Al-Malikiya
Al-Malikiya ٱلْمَالِكِيَّة دێرکا حەمکۆ | |
|---|---|
| Shahar | |
 | |
| 37°10′00″N 42°08′00″E / 37.16667°N 42.13333°E | |
| Mamlakat | Suriya |
| muhofaza | Al-Hasaka |
| okrug | Al-Malikiya |
| Markazi balandligi | 500 m |
| Rasmiy til(lar)i | arab tili |
| Aholisi (2004) |
26,311 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+2 |
Al-Malikiya (arabcha: ٱلْمَالِكِيَّة;[1] kurdcha: دێرکا حەمکۆ;[2] suryoniycha: ܕܪܝܟ), Derik nomi bilan mashhur, Suriyaning kichik shahri va Hasaka muhofazasidagi okrugning maʼmuriy markazi. Tuman mamlakatning shimoli-sharqiy burchagini tashkil qiladi va Suriya demokratik kengashi yigʻiladigan joy hisoblanadi. Shahar Dajla daryosidan 20 km (12 milya) gʻarbda joylashgan boʻlib, Suriya, Turkiya va Iroq oʻrtasidagi uch tomonlama chegarani belgilaydi. Suriya Markaziy statistika byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2004-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Al-Malikiya aholisi taxminan 26,311 kishidan iborat. U 125 ming aholi istiqomat qiladigan 108 ta aholi punktidan iborat nohiyaning („kichik okrug“) maʼmuriy markazidir. Aholi demografik va etnik xilma-xillikka ega, bu Al-Hasaka muhofazasining aksariyat qismiga xosdir. Shaharda kurdlar, ossuriylar, arablar va armanlar istiqomat qiladi.
Nomlanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shaharning mahalliy suryoniy va kurdcha nomi haqida ikkita nazariya mavjud. Birinchi nazariyaga koʻra, shahar uning yaqinida joylashgan qadimiy monastir (suryoniy tilida „dayr“) sharafiga nomlangan boʻlsa, ikkinchisi „Dêrik“ nomi kurdcha du rek soʻzidan kelib chiqqan, „ikki yoʻl“ degan maʼnoni bildiradi. 1957-yilda shahar Suriya armiyasi zobiti Adnan al-Malkiy sharafiga „Al-Malikiya“ deb nomlangan[3]. 1977-yilda arabcha boʻlmagan barcha joy nomlarini taqiqlash toʻgʻrisida farmon chiqarildi. Shuning uchun kurd va suryoniy-oromiy nomlardan foydalanish taqiqlandi[4].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shahar Hesinyan tekisligining oʻrtasida Dajla va Safan daryolari oraligʻida joylashgan. Mintaqa 1848-yilgacha kurdlarning Botan knyazligi tomonidan nazorat qilingan va asosan kurdlarning Hesinyan qabilasi istiqomat qilgan va ular bu tekislikka oʻz nomini bergan. Shahzoda Bedirxon Botaniy tomonidan Derik qishlogʻi shahar kattaligiga erishmasdan oldin Botan knyazligining soʻnggi yillarida harbiy boshliq boʻlgan Hemko Hesinîga berilgan, shuning uchun shaharning muqobil nomi: Dêrka Hemko. Birinchi jahon urushidan keyin fransuzlar Furot daryosining sharqida Dajlagacha boʻlgan butun hududni nazorat qilish uchun kurd milliy qabilasidan yordam soʻradilar. Fransuzlar viloyat markazi sifatida Ayn Devor qishlogʻini tanladilar, ammo 1927-yilda maʼmuriy markaz Derik shahriga koʻchirildi va shundan beri qishloq shaharga aylandi[5].
2004-yil holatiga koʻra, Al-Malikiya Hasaka muhofazasidagi beshinchi yirik shahardir.
Fuqarolar urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Davom etayotgan fuqarolar urushi natijasida Al-Malikiya hozirda AANES tomonidan nazorat qilinadi. 2012-yil 21-iyulda YPG kuchlari Turkiya chegarasidan atigi 10 kilometr uzoqlikda joylashgan Al-Malikiya shahrini egallab olgani xabar qilingan edi, ammo boshqa bir xabarda shaharda janglar hali ham davom etayotgani aytilgan[6]. 22-iyul kuni kurd kuchlari Al-Malikiya uchun kurashni davom ettirayotgani va hukumat xavfsizlik kuchlari namoyishchilarga qarata oʻt ochishi ortidan bir yosh kurd faoli oʻldirilgani xabar qilingandi[7]. 2012-yilning noyabrida Suriya hukumat kuchlari shaharni tark etgan edi.
Kurdlar boshchiligidagi rasmiylar keyinchalik al-Malikiya shahrida asirga olingan Islom davlati aʼzolari uchun „Dêrik qamoqxonasi“ni tashkil qildilar. 2019-yil aprel oyida qamoqxonada 200 ga yaqin IShID mahbuslari, jumladan bir necha fransuz jihodchilari qamoqdan qochishga urinishgan. Biroq, qochish toʻxtatildi va baʼzi mahbuslar boshqa hibsxonalarga joʻnatildi[8].
2020-yil may oyida Rossiya al-Malikiyadan tashqarida joylashgan Qeser Dib qishlogʻida yangi harbiy baza qurishni boshlagani haqida xabarlar paydo boʻldi[9][10]. 2021-yilda Qoʻshma Shtatlar armiyasi shahardan 3,8 kilometr janubda ilgʻor operatsiyalar bazasini qurdi. Baza Amerika Qoʻshma Shtatlarining maxsus kuchlari va Bredli jangovar mashinalarida patrullik qiluvchi jangovar harakatlar guruhi tomonidan boshqariladi[10][11][12][13].
