Foydalanuvchi:Mokhinur oo4

IJTIMOIY TARMOQDA XABARNING PRAGMATIK MAZMUNINING  LINGVISTIK EKSPERTIZASI

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT

O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI

ABDUSAMATOVA MOXINUR ISROIL QIZI

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT

O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI

ABDUSAMATOVA MOXINUR ISROIL QIZI

IJTIMOIY TARMOQDA XABARNING PRAGMATIK MAZMUNINING  LINGVISTIK EKSPERTIZASI

60230700 ­– Amaliy filologiya

Lingvistik ekspertiza nazariyasi fanidan

KURS ISHI

Ilmiy rahbari: Zaripov Rafiqjon

Filologiya fanlari bo’yicha falsafa doktori (PhD)

Toshkent-2023

MUNDARIJA

I BOB. PRAGMATIKANING SHAKLLANISHI, TILSHUNOSLIKDAGI O’RNI.

1.1.  Pragmatikaning shakllanishi, tarixi va o’rganilishi ......................................

1.2.  Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o’rganishning nazariy metodologik asoslari..................................................................................................

II BOB. IJTIMOIY TARMOQ XABARLARINING PRAGMATIK MAZMUNINING LINGVISTIK EKSPERTIZASI

2.1Ijtimoiy tarmoqlarda xabarni pragmatik tahlil qilish jarayonlar…………..

2.2 Pragmatik mazmuni, pragmatik tahlil va bunga misollar.............................

XULOSA

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.................................................................

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. Ijtimoiy tarmoqlarda bugungi kunda munosabatlarimizning asosiy qismi bo’lib, ular bizga ajoib imkoniyatlar  taqdim etadi. Ushbu kurs ishida biz ijtimoiy tarmoqlarning bir nechta turlarini (Facebook, Twitter, Instagram va hokazo) tanishib, ulardagi xabarlarning pragmatik tahlili va pragmatik mazmunini o'rganishni rejalashtirganmiz. Bu kurs ishida ijtimoiy tarmoqlarda "Ijtimoiy tarmoqda xabarning pragmatik mazmuni" mavzusiga e'tibor bergan holda, uni tafsilotli o'rganishga harakat qilamiz. Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari uchun juda ahamiyatli ekanligini hisobga olgan holda, kurs ishida tez-tez amaliy mashg'ulotlar va misollar bilan ishlashimizni talab etadi.

Bugungi kunda ijtimoiy media platformalari yangiliklar chop etiladigan va almashiladigan eng keng tarqalgan platformadan biridir. Shu sababli, yangiliklarni ijtimoiy media platformalari orqali baham ko'rish yangiliklarning tezligi va ta'sirini oshiradi. Biroq, ijtimoiy media platformalarida yangiliklarni almashish va sharhlar yangiliklarning ma'nosi va ta'sirini o'zgartirishi mumkin. Shu sababli, ijtimoiy media platformalarida yangiliklarning pragmatik funktsiyalarini o'rganish orqali yangiliklarni aniqroq tushunishga erishish mumkin.

Mavzuning o‘rganilganligi : Ijtimoiy tarmoqlardagi turli xabarlarni ko’rib chiqib pragmatik tahlil qilish boshqa davlarlarda keng sohada o’rganilmoqda. Ammo O’zbekistonda bu mavzu yuzasidan keng doirada ishlar olib borilmagan. Pragmatik tahlilni tadqiqot sohasi sifatida tashkil etish  XX asr o’rtalarida Jon Ostin, Pol Gris, Gerbert kabi faylasuf va tilshunoslarning asarlaridan boshlangan. Biroq, pragmatik tahlilning ildizlarini antik falsafa va ritorikadan izlash mumkin.

Kurs ishining maqsadi : Ushbu kurs ishining  maqsadi ijtimoiy media platformalarida yangiliklarning pragmatik funktsiyalarini tushunish va ushbu funktsiyalarga muvofiq almashishning ta'sirini o'rganishdir. Shu maqsadda ijtimoiy tarmoq(Facebook, Instagram, Telegram, Twitter)da e’lon qilingan xabarning pragmatik funksiyalari aniqlanadi, xabarlardan foydalanishning chastotasi va xilma-xilligi aniqlanadi. Ijtimoiy, siyosiy va madaniy hodisalarga murojaat qilish orqali ulardan foydalanish maqsadlari ochib beriladi. Ushbu tadqiqot pragmatik funktsiyalarga e'tibor qaratgan holda, ijtimoiy media platformalaridagi yangiliklarni almashish va sharhlashga insonlarning ta'sirini o'rganadi. Ushbu kurs ishida ijtimoiy tarmoqdagi yangiliklar aniqligining pragmatik funktsiyalari ko'rib chiqiladi va yangiliklar o'zgarishining ma'nosi va ta'siri qandayligini  ochib beriladi.

