Chaqaloqlarda biosenoz va disbioz

Biotsenoz – oshqozon–ichak traktining mikroekologiyasi ochiq biotsenoz hisoblanadi. Mikroblar hazm traktiga xuddi ximus kabi kirib boradi, ammo ichaklar devoridagi faqat xususiy retseptorlargagina maxsus mikoorganizmlar fiksatsiyalanishi mumkin.

Biosenozning shakllanishi

Bolaning birlamchi mikroorganizmlar bilan toʻqnashishi tugʻruq yoʻllaridan boshlanadi. Tugʻruq yoʻllaridagi mikroblarning asosini laktobatsillalar va bifidobakteriyalar tashkil qiladi, qolgan qismi ichak mikroflorasiga oʻxshash. Chaqaloqlarda immunologik barqarorlik hali toʻla yetilmaganligi tufayli organizmga mikroblarning koʻplab tushishi unda turli yalligʻlanish jarayonlari rivojlanish xavfini tugʻdiradi. Keyinchalik atrof muhit taʼsiri ostida doimiy mikroflora shakllanadi. Shuningdek mikrofloraning shakllanishiga bolani ovqatlantirishni boshlash muddati va uning turi ham muhim ahamiyatga ega. Ona suti bilan ovqatlantirish boshlangach, asosan bifidobakteriyalardan tuzilgan simbiont mikroflora ichakda koʻpaya boshlaydi. Ona suti, ayniqsa ogʻiz suti bilan yangi tugʻilgan chaqaloq bifidofloraning rivojlanishi va oʻsishiga taʼsir etuvchi bifidus-omilni oladi. Ushbu omil patogen va shartli-patogen mikroorganizmlarning koʻpayishiga toʻsqinlik qiladi. Ichakda bifidoflora titri yuqori boʻlganda organizm va undagi mikroflora orasida fizilogik barqarorlik, yaʼni eubioz yuzaga keladi. Chaqaloq biotsenozining shakllanishiga quyidagi omillar taʼsir etadi:

1. Ona tugʻruq yoʻllarining mikroflorasi.
2. Tashqi muhit mikroflorasi.
3. CHaqaloqning ovqatlanish turi.

Muddatida tugʻilgan bolalarda ichak mikroflorasining shakllanishi bola hayotining 5-6- kunlariga borib toʻliq shakllanadi. Unda quyidagi bosqichlar farqlanadi:

• 1 – bosqich. Bola tugʻilgandan soʻng ona koʻkragiga qoʻygunga qadar davom etib, aseptik bosqich deyiladi, chunki bu bosqichda ichak boʻshligʻi steril boʻladi.
• 2 – bosqich. Bola hayotining dastlabki 1-2 kunlari ichakka kokklar va boshqa mikroorganizmlarning kirish bosqichi – bu tranzitor disbakterioz davridir.
• 3 – bosqich. Transformatsiya bosqichi boʻlib, bunda bifidoflora ichak mikroblarining asosiy qismini tashkil etadi.

Mikrofloraning tarqalishi

Oshqozon va ichakning turli qismlaridagi mikrofloraning tarkibi turlicha boʻladi. Masalan, 1 ml oshqozon suyuqligida 103 achitqi zamburugʻlari, streptokokklar, laktobakteriyalar bor. 1 ml ingichka ichak suyuqligida 103 laktobakteriyalar, streptokokklar, ichak tayoqchalari bor. Yondosh ichak suyuqligida nordon sut tayoqchalari, streptokokklar, ichak tayoqchalari mavjud boʻlib, bu yerda anaerob flora yoʻq. Bifidoflora va bakteroidlar shular jumlasidandir. Najasda 500 xildan ortiq mikroblar aniqlanishi mumkin. Sogʻlom bolaning yoʻgʻon ichagida 3 guruhdagi mikroflora farqlanadi:

• Asosiy (obligat, autoxton). Yoʻgʻon ichak mikroflorasining 90-95%ini anaerob mikroflora tashkil etadi (bifidobakteriya, bakteroidlar). Bu asosiy fiziologik faoliyatni bajaradi.

