„Sevastopol mudofaasi uchun“ medali
| „Sevastopol mudofaasi uchun“ medali | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Mamlakat |
 SSSR | ||
| Turi | esdalik medal | ||
| Kimga topshiriladi | Sevastopolni himoya qilishning barcha ishtirokchilariga | ||
| Holati | qoʻllanilmaydi | ||
| Statistika | |||
| Koʻrsatkichlari |
diametri-32mm lenta kengligi-24mm | ||
| Mukofotlash soni | taxminan 52 540 | ||
| Navbat | |||
| Toʻngʻich mukofot | „Odessa mudofaasi uchun“ medali | ||
| Kenja mukofot | „Stalingrad mudofaasi uchun“ medali | ||
"Sevastopol mudofaasi uchun" medali — SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1942-yil 22-dekabrdagi farmoni asosida taʼsis etilgan[1]. Medal toʻgʻrisidagi nizom SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1980-yil 18-iyuldagi 523-X sonli qarori bilan oʻzgartirilgan[2]. Medalning tasdiqlangan chizmasining muallifi rassom N. I. Moskalevdir.
Medal toʻgʻrisidagi nizom
[tahrir | manbasini tahrirlash]"Sevastopol mudofaasi uchun" medali Sevastopolni himoya qilishda qatnashganlarga Qizil Armiya askarlari , Harbiy-dengiz floti va NKVD qoʻshinlarining harbiy xizmatchilariga, shuningdek mudofaada bevosita ishtirok etgan tinch aholiga topshirildi[1]. Sevastopol mudofaasi 1941-yil 30-oktabrdan 1942-yil 4-iyulgacha 250 kun davom etdi. Medal Sevastopolning qulashi paytida va undan keyin qoʻlga olinganlarga shu jumladan evakuatsiya qila olmaganlarga (asosan oddiy askarlarga, kasalxonalardagi yaradorlarga) berilmagan. "Leningrad mudofaasi uchun", "Odessa mudofaasi uchun", „Sevastopol mudofaasi uchun“ va "Stalingrad mudofaasi uchun" medallari beshburchak blokda taqiladigan birinchi Sovet mukofotlari hisoblanadi. Dastlab ular koʻkrakning oʻng tomonida taqilishlari kerak edi. SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1943-yil 19-iyundagi "SSSR ordenlari", medallari uchun lentalarning dizayni, tavsifini hamda ularni taqish qoidalarini tasdiqlash toʻgʻrisida"gi farmoni bilan taasdiqlangan. Medal bilan taqdirlash SSSR Oliy kengashi Prezidiumi nomidan Sevastopolni mudofaa qilishda haqiqiy ishtirok etganligini tasdiqlovchi hujjatlar asosida qism komandiri, harbiy tibbiyot muassasasi boshligʻi yoki tegishli viloyat boshqarmasi tomonidan berilgan[1]. „Sevastopol mudofaasi uchun“ medali koʻkrakning chap tomoniga taqilgan va SSSRning boshqa medallari mavjud boʻlgan taqdirda „Odessa mudofaasi uchun“ medalidan keyin taqilgan. 1995-yil 1-yanvar holatiga koʻra, „Sevastopol mudofaasi uchun“ medali bilan taxminan 52540 kishi taqdirlangan.
Medalning tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]„Sevastopol mudofaasi uchun“ medali taʼsis etilganda zanglamaydigan poʻlatdan yasalgan boʻlishi kerak edi ammo 1943-yil 27-martdagi farmon bilan material tompakga (qizil guruchga) oʻzgartirildi. Medal diametri 32 mm boʻlgan oddiy doira shakliga ega. Medalning old tomonida diametri 22 mm boʻlgan qavariq doira ichida koʻkrak nishoni joylashgan boʻlib dubulgʻali Qizil Armiya askari chap tomonida va Qizil Harbiy dengiz floti askarining tasvirlari tushurilgan. Qavariq doira ostidan ikkita qurol barrelining uchlari va langar chiqib turadi. Medalning chetidan va markaziy qavariq doiradan tashkil topgan kamarning yuqori qismida qalqonda besh qirrali yulduz tasvirlangan. Kamarning aylanasi boʻylab „SEVASTOPOL MUDOFAASI UCHUN“ yozuvi joylashgan. Medalning orqa tomonida „SOVET VATANIMIZ UCHUN“ yozuvi, uning tepasida oʻroq va bolgʻa tasvirlangan. Medaldagi barcha yozuvlar va tasvirlar qavariq qilib ishlangan[1].
Koʻz va halqa yordamida medal kengligi 24 mm boʻlgan ipak muare lentasi bilan qoplangan beshburchak blokga ulanadi. Dastlab, lenta koʻk rangda edi, oʻrtada 6 mm kengligida boʻylama kumush chiziq va qirralarning kengligi 2 mm boʻlgan ikkita qizil chiziq mavjud boʻlgan. 1943-yil 19-iyundagi farmon bilan yangi lenta joylashtirildi unga koʻra oʻrtada 2 mm kengligida boʻylama koʻk chiziqli zaytun rangli lenta bilan qoplangan[1].
