Kontent qismiga oʻtish

Ahmad Zohir

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ahmad Zohir (1946 yil 14 iyun — 1979 yil 14 iyun) afgʻon qoʻshiqchisi va bastakori. Ahmad Zohir "Afgʻon Elvis " [1] nomini olib, Afgʻonistonning barcha zamonlardagi eng buyuk qoʻshiqchisi sanaladi.[2] Qoʻshiqlarining aksariyati dari (tojik) tilida boʻlib, pushtu tilida ham koʻplab qoʻshiqlarni, shuningdek, bir nechta rus, urdu va ingliz tillarida kuylagan qoʻshiqalari mavjud.[3][4]

Kobulda tugʻilgan Ahmad Zohir 1979 yilda 33 yoshda toʻsatdan vafot etishidan oldin 14 ta studiya albomini yozgan. Uning qoʻshiqlaridagi musiqalar oʻzida asosan xalq musiqasi, fors adabiyoti, hind klassik musiqasi va gʻarbning pop va rok uslublarini uygʻunlashtirgan edi.[2] Afgʻonlar orasida u afgʻon musiqasining ramzi hisoblanadi va Afgʻonistondagi musiqaga qoʻshgan hissasi va taʼsiri tufayli vafotidan keyin oʻlmas shon-shuhratga ega boʻlgan barcha davrlarning eng buyuk musiqachisi sifatida keng eʼtirof etiladi.[5] U, shuningdek, Afgʻonistondagi urushdan oldingi tinchlik davrining ramziga aylandi.[6]

Ilk yillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmad Zohir 1946-yil 14-iyunda (Jaloliy taqvimi boʻyicha 1325-yil 24-javzo) Afgʻonistonning Kobul shahrida etnik pushtunlar oilasida tugʻilgan.[7][8][9][10][11][12][13][14] Uning otasi Abdul Zohir qirollik saroyi shifokori boʻlib, 1971-1972 yillarda Afgʻoniston sogʻliqni saqlash vaziri va Bosh vazir lavozimlarida ishlagan. U parlament spikeri va qirol Zohirshoh davridagi nufuzli shaxs boʻlib, Afgʻonistonning 1964 yilgi Konstitutsiyasini yozishga yordam bergan. Zohirning katta singlisi Zohira Zohir bor edi, u keyinchalik AQSh prezidenti Ronald Reygan va boshqalarning sartaroshi sifatida tanilgan.

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zohir Kobuldagi Habibiya oʻrta maktabida oʻqigan va „Habibiya oʻrta maktabining havaskor guruhi“ni tuzgan, jumladan gitarada Umar Sulton, kongada Farid Zaland va pianinoda Akbar Nayab boʻlgan. Zohir esa akkordeon chalar, hamda guruh yakkaxoni edi. Ular Navroʻz, Iyd ul-Fitr va Afgʻonistonning Mustaqillik kuni kabi bayram tadbirlarida mahalliy darajada kuylashgan. Zohir Kobulda joʻshqin ovozga ega isteʼdodli xonanda sifatida katta shuhrat qozondi. Uning bariton ovozi va hayajonli xonishlari xalq tomonidan unga „Bulbul-e- Habibya“, „Habibiya bulbuli“ unvonini berilishiga sabab boʻldi.

U Kobuldagi Doru’l-Muallimin („Oʻqituvchilar kolleji“)da oʻqib, uni tamomlagan va Hindistonda ingliz tili oʻqituvchisi sifatida ikki yil oʻqigan.[15] Hindistondan qaytgach, Zohir The Kabul Times gazetasiga jurnalist sifatida ishga kirdi,[16] biroq tez orada birinchi albomi ustida ish boshladi. U afgʻon bastakorlari Naynavaz va Taranasaz bilan yaqindan hamkorlik qilgan. Uning birinchi yozilgan qoʻshigʻi „Gar Kuni Yak Nizara“ deb nomlangan boʻlib, hind ragasini gʻarb pop ritmlari bilan uygʻunlashtirgan ilk kompozitsiyasi edi.