Kurs ishining obyekti: ijtimoiy tarmoq xabarlari, kishilarning turli mavzudagi yozishmalari.

Kurs ishining predmeti: Maxsus lingvistik bilimlarga tayangan holda xabarlarni pragmatik tahlil qilish va pragmatik manolarini yoritib berish.

Kurs ishining tuzilishi: Ushbu mavzudagi kurs ishi ikkita bobdan iborat. 1- bobda pragmatika haqida ma’lumot beriladi. 2-bobda pragmatik tahlil qilish haqida va xabarlarning pragmatik tahlili keltirib o’tilgan. Xulosa qismida boblar bo’yicha umumiy xulosa beriladi.

Kurs ishining vazifasi: Ushbu kurs ishi ijtimoiy media va aloqa sohasidagi tadqiqotlarga hissa qo'shish va yangiliklarning ijtimoiy media platformalariga ta'sirini tushunish uchun xabardorlikni oshirish uchun amalga oshiriladi. Kurs ishi natijalari yangiliklarni nashr etish va ijtimoiy media platformalari uchun strategiyalarni ishlab chiqishda yordam berishi mumkin.

Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi  kirish, 2 bob, 4 ta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan.

I BOB PRAGMATIKANING

SHAKLLANISHI, TILSHUNOSLIKDAGI O’RNI.

1.1.         Pragmatikaning shakllanishi, tarixi va o’rganilishi.

“Pragmatika” — yunoncha “ish”, “harakat” kabi fikrlarni anglatib, nutqdagi til birliklarining funksionalligini o‘rganuvchi semiotika va tilshunoslikning yo‘nalishidir. Pragmatika - ijtimoiy kontekstlarda til ishlatish bilan bog'liq bo'lgan tilshunoslik va tillar orqali ma'nolarni ishlab chiqarish va tushunish usullari. [1]Bu soha Sokratdan oldingi davrlarda ham qo‘llanilgan va keyinchalik uni J.Lokk, E.Kant singari faylasuflar Aristoteldan o‘zlashtirganlar. Shu yo‘sinda “Pragmatika” oqimi vujudga keldi. Yillar o‘tib  bu fan sohasi zamonaviy tilshunoslik yo‘nalishiga aylanib bordi.

Pragmatika tarixi dastlab falsafadan boshlanib, so‘ngra amaliy tilshunoslik va lingvistik psixologiya bilan bog‘liq holda rivojlandi. Pragmatikaning eng mashhur vakillari orasida Jon Ostin, Pol Gris va Gerbert Pol Gris kabi olimlar bor.

Hozirgi kunda “Pragmatika” — “Pragmalingvistika” deb atalgan yangi soha sifatida rivojlanib, o‘rganilmoqda va tadqiqotlar olib borilmoqda. Pragmatik atamalar   1930-yillarda filozof CW Morris tomonidan yaratilgan.Pragmalingvistika tilshunoslikning mustaqil yo‘nalishi bo‘lib o‘tgan asrning 70- yillarida yuzaga kela boshladi. 1970-yilda Dordrext shahrida “Tabiiy tillar pragmatikasi” (Pragmatikcs of natural languages) mavzusida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tgan. Konferensiya yakunida barcha qatnashuvchilar yagona: “Tabbiy til vositasida bajariladigan muloqotning pragmatik xususiyatlari ushbu muloqotning sintaktik va semantik xususiyatlari kabi lingvistik nazariyasi doirasida o‘rganilishi lozim” fikrga kelishdi. “Pragmalingvistika” fani gnoseologiya, tasavvuf, mantiq, (formal, dialektik), ilmiy tadqiqot metodologiyasi, sotsiologiya, madaniyatshunoslik, psixologiya, axborot texnologiyalari fanlari bilan bog‘liq bo‘lib, “Hozirgi o‘zbek adabiy tili”, “Til tarixi”, “Tilshunoslik nazariyasi”, “Sotsiollingvistika”, “Psixolingvistika”, kabi fanlar bilan uzviy va ketma-ket bog‘lanadi. I. A. Boduen de Kurtene ta’biri bilan aytganda, “til faqat til jamoasini tarkib toptirgan indivudial miyalarda, ko‘ngillarda va individlarning psixikasida mavjud bo‘ladi”[2].Pragmalingvistikaning oldiga qo’ygan vazifalaridan biri lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishini, ya’ni tilni axborotkommunikatsiya vositasi sifatida o‘rganishdir. Pragmalingvistika hozirgi davrga kelib o‘rganish ob’yekti, asosiy tushunchalari, terminologik tizimi, nazariy muammolari, maqsad va vazifalarini aniq belgilab oldi. Pragmatikaga oid eng mashhur kitoblar orasida yetuk olim Yohan Sebekning "Pragmatikaga oid maqolalar" (Pragmatics of language use) va "Tilning pragmatikasi" (Pragmatics of language) kitoblari bor.