• Hamroh: laktobakteriya ichak tayoqchasining meʼyoriy shtamlari. Ovqat hazm qilish va himoya faoliyatini bajaradi.

• Qoldiq: aerob saprofit va shartli-patogen flora, biotsenozning 1%ini tashkil qiladi.

Mikrofloraning funksiyalari

Odatdagi ichak mikroflorasi turli vazifalarni bajarib, ularga kuyidagilar kiradi:

• Antagonistik vazifasi – ichak mikroflorasining bu vazifasi ularning hayoti jarayonida ajralib chiqadigan endotoksinlar yordamida amalga oshiriladi, bu endotoksinlar kolitsinlar deb ataladi. Kolitsinlar patogen mikroblarga taʼsir qilib, ularning oʻsishiga toʻsqinlik qiladi.
• Immunitet hosil qilishda ishtirok etishi – bola najasidagi bifidobakteriyalar miqdori bilan qon zardobidagi IgA miqdori orasida uzviy bogʻliqlik borligi aniqlangan. Shuningdek odatdagi ichak mikroflorasi limfotsitlarning antigen taʼsiriga javobi, bakteriyalarning fagotsitozi, lizotsim miqdorining oʻzgarib turishi kabi himoya moslashuv jarayonlarida ham muhim ahamiyatga ega.
• Ovqat hazm qilinishida ishtirok etishi turli organik moddalarning parchalanishida, yaʼni oqsillar, yogʻlar va yuqori molekulyar karbon suvlarning fermentativ parchalanishida qatnashishidan iborat.
• Sintetik faoliyati – odatdagi ichak mikroflorasi tiamin, riboflavin, nikotin va pantotenat kislotalari, K vitamini, askorbin kislotasi kabilarni sintez qiladi. Vitaminlar sintezi asosan yoʻgʻon ichakda sodir boʻladi.
• Rezorbtsion faoliyati – ichakda nordon muhit hosil qilish yoʻli bilan (bifidoflora sut kislotasi ishlab chiqaradi) kal’tsiy, D vitamini va temirning ichak shilliq pardasi orqali soʻrilishi uchun koʻlay sharoit yaratadi.
• Reparativ faoliyati – ichak mikroflorasi oshqozon-ichak yoʻllari shilliq pardalarning tiklanishi va yangilanishida ishtirok etadi.

Patologik holatlar

Perinatal patologiyasi boʻlgan (asfiksiya, chaqaloqlar gemolitik kasalligi, bosh miyaning tugʻruq jarohatlari va b.) chaqaloqlar najasini bakteriologik tekshirib koʻrilganda 53,2% hollarda ichak disbakteriozi aniqlanadi. Ichak disbakteriozi boʻlgan bolalarda ichak faoliyatining buzilishi kuzatilib, u najasning 6-7 martagacha koʻpayishi, qorinning dam boʻlishi, najas rangining yashil tusga kirishi va shilliq moddalarning paydo boʻlishi bilan namoyon boʻladi. Yuqumli omillarga bogʻliq boʻlmagan perinatal patologiyasi boʻlgan bolalarda ichak mikrobiotsenozining buzilishi asosan shartli patogen mikroflora bilan bogʻliq. Disbioz (disbakterioz) – bakteriologik tushuncha boʻlib, u organizmdagi simbioz mikrofloraning sifat va miqdor jihatidan buzilishi natijasida kelib chiqadi. Disbakterioz rivojlanishiga quyidagilar: bolani sunʼiy va notoʻgʻri ovqatlantirish, bolani parvarish qiluvchi shaxsda mikrofloraning oʻzgarishi, chaqaloqning yuqumli va yuqumli boʻlmagan kasalliklari, patologik kechgan homiladorlik va tug‘ruq, bolani antibiotiklar bilan uzoq va betartib davolash sabab boʻladi.Koʻkrak suti bilan ovqatlantirishni toʻxtatish natijasida kelib chiqadigan disbakterioz holati bolani tez kasalliklarga chalinuvchan qilib qoʻyadi. Disbakterioz holatida bola atrofdagi kishilardan qanday mikroflorani qabul qilishi muhim ahamiyatga ega. Bunda ayniqsa stafilokokk yoki boshqa shartli – patogen mikrofloralarni tashuvchilari bola uchun havfli boʻlib hisoblanadi. Disbakteriozni aniqlashda shartli – patogen mikrofloraning mikrobiotsenozda tutgan oʻrni va ularning assotsiatsiyasi muhim ahamiyatga ega. Odatda ichak boʻshligʻida anaeroblarning umumiy miqdori (ularga bifido – va sutnordon tayoqchalari kiradi) aerob mikroblar yigʻindisidan koʻp boʻladi. Shartli - patogen mikroblar umuman aniqlanmaydi yoki oz miqdorda ularning faqat bir turi aniqlanadi. Disbakteriozning 1-darajasida anaerob flora aerob floradan ustun turadi. Bifidoflora va laktobakteriyalar 108 – 107 suyultirishda ham aniqlanadi, shartli - patogen bakteriyalar (2 turdan ortiq emas) 104-102 suyultirishda topiladi. Disbakteriozning 2-darajasida anaerob va aerob mikroorganizmlar miqdori bir-biriga teng boʻladi. Kasallikning bu darajasi ichak tayoqchalarining atipik shakllari paydo boʻladi. Disbakteriozning 3-darajasida aeroblar miqdori anaeroblarga nisbatan koʻp boʻladi. Ayrim hollarda bifido- va laktobakteriyalar butunlay yoʻqoladi, shartli patogen mikroblar soni esa keskin koʻpayadi. Ular orasida, ayniqsa, patogen stafilokokklar, zamburug‘lar, klebsielalar, klostridiya kabi mikroblar koʻp uchraydi.