Zohir Ismoil Azamiy (saksafonchi), Nangalai (surnaychi), Abdulla Etemadi (barabanchi) kabi ustozlar va boshqa musiqachilar, jumladan Salim Sarmast, Naynavaz, Taranasaz va Mashhur Jamol kabilar bilan ishlagan. 1970-yillarda u 22 dan ortiq albom yozgan. Uning qoʻshiqlari oʻzining joʻshqin ohangi, sheʼriy uslubi, maʼnosining chuqurligi va kuchli hissiyotliligi bilan ajralib turardi. Zohir afgʻon musiqasi sahnasida 10 yil boʻlgan boʻlsada, shunga qaramay, 30 dan ortiq albom yozishga muvaffaq boʻldi. Bu dunyodagi har qanday musiqa sanoatida noyob boʻlgan va hamon noyob hisoblanuvchi voqeadur. Bu albomlarning barchasi muvaffaqiyatli va barcha tomonidan keng qabul qilingan (shu kungacha). Musiqachilar deyarli 40 yil oldin bu yozuvlarni bugungi dunyoning deyarli hech qanday texnologiyasisiz bajarishga muvaffaq boʻlishdi va barchasi jonli yozuvlarda amalga oshirildi.

Uning „Tanha Shodam Tanha“ qoʻshigʻi va Klod Morganning „El Bimbo“ (1974) qoʻshigʻi oʻrtasidagi aloqa haqida bahslar mavjud. Baʼzi manbalar qoʻshiq va „Lylee“ nomli albomni 1971 yilda yaratilganiga ishora qilib,[17][18] qoʻshiqning Morgan versiyasini kover deb hisoblaydilar, baʼzilar esa (asosan, ushbu maqolaning oldingi versiyasiga asoslanib) albom 1977 yilga toʻgʻri kelishi, holatni teskari tomonga oʻzgarishini aytishadi.

Musiqachilar oilasidan ekanligi tufayli Ahmad Zohir musiqachilikni obroʻli kasb sifatida hurmat qilinishiga yordam berdi, bu esa oʻz navbatida 1974 yilda Kobul musiqa maktabining tashkil topishiga olib keldi [19]

Savr inqilobidan soʻng, Zohir yangi kommunistik rejim rahbarlarini ularning zulmlariga qarshilik koʻrsatish uchun uchta qoʻshiq orqali tanqid qilib[20], gʻarbda urushga qarshi qarshilik koʻrsatish uchun rok musiqasidan foydalangan Ahmad Zohirning qahramonlaridan biri Jon Lennon oʻzini qiyoslashtirdi.[21][5]

Musiqiy uslubi va qoʻshgan hissasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻon musiqachilari orasida afgʻon musiqasining oʻziga xos sadosini yaratish bilan eng yaqin aloqador shaxs Ahmad Zohirdir. Afgʻonistonning buyuk qoʻshiqchisi Sarbondan keyin Zohir afgʻon musiqa uslubining rivojlanishida eng muhim rol oʻynadi. Oliy maʼlumotli, dunyo koʻrgan, ajoyib isteʼdodli musiqachi Zohir bolaligidan musiqa va sanʼatga ishtiyoqi baland edi. U 16 yoshida turli musiqa asboblarini, jumladan, garmon, gitara va akkordeonni (uning sevimli asbobi) chalishni oʻrgangan. Uning oʻziga toʻq oiladan kelib chiqishi (otasi Abdul Zohir elchi, vazir, keyinroq Afgʻonistonning bosh vaziri boʻlgan) unga sayohat qilish va 60-70-yillardagi AQSh, Yevropa va Hindistonda sodir boʻlayotgan musiqa inqilobiga guvoh boʻlish imkoniyatini berdi. U musiqaning barcha janrlarini ishtiyoqmand tinglovchisi boʻlib, uning qoʻshiqlari gʻarbiy (pop, rok, jazz), hind, Yaqin Sharq (arab, eron), Yevropa (fransuz va italyan belle shansoni, ispan flamenkosi) va afgʻon xalq folklori elementlarini oʻzida jamlagan.

