Yuqorio'tkazuvchi nur
Yuqorio'tkazuvchi to'plam o'simliklarning o'tkazuvchan tizimining asosiy elementidir; ksilema va floemadan iborat (ochiq oʻtkazuvchi toʻplamlarda kambiy ham boʻladi)[1].
Faqat ksilemadan yoki floemadan tashkil topgan to'liq bo'lmagan tomir to'plamlari ham malum. O'tkazuvchi elementlardan boshqa, to'liq bo'lmagan o'tkazuvchi to'plamlar parenxima hujayralarini o'z ichiga olishi mumkin[1].
Ildizlar to'plami prokambiyumdan rivojlanadi. Avval, u faqat birlamchi yuqorio'tkazuvchilar to'qimalardan iborat: protofloema, keyinchalik hosil bo'lgan protoksilemani farqlanib turadi. Kelajakda ular metaksilem va metafloema bilan almashtiriladi[1].
Ikki pallali oʻsimliklar poyasida birlamchi oʻtkazuvchi toʻqimalarda tafavutning hosil boʻlishi tugaguniga qadar oʻrta qismida joylashgan prokambial hujayralardan kambial hujayralar ajratiladi. Bunday paytda, o'tkazuvchi nurning ochiq bo'lishi aytiladi. Kambiy ikkilamchi ksilema va floema hosil qiladi[1].
Yuqorio'tkazuvchi nurlarning turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
 </img>
|
Belgilar: ксилема флоэма камбий | |
| To'plamlar: A. konsentrik amfikribral;
B. konsentrik amfivazal;</br> C. murakkab radial;</br> D. garov yopilgan;</br> E. garov ochiq;</br> F. ikki ta'minot. | ||
Ksilem va floemaning o'zaro joylashishi, shuningdek, kambiyning borligi va yo'qligiga ko'ra[1] qon tomir to'plamlarining quyidagi turlari ajratiladi:
- kollateral, yoki lateral[2] tomir to'plamlari — floema ksilemdan tashqarida joylashgan to'plamlar. Ular ochiq (kambiy bilan) va yopiq (kambiysiz) bo'lishi mumkin[1]. Yopiq to'plamlar kambiydan mahrum bo'lgan bir pallali o'simliklarga xosdir.
- bikollateral tomir to'plamlari - floema tashqaridan va ichkaridan ksilema bilan yonmayon bo'lgan to'plamlar. Tashqi floema va ksilema o'rtasida kambiy joylashgan, ya'ni qo'sh to'plam ochiq[1]. Ular ba'zi dikotlarga xosdir, misol uchun, qovoq[2].
- radial o'tkazuvchan to'plamlar ildizlarga xosdir. Ularda eksarx birlamchi ksilema va floema o'zgaruvchan radial iplar shaklida joylashgan. Ksilem iplari soni doimo floema iplari soniga barobar[1]. Ksilem (va shuning uchun floema) iplari soniga ko'ra ular quyidagilarga bo'linadi:
- 1 ta ksilema va 1 ta floemadan iborat monarxik radial ildiz to'plamlari[1]. Ular juda kam uchraydi, paporotnik oʻtlarining ayrim turlariga xos[2].
- diarxoz — 2 ip ksilema va 2 ip floema[1]. Radial o'tkazuvchan nurlarning eng keng tarqalgan turi[2].
- tri-, tetra-, pentarxik - mos ravishda — 3, 4, 5 ksilema va floema iplari bilan[1].
- poliarxiya - ksilema va floemaning ko'p sonli o'zgaruvchan iplari bilan; monokotlarga xos xususiyat[1].
- konsentrik tomir to'plamlari - to'qimalardan biri (ksilem yoki floema) ikkinchisini qamrab oladi[2]. Farqlash:
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Лотова Л. И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений. — Изд. 4-е, доп.. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2010. — 512 с. — ISBN 978-5-397-01047-4.
- Лотова Л.И., Нилова М.В., Рудько А.И. Словарь фитоанатомических терминов: учебное пособие. — М.: Издательство ЛКИ, 2007. — 112 с. — ISBN 978-5-382-00179-1.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Пучок проводящий // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (Дата обращения: 25 июня 2013)
- Сосудисто-волокнистый пучок // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (Дата обращения: 25 июня 2013)