Ichak mikroflorasining ovqatlanish turiga koʻra sifatiy va miqdoriy tarkibi

Mikroorganizmlar guruhi	Koʻkrak suti bilan boqilganda lg KOE/g	Su’iy aralashma bilan boqilganda lg KOE/g
Bakteriyalar	10-11	8.5-10B. longum
Laktobakteriyalar	V.bifidum b, V.breve	7-8
Bakteroidlar	6-7	8-9 B.fragilis dan tashqari
Fuzobakteriyalar	–	6 dan kam
Veylonellalar	–	5 dan kam
Eubakteriyalar	–	6-7 kun
Peptostreptokoklar	–	5 dan kam
Klodistriya(letsitin ijobiy)	–	5 dan kam
Klodistriya(letsitin negativ)	–	5 dan kam
Enterobakteriyalar: E.coli:
– ozgarmagan xususiyatli	–	7-8
– oʻzgargan xususiyatli	–	10%
Klebissielalar	–	4 dan kam
Tsitrobakteriyalar	–	4 dan kam
Proteylar	-	4 dan kam
Providentsiyalar	-	4 dan kam
Enterokoklar	5-7	7 dan kam
Stafilakoklar: – koagulyatsiyalovchi	3-5	7-8
Aerob batsillalar	2-3	10%

