Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriy

Abu-l-Abbos Ja’far ibn Muhammad ibn al-Mu’tazz ibn Muhammad ibn al-Mustag‘fir ibn al-Fath ibn Idris al-Mustag‘firiy an-Nasafiy as-Samarqandiy
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	milodiy 961-yil (hijriy 350-yil)
Vafoti	milodiy 1041-yil (hijriy 432-yil) Nasaf
Dini	Islom
Tanilgan sohasi	faqih, muhaddis, tarixchi

Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriy (arabcha: أبو العباس المستغفري — Abu-l-Abbos Jaʼfar ibn Muhammad ibn al-Mu’tazz ibn Muhammad ibn al-Mustag‘fir ibn al-Fath ibn Idris al-Mustag‘firiy an-Nasafiy as-Samarqandiy, 961/350 — Nasaf — 1041/432) — faqih, muhaddis va tarixchi.

Taʼlimi

Abu-l-Abbos al-Mustag‘firiy dastlabki taʼlimni o‘z ona shahri Nasafda olib, so‘ng Xuroson va Movarounnahrning Marv, Saraxs, Nishopur, Buxoro va Samarqand shaharlarida yashab, hanafiy mazhabi faqihi bo‘lib yetishgan. Ko‘plab hadislarni to‘plagan va ularni yoddan bilgan.

Hadislari

U Zohid ibn Ahmad as-Saraxsiy, Ibrohim ibn Luqmon, Abu Saʼid Abdulloh ibn Muhammad ibn Abdulvahhob ar-Roziy, Ali ibn Muhammad ibn Saʼid as-Saraxsiy va Jaʼfar ibn Muhammad al-Buxoriylardan hadis rivoyat qilgan. Olimdan, shuningdek, al-Hasan ibn Abdulmalik an-Nasafiy, Abu Nasr Ahmad ibn Jaʼfar al-Kosoniy, hofiz al-Hasan ibn Ahmad as-Samarqandiy va voiz Ismoil ibn Muhammad an-Nav­hiylar hadis rivoyat qilganlar.

Faoliyati

987-yildan Nasaf jome masjidida maʼruzalar o‘qigan. Umrining oxirlarida Nasafning qozisi lavozimida ishlagan. Qator muarrixlar Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriy yashagan davrda Movarounnahrda unga teng keladigan olim bo‘lmagan, deb allomaning ilmiy salohiyatini yuqori baholaganlar. U haqida maʼlumot bergan tarixnavislarning aksariyati Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriyni „Sohib at-tasanif al-kasira“ (Ko‘pdan-ko‘p asarlarning muallifi), deb taʼriflaganlar.

Asarlari

• „Tarӣx Nasaf va-l-Kashsh“ (Nasaf va Kesh tarixi). Ushbu asar ikki yirik jilddan iborat bo‘lib, o‘rta asrlarda Nasaf, Kesh va Movarounnahrda yashab faoliyat ko‘rsatgan ko‘plab olim va donishmandlarga bag‘ishlangan. Muallif ushbu asarida olim va arboblarni sakson toifaga bo‘lib taʼriflagan. Afsus­ki, hozirgi maʼlumotlarga ko‘ra, Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriyning mazkur tarixiy asari bizgacha yetib kelmagan. Lekin Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriydan ke­yin yashagan bir qancha olimlar uning bu asaridagi maʼlumotlardan o‘z asarlarida foydalanganlar. Jumladan, asar Naj­muddin Umar Abu Hafs an-Nasafiyning (1068-1142-yillar) „Kitāb al-qand fӣ zikr ’ulamā Samarqand“ (Samarqand olimlari haqida qanddek (shirin) kitob) asari uchun asosiy manbalardan biri bo‘lib xizmat qilgan. Abu Saʼd as-Sam’oniy (1113-1167-yillar) „Al-Ansāb“ asarida keltirilgan ellikka yaqin movarounnahrlik olimlarning tarjimai hollarini bevosita mazkur asardan olgan.
• „Tarӣx Samarqand“ (Samarqand tarixi) asari ham bizning davrimizgacha yetib kelmagan.
• „Kitāb fazāil al-Qur’ān“ (Qur’onning fazilatlari haqida kitob).
• „Dalāil an-nubuvva“ (Payg‘ambarlik alomatlari).
• „Kitāb al-xutab an-nabaviyya“ (Payg‘ambarning xutbalari haqida kitob).
• „Kitāb ad-daʼavāt“ (Daʼvatlar kitobi).
• „Kitāb ash-shamāil“ (Payg‘ambarning shakl-shamoillari haqida kitob).

Bulardan tashqari, manbalarda alloma qalamiga mansub asarlardan „Kitāb al-manāmāt“ (Tushlar haqida kitob), „Kitāb maʼrifa as-sahāba“ (Sahobalarni bilish haqidagi kitob) va „Kitāb ash-shi’r va-sh-shu’arā“ (She’r va shoirlar haqida kitob) kabi asarlari ham zikr qilinadi. Bu asarlardan ayrimlari bizning davrimizgacha yetib kelgan bo‘lsa-da, ko‘plari haqida yo‘qolib ketgan degan fikrlar mavjud.

Vafoti

Abu-l-Abbos al-Mustagʻfiriy taxminan 80 yoshlarida vafot etgan.

Adabiyotlar

1. Az-Zahabiy. Siyar. 2001. XVII, 565;
2. As-Sam’oniy. Al-Ansāb. X, 89;
3. Ubaydulla Uvatov. „Abu-l-Ab­bos al-Mustag‘firiy“ // Buyuk yurt allomalari. — T.: „Oʻzbekiston“, 2016. 120-121;
4. Ubaydulla Uvatov. „Abu-l-Ab­bos al-Mustag‘firiy“. // Yurtimiz allomalari. — T.: „NIHOL“, 2014. 95-97.

Manbalar

.