Pragmatika tilshunoslikning qoʻllanishdagi til va uning kontekstini oʻrganish bilan shugʻullanuvchi boʻlimidir. Bu odamlar turli xil ijtimoiy sharoitlarda o'z maqsadlariga erishish uchun tildan qanday foydalanishlari va kontekst tilning talqiniga qanday ta'sir qilishi bilan bog'liq.      

Pragmatikaning asosiy vazifalaridan biri odamlarning kommunikativ vaziyatlarda tildan qanday foydalanishini tasvirlashdir. Bu sintaksis, semantika va morfologiya kabi tilning turli tarkibiy qismlarini va ularning ma'noni etkazish uchun qanday ishlatilishini tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Masalan, pragmatik tahlil muloqotda iboralar, kinoya va istehzolardan foydalanishni tushuntirishga yordam beradi, bu esa tilning ona tili bo‘lmaganlarni chalkashtirib yuborishi mumkin.

Pragmatikaning yana bir muhim vazifasi tilni tinglovchi yoki o‘quvchi tomonidan qanday talqin qilinishini tushuntirishdir. Bu tilning talqiniga ta'sir qiluvchi turli kontekst omillarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Masalan, bir xil jumla ishlatilgan kontekstga qarab turli xil ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, “ketishim kerak” jumlasi shoshayotgan, charchagan yoki suhbatdan qochishga urinayotgan kishi tomonidan aytilsa, turli ma’nolarni anglatishi mumkin.

Nihoyat, pragmatika tildan foydalanishga ta'sir qiluvchi ijtimoiy va madaniy omillarni tushunishga ham qaratilgan. Bu ijtimoiy va madaniy me'yorlarning tildan foydalanishga ta'sirini va tilning ijtimoiy o'ziga xoslikni shakllantirishga qanday hissa qo'shishini o'rganishni talab qiladi. Masalan, insonning so'z va ohang tanlashi uning ijtimoiy mavqei, ma'lumot darajasi, kasbi yoki madaniy kelib chiqishini ko'rsatishi mumkin.

Pragmatika tilshunoslikning kichik sohasi bo'lib, kontekst aloqada ma'noga qanday hissa qo'shishini o'rganadi. Bu muayyan vaziyatlarda tildan foydalanishni o'rganish va ma'ruzachilar so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan tashqari ma'noni etkazish uchun tildan qanday foydalanishini o'rganish bilan bog'liq.

Pragmatikaning asosiy vazifasi so'zlovchilar turli ijtimoiy va madaniy kontekstlarda o'zlarining kommunikativ maqsadlariga erishish uchun tildan qanday foydalanishlarini tushunishdir. Bu so‘zlovchilarning muloyimlikni ifodalash, istehzoni etkazish, bilvosita so‘rovlar qilish va qo‘llanilayotgan so‘zlarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’nosidan tashqariga chiqadigan boshqa nutq harakatlarini bajarish uchun tildan qanday foydalanishini o‘rganishni o‘z ichiga oladi.Pragmatika shuningdek, kontekstning talqinga qanday ta'sir qilishini, so'zlovchi, tinglovchi va muloqot sodir bo'lgan kontekst o'rtasidagi o'zaro ta'sir orqali lingvistik ma'no qanday tuzilganligini ham o'rganadi. Bu muloqotda umumiy bilimlar, taxminlar va ta'sirlarning rolini o'rganishni, shuningdek, metafora va ironiya kabi so'zma-so'z bo'lmagan tildan foydalanishni o'z ichiga oladi.