Qabul qiluvchilar (qisman roʻyxati)
[tahrir | manbasini tahrirlash]Quyidagi shaxslar „Sevastopol mudofaasi uchun“ medali bilan taqdirlanganlar.
- Anatoliy Petrovich Aleksandrov
- Semyon Budyonniy
- Yakov Timofeyevich Cherevichenko
- Archil Gelovani
- Vasiliy Glagolev
- Ovannes Stepani Isakov
- Evgeniy Xaldey
- Nikolay Krilov
- Gordey Ivanovich Levchenko
- Filipp Sergeyevich Oktabrskiy
- Lyudmila Pavlichenko
- Ivan Yefimovich Petrov
- Vasiliy Ivanovich Petrov
- Vitaliy Popkov
- Mixail Petrovich Tsiselskiy
- Lev Anatolevich Vladimirskiy
- Aleksey Vysotskiy
Sevastopol mudofaasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1941-yil sentabr oyining oxiriga kelib nemis qoʻshinlariQrimga kirishdi va bir oy ichida oʻsha paytda dunyodagi eng oʻtib boʻlmaydigan joylardan biri boʻlgan Sevastopol mustahkamlangan hududiga yaqinlasha oldi. Uning tarkibiga minalangan maydonlar va BB-30 va BB-35 kalibrli 305 mm zirhli minora batareyalari bilan jihozlangan ikkita qal’a boshchiligidagi oʻnlab yaxshi mustahkamlangan yirik kalibrli artilleriya batareyalari kiritilgan. Dushman birinchi hujumlarni 1941-yil 30-oktabrda boshladi, oʻsha paytda shaharda quruqlikdagi harbiy qismlar yoʻq edi va Qora dengiz floti dengizchilari Sevastopolni himoya qilish uchun jang qildilar. 1941-yil noyabrda shtab-kvartira Odessani tark etishga va u yerda jang qilgan Primorskiy armiyasining boʻlinmalarini Sevastopolga koʻchirishga qaror qildi. 10-noyabrga kelib, fashist qoʻshinlari shaharni quruqlikdan toʻliq toʻsib qoʻyishga muvaffaq boʻlishdi va Sevastopolni mudofaa qilish uchun butun quruqlik perimetri boʻylab janglar boshlandi. Sevastopol mustahkamlangan hududining ajoyib mustahkamlangan qal’alarini yoʻq qilish uchun nemis qoʻmondonligi Qrimga ogʻir „Gamma Mercer“ gaubitsasini, ikkita „Karl“ oʻziyurar minomyotini, shuningdek 800 dona noyob „Dora“ oʻta ogʻir qurolini yubordi. Shaharga ikkinchi hujum 1941-yil 17-dekabrda nemis qoʻshinlari tomonidan amalga oshirildi, natijada ular shimoliy yoʻnalishda 7–10 km, boshqa hududlarda esa 1–3 km oldinga oʻtishga muvaffaq boʻlishdi, shundan soʻng katta yoʻqotishlar tufayli ikkala tomonda ham nemis hujumi toʻxtadi. Sevastopol mudofaasi uchun kurashayotgan qoʻshinlarga uchinchi hujum 1942-yil 7-iyunda boshlandi va har ikki tomonning katta yoʻqotishlari evaziga fon Manshteyn qoʻshinlari 10 kun ichida toʻlqinni oʻz foydasiga burib, artilleriyaga imkon beradigan pozitsiyalarga erishdilar. Sevastopol koʻrfazida yongʻin 1942-yil 28-iyunda tunda, dastlabki artilleriya tayyorgarligisiz nemis qoʻshinlari koʻrfazni kesib oʻtdi va toʻsatdan hujumga oʻtdi. Sevastopolni himoya qilishda jang qilayotgan qoʻshinlar oʻq-dorilar, oziq-ovqat va toza suv bilan jiddiy muammolarga duch kelganligi sababli, 1-iyul kuni Stavka evakuatsiya qilishga ruxsat berdi. Uch kun ichida atigi 1726 kishi, asosan qoʻmondonlik xodimlari evakuatsiya qilindi. Qoʻmondonsiz qolgan qoʻshinlarning qoldiqlari Xersones burnida burchakka qamaldi va yana 3 kun jangni davom ettirdi, shundan soʻng ular oziq-ovqat va oʻq-dorilarsiz taslim boʻlishga majbur boʻlishdi[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „«SSSR Oliy Soveti Prezidiumining 1942-yil 22-dekabrdagi farmoni»“. libussr.ru. Qaraldi: 23-iyun 2022-yil.
- ↑ „"SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1980-yil 18 -yuldagi № 2523-X qarori"“. libussr.ru. Qaraldi: 23-iyun 2022-yil.
- ↑ „SEVASTOPOL MUDOFAASI“. awards.wiki. Qaraldi: 23-iyun 2022-yil.