Haqiqiy afgʻon ohangi (hind klassik, folklor afgʻon musiqasi va gʻarb musiqasidan farqli oʻlaroq) fors qoʻshiqchisi Sarbon tomonidan afsonaviy bastakor Salim Sarmast bilan hamkorlikda yaratilgan boʻlsa-da, Zohir ushbu ohangni ommalashtirgan va uni xalqqa olib kelgan. Sarbonning „Ahesta Bero“, „Xorsheede Man“, „Ay Sarban“, „Mushjke Taza Mebartad“, „Dar Daaman-e-Sahra“ kabi qoʻshiqlari Afgʻonistondagi fors musiqasining durdonasi sanaladi. Biroq bu qoʻshiqlarning gʻamgin sheʼriyati, murakkab musiqasi va boshqa koʻplab nozik tomonlarini faqat oliy maʼlumotli va bilimdon afgʻonlarning oz sonli qismigina qadrlashi mumkin edi. Qoʻshiqlar oddiy odamlar uchun oʻyin-kulgi vositasi emas edi. Ahmad Zohir Sarbon va Sarmast musiqa anʼanalarining lirik, kompozitsion va orkestr jihatlarini soddalashtirgan. Bu u uslubni soddalashtirganini anglatmaydi, balki uni ommaga, xususan, Afgʻoniston yoshlariga ochiq va shu tariqa juda mashhur qildi. Masalan, Zohirning „Xudo buvat yaret“ qoʻshigʻi shubhasiz afgʻon musiqasining ajoyib namunasidir. Qoʻshiq matni maʼlumoti va fors sheʼriy anʼanalarini bilishidan qatʼi nazar, deyarli barcha fors tilida soʻzlashuvchilarga tushunarli, ammo sheʼriylik, obrazlilik va hissiy taʼsir Sarbonning eng yaxshi qoʻshiqlaridek kuchli. Ahmad Zohir qoʻshiqlarining bunday soddaligi natijasida oʻziga xos afgʻoncha uslubda kuylagan boʻlajak afgʻon xonandalarining aksariyati Sarbonning emas (qoʻshiqlarini kam eshitgan) birinchi navbatda Ahmad Zohir taʼsirida boʻlgan. Shunday qilib, Zohirni chinakamiga hind, eron, gʻarb va folklor musiqa anʼanalaridan ajralib turadigan oʻziga xos afgʻon musiqa tilini roʻyobga chiqarishga mas’ul boʻlgan qoʻshiqchi sifatida qarash mumkin.

Zohirning debyut albomi Kobul radiosida yozilgan. Bu asosan estrada qoʻshiqlaridan tashkil topgan gʻarb musiqa janriga kiruvchi birinchi afgʻon albomidir. Biroq, qoʻshiqlarning ritmlari, ohang chiziqlari va tuzilishi aniq afgʻon estradasi boʻlsa-da, ularda afgʻon (aniqrogʻi sharqiy) elementi bor edi, yaʼni barabandan foydalanish oʻrniga, Zohir qoʻshiqlar ritmini ushlab turish uchun tablani tanlagan edi. Zohirning eng sevimli cholgʻusi akkordeon (estrada boʻlmasa-da gʻarbiy cholgʻu) bu albomda katta oʻrin tutadi. Ushbu albomning eng mashhur qoʻshigʻi „Az Ghamat Ay Nazanin“ edi.