Davolash

Disbioz kuzatilayotgan bola uchun eng yaxshi ovqat ona suti boʻlib hisoblanadi. Ona suti bilan taʼminlash imkoni boʻlmagan hollarda tarkibida pre- yoki probiotiklar boʻlgan aralashmalar tavsiya etiladi (nordon sutli NAN, biolakt). Disbiotsenozni medikamentoz davolash 2 bosqichda olib boriladi: 1 – mikrobli dekontaminatsiya 2 – mikroflorani tiklash. 1 – bosqich. Mikrobli dekontaminatsiya axlatda shartli patogen mikroflora koʻpayib ketgan hollarda tavsiya etiladi. Davolash ajratilgan floraning xususiyatidan kelib chiqkan holda belgilanadi. Mahalliy taʼsirga ega boʻlgan obligat mikrofloraga taʼsir yetmaydigan preparatlarni tayinlash maqsadga muvofiqdir. – bakteriofaglar: ularning taʼsir doirasi tor boʻlib, maʼlum mikroorganizmlarga taʼsir etadi (stafilokokka qarshi bakteriofag, koliprotey bakteriofag, klebsiellyoz bakteriofag, piobakteriofag, intestibakteriofag, piotsenius-koʻk yiring tayoqchasiga qarshi bakteriofag) – nitrofuranlar (furazolidon 5-8 mg/kg) – enterol (kuniga 1 kap-dan 1 mahal) Axlatdan ajratilgan mikrofloraning sezuvchanligini hisobga olib antibiotiklar tayinlanadi (asosan aminoglikozidlar tayinlanadi, chunki ular obligat mikrofloraga taʼsir qilmaydi). Anaerob mikroflora ustunlik qilganda nitromidazollar, kandidozda esa – zamburugʻga qarshi preparatlar qoʻllanadi. Davolashning 1 – bosqichi 5-7 kun davom etadi. Biotsenoz buzilishning I darajasi kuzatilayotgan bolalarda davolash 2 – bosqichdan boshlanadi. 2 – bosqich. Ichak mikroflorasini tiklashga probiotiklar (meʼyoriy ichak florasini tiklovchi preparatalar) tayinlash yoʻli bilan erishiladi. Ularning taʼsirini esa prebiotiklar kuchaytiradi. Biopreparatlar sifatida ishlatiladigan mikroorganizmlarga Lactobaccilus acidophilus, L.plantarum, L.casei, L.bulgaricus, L.rhamnosus GG, Bifidobacterium bifidum va b. kiradi. Probiotiklarning taʼsiri quyidagicha: • Ichak florasining oʻsishini toʻxtatuvchi kontsentratsiyada antibakterial moddalar, organiq kislotalar, proteazalar sintez qilish • Adgeziya retseptorlariga konkurent taʼsir • Immun javob (fagotsitar faollik)ni kuchaytirish • Ig A, T-killerlar, interferon kontsentratsiyasini oshirish • YAlligʻlanishga qarshi tsitokinlar ishlab chiqarilishini moʻ`tadillash • Shilliq qavatlar oʻtkazuvchanligini kamaytirish, mutsin ishlab chiqarilishining oshishi natijasida tsitoprotektsiyaning kuchayishi.

Probiotiklar

Probiotiklar quyidagi guruhlarga boʻlinadi: 1. Monokultura tutuvchi preparatlar – bifidumbakterin, laktobakterin. 2. Kompleks preparatlar – bifiform, bifilong, atselak, lineks va b.q. a) bakteriyalar sorbentiga immobilizatsiyalangan preparatlar - bifidumbakterin-forte; b) lizosimli preparat – bifiliz. Probiotiklar ovqatlanish vaqtida 1-2 mahal beriladi. Prebiotiklar – mikroflora funksional oziqlanishini taʼminlovchi preparatlar (inulin, galakto- va fruktozooligosaharidlar, laktuloza). Prebiotiklarning taʼsiri:

• najasda rN-ni kamaytiradi;
• ammiak ishlab chiqarilishini kamaytiradi;
• immunitetni faollashtiradi;
• klostridiy, kandida, listeriy va boshqa mikroblarning oʻsish potentsialini pasaytiradi;
• ovqatdan Ca soʻrilishini 40-60%ga oshiradi;
• yoʻgʻon ichak epiteliyasining regeneratsiyasini kuchaytiradi.

Prebiotiklardan dyufalak (laktuloza)ning samarasi yaxshi boʻlib, 1 kunda 3 ml miqdorda tayinlanadi. Aksariyat hollarda disbakterioz ikkilamchi fermentativ tanqislik bilan kechadi, shuning uchun bunday bemorlarga kichik dozalarda kreon, pankreatin kabi preparatlar probiotiklar bilan birgalikda tayinlanadi. Ichak mikroflorasini tiklovchi preparatlar va fermentlarni berish muddati bolaning umumiy ahvoli va disbakterioz darajasiga bogʻliq. Odatda 3-4 haftagacha davom ettiriladi.

Profilaktikasi

Homilador ayolda disbiotsenozni, eng avvalo qinning disbiozini aniqlash va davolash, bolani imkoni boricha erta ko‘krakka qoʻyish, parenteral ovqatlantirish davrini iloji boricha qisqartirish, ratsional antibiotikoterapiya disbiotsenozning oldini olishga yordam beradi. Shuningdek onaga tug‘ruqdan 3-4 hafta avval probiotiklar tayinlash ham yaxshi natija beradi.