Umuman olganda, pragmatika tilning ijtimoiy va madaniy kontekstlarda qanday ishlatilishi bilan bog'liq bo'lgan keng tadqiqot sohasidir. Bu tilshunoslik, falsafa, psixologiya, sotsiologiya, antropologiya va kommunikatsion tadqiqotlardan olingan tushunchalarga tayanadigan fanlararo sohadir.

Pragmatika til bilan emas, balki tildan foydalanish va til shakli va tildan foydalanish o'rtasidagi munosabatlar bilan shug'ullanadi. Shubhasiz, tildan foydalanish turli xil madaniy cheklovlarga ega ijtimoiy dunyoda sodir bo'ladigan kognitiv jarayonlarni o'z ichiga oladi.[3]

Pragmatika asosan ikki bo‘limga bo‘linadi: amaliy pragmatika va nazariy pragmatika. Funktsional pragmatika tildan foydalanishdagi harakatlar bilan bog'liq bo'lib, matnlarni samarali baholash va muayyan maqsadlarga erishishga yordam beradi. Nazariy pragmatika tilning maʼnosi va funksiyasini oʻrganishga bagʻishlangan.[4]

Pragmatika tilshunoslikda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki u aniq aytilganidan tashqari ma'noni yetkazish uchun tilning kontekstda qanday ishlatilishiga e'tibor beradi va odamlar samarali muloqot qilish uchun tildan kontekstda qanday foydalanishlarini o'rganish bilan shug'ullanadi. U kontekst, niyat va ijtimoiy kontekst tilning grammatik va strukturaviy jihatlaridan tashqariga chiqadigan tildan foydalanish, tushunish va talqin qilishga qanday ta'sir qilishini o'rganadi.

Tilshunoslikning sintaksis va semantika kabi boshqa boʻlimlari tilning tuzilishi va maʼnosiga eʼtibor qaratsa, pragmatika tilning muayyan maqsadlarga erishish uchun ijtimoiy kontekstlarda qanday qoʻllanilishi va kontekst til talqiniga qanday taʼsir koʻrsatishi bilan shugʻullanadi. Pragmatika odamlar samarali muloqot qilish uchun tildan qanday foydalanishi va ma'noni so'zma-so'z yoki bilvosita til yordamida qanday yetkazish mumkinligini tushunishda muhimdir. Masalan, pragmatiklar ma'ruzachilar ma'lum bir ma'noni yetkazish uchun nima uchun istehzodan foydalanishi mumkinligini yoki ma'ruzachilar xushmuomalalik, hurmat yoki ijtimoiy mavqeni yetkazish uchun qanday tildan foydalanishini tushuntirishga yordam beradi.

Pragmatika - bu haqiqatda muloqot qilish yani gapning asl manosidir. Haqiqiy dunyo aloqasi har doim o'tkinchi bo'lmagan sharoitda (uzoq davom etadigan sozlama) izlanadigan aloqa turi bo'lgan. Bu ijtimoiy media platformalari, xususan Facebook, Instagram, Twitter va WhatsApp boshqa narsalar qatorida o'z foydalanuvchilariga taqdim etadi.

Ijtimoiy tarmoqlarning dolzarbligi inson faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladi, shuning uchun har kimga ular taklif qilayotgan qiymatni butunlay e'tiborsiz qoldirish qiyin. Urinish Ijtimoiy media platformalaridan birida bir lahzasiz kun qanday bo'lishini tasavvur qiling kabi sabablarning har biri: sharhlar, statuslar, rasmlar, videolarni ko'rish, xarid qilish, bank bilan shug'ullanish tranzaktsiyalar va h.k.lar amalga oshirish mumkin emasligi haqidagi har qanday shubhaga asos bo'lardi.[5]

Pragmatika insonning ijtimoiy faoliyatini oʻzida qamrab oluvchi nutq jarayoni, muayyan aloqa vaziyati orqali namoyon boʻladi. Lingvistik pragmatika aniq shakl, tashqi koʻrinishga ega emas; uning doirasiga soʻzlovchi subʼyekt, adresat, ularning aloqa-aralashuvdagi oʻzaro munosabatlari, aloqa-aralashuv vaziyati bilan bogʻliq koʻplab masalalar kiradi. Masasalan nutq subʼyekti bilan bogʻliq holda quyidagi masalalar oʻrganiladi:

A.  Bayonning oshkora va yashirin maqsadlari (biron-bir axborot yoki fikrni yetkazish, soʻroq, buyruq, iltimos, maslahat vaʼda berish, uzr soʻrash, tabriklash, shikoyat va boshqalar);

B.    Nutq taktikasi hamda nutq odobi turlari;

C.    Suhbat, soʻzlashish qoidalari;

D.  Soʻzlovchining maqsadi; soʻzlovchi tomonidan adresatning umumiy bilim jamgʻarmasi, dunyoqarashi, qiziqishlari va boshqa hislatlariga baho berilishi;

E.    Soʻzlovchining oʻzi bayon qilayotgan xabarga munosabati kabilar. Pragmatikada nutq adresati, oʻzaro aloqaga kiruvchilarning munosabatlari, muayyan aloqa vaziyati singari omillar bilan bogʻliq qolda ham koʻplab masalalar oʻrganiladi. Pragmatika gʻoyalari evristik (yoʻnaltiruvchi) dasturlash, mashina tarjimasi, informatsion-qidiruv tizimlari va boshqalarni ishlab chiqishda qoʻllanadi.

Pragmatik tahlil matndan tashqari xabarda yashirin tildan foydalanish va maqsadini o'rganadi. Ushbu tahlil matnning grammatik va strukturaviy xususiyatlarini o'rganish o'rniga, matnning interaktiv yoki ijtimoiy maqsadlarini va xabar bermoqchi bo'lgan maqsadni ko'rib chiqadi. Pragmatik tahlil; U foydalanuvchining ijtimoiy, madaniy va tarixiy kontekstini, shuningdek, matnning aniq va yashirin xabarlarini hisobga oladi.

Misol uchun, yangilik maqolasini pragmatik jihatdan o'rganayotganda, muallifning maqsadi o'quvchini xabardor qilish, yangilash yoki mahsulot yoki xizmatni targ'ib qilish bo'lishi mumkin. Shuningdek, matnning grammatik va leksik xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘quvchilarning xabarni qanday qabul qilishi yoki izohlashi tahlil qilinadi. Pragmatik tahlil tilning ijtimoiy munosabatlardagi roli va funksiyasini chuqurroq tushunish imkonini beradi.

Pragmatika tildan foydalanish madaniyatlar va ijtimoiy guruhlarda qanday o'zgarishini, shuningdek, tildan foydalanish vaqt o'tishi bilan qanday o'zgarishini tushunishda ham muhimdir. Bu tildan foydalanish kengroq ijtimoiy va madaniy me'yorlar va qadriyatlarni qanday aks ettirishi va tildan foydalanish kuch dinamikasini mustahkamlash yoki shubha qilish uchun qanday ishlatilishini yoritishga yordam beradi. Pragmatika  tildan foydalanish bo'yicha muhim istiqbolni taqdim etadi va ma'no so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan tashqarida qanday uzatilishini va kontekst va ijtimoiy omillar tildan foydalanish va talqin qilishda qanday muhim rol o'ynashini tushuntirishga yordam beradi. Bundan tashqari, pragmatika turli xil madaniy va lingvistik kelib chiqishi tufayli noto'g'ri muloqot yoki tushunmovchilik kabi muloqotda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u tilni o'zlashtirish, tilni qayta ishlash va til buzilishlarini o'rganishda qo’l keladi.

Yana qarang

Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, pragmatika tilshunoslikning muhim tarkibiy qismidir, chunki u turli kontekstlarda samarali muloqot qilish uchun tildan qanday foydalanilishini va bu bilimlar odamlar va jamoalar o'rtasida yaxshiroq muloqot va tushunishni qanday osonlashtirishi mumkinligini tushuntirishga yordam beradi.