Ahmad Zohirning ikkinchi albomi (bu ham Kobul radiosi bilan yozilgan) uni nafaqat super yulduzlikka olib chiqdi, balki tanqidchilar tomonidan badiiy durdona sifatida ham olqishlandi. Albom aniq afgʻon ohangiga ega boʻlib, xonanda Sarban va Salim Sarmast tomonidan yaratilgan oʻziga xos afgʻon musiqa uslubining davomidir. Biroq, Sarban va Sarmast dueti musiqasidan farqli oʻlaroq (ular lirik va musiqiy jihatdan juda murakkab edi), Zohirning albomi afgʻon ohangining asosiy elementlarini saqlab qolgan, lekin juda mashhur va oson tushuniladigan lirik va musiqiy tilga ega edi. „Hama Yaranam“, „Rozo Shabam“ (buyuk afgʻon qoʻshiqchisi Nashenas bilan hamkorlikda), „Tanha tuyere“ va „Tora Afsoone Chashmanam“ kabi qoʻshiqlar soʻzlari (asosan yoshlar uchun) va afgʻon musiqasiga mos ovozi tufayli juda mashhur boʻlgan.

Ahmad Zohirning boshqa albom va qoʻshiqlari asosan Agar Bahar Beyayad, Laili Lail Jan, Khuda buwat Yaret kabi qoʻshiqlar bilan ushbu albomning musiqiy uslubini davom ettiradi. Zohir afgʻon musiqachilaridan birinchilardan boʻlib, boshqa sanʼatkorlarning ajoyib qoʻshiqlariga kover kuylashdan tortinmagan. U boshqa ijodkorlarning musiqalarini kover qilishni ularning badiiy yorqinligiga hurmat koʻrsatish deb hisoblaydi. U mashhur hind filmi Bobbi (oʻsha paytda Afgʻonistonda xit boʻlgan), eron qoʻshiqlari (Sulton-e Qalbha, Hargez Hargez, Hamash Dardo Hamash Ranjo),[22][23] va hattoki baʼzi gʻarbning mashhur qoʻshiqchilari Enriko Macias,[24][25] va Elvis Preslilarning qoʻshiqlarini ham kover qilib kuylagan. Bu koʻp qirralilik va boshqalarning musiqiy asarlarini oʻz ijrosi uchun qabul qilishga tayyorligi uning oʻz musiqiy ijodining qadr-qimmatini sezilarli darajada oshirdi.

Oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ahmad Zohir 1979 yil 14 iyunda 33 yoshga toʻlgan kuni vafot etdi. Ommaviy axborot vositalarida uning Salang tunneli atrofida avtohalokatda vafot etgani haqida xabar berilgan edi, lekin baʼzilar uning siyosiy qarashlari oʻsha davrdagi marksistik hukumatga zid boʻlgani sababli oʻldirilganini daʼvo qilmoqda; goʻyoki u yaqin doʻsti va ikki ayol sherigi tomonidan shahardan tashqariga chiqarilib, keyin oʻldirilgan. Boshqalar, u katta siyosatchi Hafizulloh Aminning buyrugʻi bilan, Zohir va Aminning qizi [21] oʻrtasidagi ish tufayli oʻldirilgan yoki Aminning ishonchli yordamchisi Dovud Tarun tomonidan oʻldirilgan deb hisoblashadi.[26] Kobulda Zohirning dafn marosimida katta olomon qatnashib, shahar koʻchalarini toʻsib qoʻygan va kundalik ishlarni toʻxtatgan.[5]

Uning birinchi xotini Najiyadan Rishod ismli oʻgʻli bor.

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zohir vafotidan keyin xalq qahramoni darajasiga olib chiqildi.[27] Uning qabri 1990-yillar oxirida Tolibon tomonidan vayron qilingan, biroq keyinchalik uni sevgan muxlislari tomonidan qayta tiklangan. [28] 2018-yilda uning merosini davom ettirish maqsadida Ahmad Zohir nomiga fond tashkil qilgan muxlislar tomonidan toʻliq taʼmirlangan.

