qadimiy ahd qismi yozilgan; u eng kamida mil. av. 3—2-asrlardan beri qoʻllanib keladi. Kvadrat yozuvgacha ham qadimiy yahudiy yozuvi mavjud boʻlib, u mil. av. 11— 5-asrlarda amalda boʻlgan. Bu yozuvning namunalari toshbitiklarda, tangalarda saqlanib qolgan. Lekin qadimiy yahudiy yozuvining yahudiy kvadrat yozuvi bilan biror bir bogʻliqligi yoʻq.

Qad. yahudiy yozuvidan oromiy kvadrat yozuviga oʻtish mil. av. 5-asr oʻrtalaridan boshlangan. Oʻrta asrlarda kvadrat alifboning bir qancha turlari va kursiv shakllari paydo boʻladi. Mazkur alifbolar undosh tovushlarni ifodalovchi 22 harfdan iborat boʻlib, ularda unli tovushlar uchun harflar boʻlmagan. Biroq keyinchalik p, \¥, ] undosh harflari baʼzi unlilarni koʻrsatish uchun ham qoʻllangan, 7—8-asrlarda esa unlilar uchun satr osti va boshqalar diakritik belgilar joriy qilinib, ular Injilda, sheʼriy matnlarda, bolalar kitoblarida, darsliklar va boshqalarda koʻllanadi. Yahudiy harflarining anʼanaviy nomlari qadimiy gʻarbiy som alifbosidagi harflarning nomlaridan kelib chiqqan. Alifbodagi harflar tartibi haqida ham shunday fikrni aytish mumkin. Yahudiy yozuvi oʻngdan chapga qarab yoziladi.

YA.yo. som tillari (qad. yahudiy, oromiy, arab)ga nisbatan qoʻllangandagina oʻz konsonantligini (unli harflar yoʻqligini) saqlab qoladi. Idish, ladino, qaraim (turkiy) tillaridagi Yahudiy yozuvi esa konsonant yozuvdan fonografik yozuvga aylangan. Hozirgi ivritda unlilarni koʻrsatuvchi maxsus belgilar qadimgidan koʻra kengroq qoʻllanadi. Hozirgi Yahudiy yozuvida asosan yevropacha tinish belgilari ishlatiladi.

Adabiyot

• Tayni drevnix pismen, M., 1976; Fridrix I., Istoriya pisma, per. s nem., M., 1979; Gelb I.Ye., Opnt izucheniya pisma, per. s angl., M., 1982.