2022-yil 2-fevralda qurolli turk dronining shahar yaqinidagi elektr stansiyasini bombalashi oqibatida toʻrt nafar tinch aholi halok boʻldi[14].
Aholisi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1981 | 13 225 | — |
| 1994 | — | |
| 2004 | 26,311 | — |
2004-yilda Al-Malikiya aholisi 26 311 kishini tashkil qilgan. Aholisi asosan etnik kurdlar va ossuriylardan iborat, bundan tashqari koʻp sonli arablar va ozroq armanlar ham istiqomat qiladi. Shaharning shimoliy yarmida asosan musulmon kurdlar, janubiy qismida esa ossuriylar va armanlar yashaydi. Tumanning iqtisodiy markazi boʻlgan shaharcha odatda, ayniqsa, ertalabki soatlarda atrofdagi qishloq va shaharlardan odamlar bilan gavjum boʻladi. Al-Malikiya soʻnggi yillarda shaharning keskin kengayishi va koʻchmas mulk rivojlanishi kuzatildi, bu koʻplab koʻchalarni yangi mahallalarga choʻzishga olib keldi, ular hozirda doimiy ravishda oʻsib borayotgan shaharning bir qismidir.
2014-yil noyabr holatiga koʻra, shaharda fuqarolar urushigacha boʻlgan 450 nafar etnik armandan atigi 200 nafari qolgan[15].
Shahar cherkovlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bogomateri Suriya pravoslav cherkovi (كنيسة السيدة العذراء للسريان الأرثوذكس)
- Avliyo Shmouni Suriya pravoslav cherkovi (كنيسة القديسة مارت شموني للسريان الارثوذكس)
- Avliyo Dodo Suriya pravoslav cherkovi (كنيسة القديس مار دودو للسريان الارثوذكس)
- Avliyo Yakob Nisibi Suriya pravoslav mozori (مزار القديس مار يعقوب النصيبيني للسريان الارثوذكس)
- Avliyo Georgiy xaldean katolik cherkovi (كنيسة مار جرجس للكلدان الكاثوليك)
- Bogomateri arman pravoslav cherkovi (كنيسة السيدة العــذراء للأرمن الأرثوذكس)
- Milliy yevangeliya presviterian cherkovi (الكنيسة الإنجيلية المشيخية الوطنية)
- Iusus Dunyoga yorugʻlik milliy yevangeliya cherkovi (كنيسة الاتحاد المسيحي يسوع نور العالم)[16]
Mashhur kishilari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Jarjis Danho
- Hevrin Khalaf
- Faia Younan
- Sherwan Haji
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Asosiy ko'chadagi yangi suryoniy pravoslav cherkovi -
Yangi cherkov gumbazi -
Xaldean katolik cherkovi -
Xaldean katolik cherkovi va maktabi binosi -
Sharq tomonidan ko'rinishi
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „سوريا.. توتر بين موسكو وواشنطن في القامشلي“ (ar). Al Arabiya (2020-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 16-avgust.
- ↑ „Li Dêrikê kurd, ereb û xirîstiyan bi hev re dijîn“ (ku). Rûdaw (2017-yil 2-mart). Qaraldi: 2020-yil 16-avgust.
- ↑ „A light on Derik s history and churches“ (en-US). npasyria.com. Qaraldi: 2019-yil 16-noyabr.
- ↑ Gunter, Michael. Out of Nowhere: The Kurds of Syria in Peace and War (en). London: Hurst, 2014 — 21-bet. ISBN 9781849044356.
- ↑ „صقر ابو فخر | التراجع المسيحي في الشرق: مشهد تاريخي :: | جريدة السفير“. Assafir.com (2013-yil 19-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 1-may.
- ↑ „Ban: Syrian regime 'failed to protect civilians'“. Edition.cnn.com (2012-yil 22-iyul). Qaraldi: 2013-yil 29-avgust.
- ↑ „Armed Kurds Surround Syrian Security Forces in Qamishli“. Rudaw.net. Qaraldi: 2013-yil 29-avgust.
- ↑ Georges Brenier.. „INFO TF1/LCI - Syrie : des cadres français de Daech impliqués dans une mutinerie“. LCI (2019-yil 11-aprel). Qaraldi: 2019-yil 12-aprel.
- ↑ „Russian military in NE Syria: Russia establishes new military base Al-Malikiyah (Dayrik)“. SOHR (2020-yil 28-may).
- ↑ 10,0 10,1 „Americans, Russians compete for Kurdish support in northeast Syrian border area“. www.kurdistan24.net.
- ↑ „US forces patrol in Syria's Derik countryside“ (2021-yil 10-aprel).
- ↑ Serbest.. „American forces conduct patrol in Syria's Derik countryside“ (2021-yil 20-aprel).
- ↑ „Anti-Daesh coalition to set up military base along Turkish-Syrian border“. Arab News (2021-yil 16-fevral).
- ↑ „Turkish offensive : Four people killed amid Turkish airstrikes on power station near Al-Malikiyah (Dayrek)“. Syrian Observatory for Human Rights (2022-yil 2-fevral).
- ↑ „Demoralized, Syrian refugees return home | Middle East | DW.COM | 17.11.2014“. Dw.de. Qaraldi: 2017-yil 1-may.
- ↑ „كنائس المالكية“. 2022-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 6-may.