Uning „Khuda Buwad Yaret“, „Asman Khalist“, „Agar Bahar Beyayad“, „Laili Laili Jan“, „Chashme Siya Dari“, „Zim Zim (Kajaki Abroyet)“ va boshqa koʻplab qoʻshiqlari koʻpchilik afgʻonlarga maʼlum. Ular Afgʻoniston musiqa tarixida yaratilgan eng buyuk qoʻshiqlar qatoriga kiradi.

Milliy jamoatchilik radiosi (NPR) maʼlumotlariga koʻra, Ahmad Zohir tarixda xalqaro miqyosda oʻz izlini qoldirgan 50 ta oltin ovozdan biri sifatida qayd etilgan.[5] [29]

Akademiya mukofotiga nomzod amerikalik kinorejissyor Sem Frensis 2018-yilda Zohir hayoti haqidagi hujjatli filmni suratga olish uchun tayinlangan.[30][31]

Diskografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻon musiqa albomlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • jild. 1 — Dilak am (1973)
  • jild. 2 — Bahar (1973)
  • jild. 3 — Shab ha ye zulmane (1974)
  • jild. 4 — Onam (1974)
  • jild. 5 — Avara (1975)
  • jild. 6 — Gʻulom-i Qamar (1975)
  • jild. 7 — Sulton Qalbaam (1976)
  • jild. 8 — Az Ghamat Hy Nazaneen (1976)
  • jild. 9 — Gulbadan (1971)
  • jild. 10 — Yaare Bevafa (1977)
  • jild. 11 — Layl (1977) [32][33]
  • jild. 12 — Ahmad Zohir va Jila (1978)
  • jild. 13 — Ahange Zindagee (1978)
  • jild. 14 — Shab-e Hijron (1979) (oʻlimidan keyin eʼlon qilingan)

Eslatma: Zohirning Afgʻon musiqasi albomlarining audio kassetali versiyalarida asl plastinalarda mavjud boʻlgan baʼzi qoʻshiqlar yoʻq.

Ariana musiqa albomlarii

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • jild. 1 — Daard-e Dil (1972)
  • jild. 2 — Mosum-e Gul (1977)

Eslatma: Asl Ariana Music rekord albomlarida koʻplab yashirin treklar mavjud.

Musiqa markazi albomlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • jild. 1 — Oshiq rooyat Mon (1973)
  • jild. 2 — Neshe Gashdum (1976)
  • jild. 3 — Layl Jaan (1977)
  • jild. 4 — Ahmad Zohir Ba Sitara Haa (1977)
  • jild. 5 — Baamaneega (1978)

Boshqa diskografiya maʼlumotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • U Kobul TV radiosida bor-yoʻgʻi 2 ta klip yozgan: 1976 yilda „Laylee Jaan“ va 1977 yilda „Khuda Buwat Yarret“.
  • Zohir Kobul radiosi va Afgʻoniston radiosi studiyalarida bir qancha qoʻshiqlar yozib, keyinchalik albom sifatida chiqqan. Ushbu albomlardan sakkiztasi chiqarilgan.

Maʼlumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Rabe. „The West has just discovered the Elvis of Afghanistan“. Qz.com. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Ahmad Zahir: The Enduring“. Arwa Haider. BBC News (2018-yil 6-dekabr). 2021-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-oktyabr. „A new documentary celebrates Ahmad Zahir, the '60s and '70s icon who mysteriously died in 1979. Arwa Haider talks to the people making the film, including Zahir’s daughter, about how the singer combined popularity with protest.“.
  3. ↑ Haider. „Ahmad Zahir: The enduring appeal of the Afghan Elvis“. Bbc.com. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  4. ↑ „The 'Afghan Elvis': the extraordinary life of Ahmad Zahir“. Monica Whitlock; BBC World Histories magazine (2019-yil 4-iyul). Qaraldi: 2019-yil 10-oktyabr. „He sang mostly in – Persian – but also in Russian, Hindi and English.“.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Inskeep, Steve. „Ahmad Zahir: The Voice of the Golden Years“. Morning Edition (2010-yil 1-fevral). 2011-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 24-may.
  6. ↑ „A bow to 'The King'--Ahmad“. Chicago Tribune. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  7. ↑ „احمد ظاهر، الويس پريسلی افغانستان Ahmad Zahir: Elvis Presley of Afghanistan“. BBC Persian (2003-yil 6-dekabr). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „احمد ظاهر ولې پښتو سندرې کمې ویلې دي؟ Why Did Ahmad Zahir Sing Less Pashto Songs?“. BBC Pashto (2018-yil 13-iyun). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ „احمد ظاهر یو لیجنډ سندرغاړی Ahmad Zahir: A Legendary Singer“. Haroon Bacha. Mashaal Radio (2016-yil 23-oktyabr). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ „Kabul Journal; The Afghan Elvis 'Lives' 24 Years After His Death“. Amy Waldman. New York Times (2003-yil 20-mart). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „'Evergreen': Afghan Elvis's legacy endures, decades after death“. Wakil Khosar. Al Jazeera (2019-yil 10-oktyabr). 2021-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „Pilgrims flock to Kabul to pay tribute to the Afghan Elvis“. James Astill. The Guardian (2003-yil 27-noyabr). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ „Afghan Singer's Legacy Continues At Home And Abroad“. Mustafa Sarwar. Gandhara (2018-yil 29-oktyabr). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  14. ↑ „Remembering Afghanistan's Elvis“. BBC (2019-yil 19-iyun). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  15. ↑ „Ahmad Zahir: Biography, Songs & Poems“. Study.com. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  16. ↑ „Ahmad Zahir: The Voice of Afghanistan“. Daily.redbullmusicacademy.com. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  17. ↑ SpeedyLook Encyclopedia. „Ahmad Zahir“.
  18. ↑ RateYourMusic.com „Afghan Music Vol.11 Lylee“
  19. ↑ Emadi, Hafizullah. Culture and customs of Afghanistan. Greenwood Publishing Group, 2005 — 105-bet. ISBN 0-313-33089-1. 
  20. ↑ „Biography - Welcome to AhmadZahir.com“. 2019-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-noyabr.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Kabul: City Number One - Part 6“. BBC (2009-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  22. ↑ RaazeCmorgh (2012-03-20), Aref - Soltan e Ghalbha (Old Version) عارف - سلطان قلبها, qaraldi: 2017-10-18
  23. ↑ RaazeCmorgh (2011-11-04), Mahasti - Bache Nasho Ey Del مهستی - بچه نشو ای دل, qaraldi: 2017-10-18
  24. ↑ AhmadZahirChannel (2012-01-19), Ahmad Zahir - Ay Gulozare Man Bagh O Bahare Man- Radio Vol 1, qaraldi: 2017-10-18
  25. ↑ karim elhousni (2012-04-09), Enrico Macias - Enfants de Tous Pays - Lyrics, qaraldi: 2017-10-18
  26. ↑ „Ahmad Zahir's death anniversary observed in Kabul“. The Khaama Press News Agency (2016-yil 13-iyun). Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  27. ↑ Hainard, Jacques. Dire les autres: réflexions et pratiques ethnologiques: textes offerts à Pierre Centlivres (French). Éditions Payot, 1997 — 107-bet. ISBN 2-601-03221-9. 
  28. ↑ „Elvis lives, in Persian“. The Economist (2003-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  29. ↑ „50 Great Voices“. NPR.org. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  30. ↑ „مصاحبه با فلم‌ساز امریکایی که در بارۀ احمد ظاهر فلم می‌سازد“. Da.azadiradio.com. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
  31. ↑ „Archived copy“. Facebook. 2019-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-oktyabr.
  32. ↑ „Lylee by Ahmad Zahir: Album Samples, Covers and Remixes“. WhoSampled.
  33. ↑ „Ahmad Zahir | احمد ظاهر“. 2022-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ahmad_Zohir&oldid=5231445" dan olindi