El Jorullo
| El Jorullo | |
|---|---|
 El Jorullo vulqoning shlakli konusi | |
| Boshlangan sana | 29-sentyabr 1759-yil |
| Tugagan sana | 1774-yil |
| Turi | shlakli konus |
| Joylashuvi |
La Huacana, Michoakan, Meksika 18°58′24″N 101°42′57″W / 18.97333°N 101.71583°W[1] |
 Trans-Mexico vulqon kamari | |
El Jorullo — markaziy Meksikadagi Michoacan shahrida, markaziy platoning janubi-gʻarbiy yon bagʻrida, Uruapandan 33 milya (53 kilometr) janubi-sharqda, Michoacan-Guanajuato vulqon maydoni deb nomlanuvchi hududda joylashgan shlakli konusli vulqon. La Huakananing sharqiy-shimoli-sharqidan taxminan 6 milya (10 km) uzoqlikda joylashgan. Uning hozirgi balandligi 4,360 fut (1,329 m) ni tashkil qiladi. El-Jorulloning yon tomonlarida keyinchalik hosil boʻlgan toʻrtta kichik shlakli konus bor. El Jorulloning ventilyatorlari shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga yoʻnalgan. Ushbu teshiklardan chiqadigan lava, vulqon atrofida toʻqqiz kvadrat kilometr maydonni egallashga qodir. Keyingi portlashlar natijasida silika dioksidi miqdori yuqori boʻlgan lava oqimlari, oldingi bazalt va bazalt andezit lavalariga qaraganda qalinroq qatlam hosil qilgan. El Jorullo krateri taxminan 1300 fut ga 1640 fut (400 dan 500 gacha m) kenglikka va 490 fut (150 m) chuqurlikka ega.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]El Jorullo — yaqin oʻtmishda Meksikada paydo boʻlgan ikkita vulqondan biri hisoblanadi. Ikkinchisi, taxminan 183 yil oʻtib paydo boʻlgan, u oʻzining portlashi oqibatida vayron qilingan oʻsha yerdagi qishloq sharafiga Parícutin deb nomlangan. Parícutin El Jorullo vulqonidan taxminan 50 milya (80 km) shimoli-gʻarbda joylashgan.
El Jorullo birinchi marta 1759-yil 29-sentyabrda otildi. Zilzilalar otilishning birinchi kunidan oldin sodir boʻlgan. Vulqon otishni boshlaganidan keyin u 15 yil davom etdi, oxir-oqibat uning faolligi 1774-yilda toʻxtaydi.
Oʻrganilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aleksandr fon Gumboldt Ispaniya Amerikasiga ilmiy ekspeditsiyasining Meksika qismida El Jorullo choʻqqisiga chiqadi. 1803-yil 19-sentyabrda u tashrif buyurgan vaqtda, uning bir nechta konuslari hali ham yonayotgan edi hamda havo juda issiq va vulqon gazlari bilan toʻla boʻlgan. Aleksandr fon Gumboldt koʻtarilishning batafsil tavsifini yozib, oʻzining va hamrohlarining yuzi kuyganini taʼkidladi. Vulqon mahalliy tuproqni boyitib, koʻplab oʻsimliklarning oʻsishiga imkon bergan[2]. Aleksandr fon Gumboldt uzoqdan vulqonning eskizini chizib, bir nechta haligacha yonayotgan konuslarini belgilab qoʻyadi[3]. Aleksandr fon Gumboldt choʻqqiga koʻtarilishni oʻzining ilmiy sayohatini sherigi Aime Bonpland, shuningdek, mahalliy bask koʻchmanchisi Ramon Epelde va ismlari yozilmagan ikkita mahalliy mahalliy xizmatkor bilan birga amalga oshirgan. Aleksandr fon Gumboldt ularning yordamini oʻz daftarida qayd etib oʻtgan. Aleksandr fon Gumboldt shuningdek, vulqon balandligi va termal suvlarning haroratini hisoblab chiqqan Rafael Landivarning 1782-yilgi Rusticatio Mexicana nashridan foydalanganligini taʼkidlaydi[4].
El Jorullo togʻ etagida Parícutin vulqoni kabi makkajoʻxori dalasi rivojlanmagan, ammo u boy qishloq xoʻjaligi hududini vayron qilgan. Vulqonbalandligi birinchi olti haftalikda taxminan 820 fut (250 metr) ga oʻsgan. El Jorullodan chiqqan otilishlar, birinchi navbatda, freatik va freatomagmatik edi. Ular hududni yopishqoq loy oqimlari, suv oqimlari va kul bilan qoplagan. Eng yosh lava oqimlaridan tashqari hammasi kul bilan qoplangan. Keyinchalik El Jorullo otilishi magmatik boʻldi, lavda na loy, na suv oqimi aniqlanmagan. Bu 15 yillik otilishi El Jorulloda sodir boʻlgan eng uzoq vaqli otilish boʻlib, asosiy portlashlar togʻdagi eng uzun shlakli konusda sodir boʻlgan. Lava oqimlarini vulqonning shimoliy va gʻarbiy qismida hali ham uchratish mumkin. Portlashning VEI darajasi 4 ballga teng deya baholangan.
Paricutin va El Jorullo
[tahrir | manbasini tahrirlash]Parícutin va El Jorullo maydonlarining ham bu hududdagi mashhur vulqonlardan hisoblanadi. Trans-Meksika vulqon kamari deb ataladigan hudud sharqdan gʻarbga janubiy Meksika boʻylab 700 milya (1120 km) ga yaqin hududni egallaydi. Otilish faolligi 6000 oyoq qalinliga yaqin vulqon jinsi qatlamini toʻplab, baland va unumdor plato hosil qiladi. Yoz oylarida balandliklar Tinch okeanidan esuvchi nam shabadalarni ushlab qoladi; boy qishloq xoʻjaligi yerlari, oʻz navbatida, bu kamarni Meksikadagi eng gavjum hududga aylantirdi. Garchi mintaqa mamlakatning toʻrtta eng yirik shaharlaridan uchtasi bilan mashhur boʻlsa-da (Mexiko, Puebla va Gvadalaxara (Parikutin atrofidagi hudud, 200 milya ga yaqin)) mazkur kamar turizm rivojiga alohida xissa qoʻshadi. 1940-yillarning boshlarida bu yerlarda Purepecha xalqi yashagan, u hali ham poytaxtdan gʻarbda joylashgan tinch hududlardan biri hisoblanadi.. Krater va koʻlga endi mashinada borish imkoni mavjud[5].
Gallereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
El-Jorullo vulqoni -
El-Jorullo vulqonining qadimiy ko'rinishi -
El-Jorullo vulqoni tizmasi -
El-Jorullo vulqoni otilishi
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Andoza:Cite peakbagger
- ↑ Myron Echenberg, Humboldtʼs Mexico: In the Footsteps of the Illustrious German Scientific Traveller.
- ↑ reproduced in Echenberg, Humboldtʼs Mexico, p. 138 from Herman Klenckeʼs Alexander von Humboldtʼs leben und wirken, reisen und wissen.
- ↑ Echenberg, Humboldtʼs Mexico, p. 137.
- ↑ Echenberg, Humboldtʼs Mexico, p. 144.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „El Jorullo: Credits“. Volcano World. Retrieved 16 Apr 2008.
- „El Jorullo: Credits“. Popular Science Monthly. Retrieved 17 Apr 2008.
- „El Jorullo: Credits“. Bartleby.com. Retrieved 17 Apr 2008.