        Tilshunoslik bo'yicha boshlang'ich bilimga ega bo'lgan o'quvchilar falsafiy an'analar doirasida o'rganilgan to'rtta asosiy pragmatik hodisa bilan tanishadilar va pragmatik ma'noning ko'rinishlarini, ya'ni deyxis, presuppozitsiya, nutqiy aktlar va implikaturani tashkil qiladi. Bu kitobxonlar, ayniqsa, pragmatik o'rganishning bir qancha yo'nalishlari paydo bo'lgan falsafiy an'analarni ko'rsatishdan bahramand bo'lishadi. Tegishlilik nazariyasi, neo-Grits pragmatikasi, ijtimoiy pragmatika va interaktiv pragmatika, agar falsafiy pragmatika bilan tanishishdan oldin bo'lsa, eng yaxshi tushunilishi va qadrlanishi mumkin.[6]

Tilshunoslikda pragmatikani o'rganish murakkab va ko'p qirrali soha bo'lib, so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri yoki grammatik ma'nosidan tashqari ma'noni bildirish uchun til kontekstda qanday ishlatilishini o'rganishni o'z ichiga oladi. Pragmatikaning boshqa asosiy tadqiqot yo'nalishlariga quyidagilar kiradi:

1. Nutq harakatlari: Bu so‘zlovchilar so‘zlari bilan bajaradigan har xil turdagi harakatlarni bildiradi, masalan, iltimos qilish, buyruq berish, va’da berish va hokazo.

2. Izoh: Bu aytilgan narsa bilan taklif qilinadigan, lekin bevosita aytilmagan ma'nolarni anglatadi. Misol uchun, kimdir "Bu yer biroz sovuq" desa, ular kimdir issiqlikni yoqishini xohlaydi.

3. Kontekst: Pragmatika til ishlatiladigan ijtimoiy, madaniy va lingvistik kontekstni tekshirishni o'z ichiga oladi. Bu ma'ruzachi va tinglovchi o'rtasidagi munosabatlarni, shuningdek, muloqot sodir bo'lgan muhitni tushunishni o'z ichiga oladi.

4. Xushmuomalalik: Pragmatika tildan foydalanish turli madaniy kontekstlarda qanday qilib xushmuomalalik yoki odobsizlikni etkazishi mumkinligini ko'rib chiqadi.

5. Til buzilishlari: Pragmatika autizm kabi til kasalliklarini o'rganishda ham muhimdir, bu erda odamlar tilni tushunish va kontekstda ishlatish bilan kurashishlari mumkin.

6. Presuppozitsiya: Bu ma'ruzachilar o'z tinglovchilari allaqachon bilgan yoki ishonadigan narsalar haqida qiladigan taxminlarga ishora qiladi. Misol uchun, agar kimdir "men ziyofatga bormayman" desa, unda ziyofat bo'layotganini taxmin qilish mumkin.

7. Deyxis: Bu tildan foydalanish ma'ruzachining kontekstiga, masalan, ularning joylashuvi, vaqti yoki tinglovchiga bo'lgan munosabatiga bog'liqligini anglatadi. Masalan, “bu yerda” so‘zi so‘zlovchining joylashuviga bog‘liq bo‘lgan deyktik atamadir.

8. Diskurs tahlili: Bu suhbatlar, suhbatlar yoki yozma matnlar kabi uzoq vaqt davomida tildan qanday foydalanilishini tekshirishni o'z ichiga oladi. Nutqni tahlil qilish ma'ruzachilarning tinglovchilarni ishontirish, xabardor qilish yoki ko'ngil ochish kabi aniq maqsadlarga erishish uchun tildan qanday foydalanishiga qaratilgan.

9. Madaniyatlararo muloqot: Madaniyatlararo muloqotni o‘rganishda pragmatika muhim ahamiyatga ega, chunki u tildan foydalanish madaniyatlar va ijtimoiy guruhlarda qanday o‘zgarib turishini va tildan foydalanishdagi farqlar tufayli qanday qilib tushunmovchiliklar yuzaga kelishi mumkinligini tushunishga yordam beradi.

Pragmatikani o'rganish tilning turli kontekstlarda va madaniy sharoitlarda ma'noni etkazish uchun qanday ishlatilishini tushunish uchun muhimdir.

1.2.  Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o’rganishning nazariy metodologik asoslari va tahlillari.

Ijtimoiy tarmoqlarda xabarning pragmatikasini o’rganishning nazariy va metadologik asoslari haqida gaplashish juda qiziqarli.

Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasi, insonlar o‘rtasida aloqalar va munosabatlarni tahlil qilishda o‘ziga xos o‘rniga ega bo‘lgan ilmiy yo‘nalishdir. Bu yo‘nalishda, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali odatda o‘zaro munosabatlarni, turli yozishmalar, stiker va  belgilarni tahlil qilish va o‘rganishni maqsad qilinadi. Bunday tahlil va o‘rganishning asosiy maqsadi, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish va rivojlantirishga yordam berishdir.

Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishning metadologik asoslari, ilgari nazariy tushunchalar va tadqiqotlar asosida qurilgan bo‘lib, barcha ijtimoiy tarmoq xabarlari tahlil qilinishi, o‘rganilishi va tushunilishi uchun kerakli metodologiyani taqdim etadi.

Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishda, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarning tahlili, o‘zaro munosabatlarning rivojlanishi va o‘zgarishi, shuningdek, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali tarqalgan ma’lumotlarning to‘liq va aniq tushunilishi katta ahamiyatga ega. Bu yo‘nalishda tadbirlar olib borish va ilgari tadqiqotlar amalga oshirish, ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishning asosiy qadamlaridan biridir.

Pragmatikani o‘rganishning nazariy asoslari quyidagilardan iborat bo‘ladi. Misol sifatida, bir telefon qilish jarayoni pragmatik tahlil qilib kiritib ketamiz:

1. Til foydalanishini o‘rganish:[7] Pragmatika, til va mantiqning aloqalari bilan bog‘liqdir. Bu yo‘nalishda, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish uchun, til va mantiqning funksiyalarini o‘rganish va tushunish zarur. Telefon qilish munosabati til va mantiqning aloqasi bilan bog'liqdir. Telefon qilishda, insonlar o'rtasidagi munosabatlarni tushunish uchun, til va mantiqning funksiyalarini o'rganish va tushunish zarur. Misol uchun, telefon qilishda, salomlashish, ismni aytilish, savollarni berish va javob berish kabi til amaliyotlari mavjud.

2. Munosabatlar tahlili: Pragmatika, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tahlil qilishga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar tahlil qilinishi, ularning rivojlanishi, o‘zgarishi va o‘zaro aloqalarining rivojlanishiga qaratiladi. Misol uchun, telefon qilishda, munosabatning maqsadi, muhiti, va telefon qiladigan odamlarning munosabatlari tahlil qilinadi. Agar bir odam "Qaytib keling" deb aytsa, bu gapning ma'nosi va maqsadi o'zgarishi mumkin. Agar u bu gapni do'stlari bilan o’tirganda biror do’stiga aytsa, bu gap qaytishga chaqirish uchun ishlatilgan taklif hisoblanadi, lekin agar u bu gapni maktabda biron bir o’qituvchi aytsa, bu gapni o'qituvchi tomonidan qaytishga chaqirish uchun ishlatilgan buyruq hisoblanadi.

3. Kontekstual tahlil: Pragmatika, munosabatlar tahlilida kontekstning ahamiyatiga ega bo‘ladi. Bu yo‘nalishda, munosabatlar kontekstida tahlil qilinishi, ularning  maqsad va muammolarining tushunilishi, o‘zgarishi va rivojlanishiga qaratiladi. Munosabatlar tahlilida pragmatika kontekstning ahamiyatiga ega bo'lib, bu yo'nalishda, munosabatlarda o'tilayotgan muammolarni va ularning muqobil shakllarini tahlil qilish zarur. Masalan, bir kishi "Menga qo'shiq yuboring" degan gapni aytganda, bu gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi kontekstual faktorlar muhimdir. Bundan tashqari yana bir yuqoridagi telefon qilish bilan ko’rib chiqadigan bo’lsak: telefon qilishda, kontekst, misol uchun ish yoki shaxsiy muammo bo'lishi mumkin, va bu kontekstning tahlil qilinishi zarur.

Pragmatikani o'rganishning metodologik asoslari sotsiolingvistik tadqiqotlar va diskursiv tahlilni o'z ichiga oladi. Sotsiolingvistik tadqiqotlarda pragmatika munosabatlarning ijtimoiy va madaniy aspektlarini tahlil qiladi.[8] Masalan, bir odamning nutqi bir mahalliy tilda yoki bir kasb ta'limi darsida foydalaniladigan maxsus terminologiyaga asoslangan bo'lishi mumkin. Diskursiv tahlil esa munosabatlarni diskursida o'tilayotgan muammolarni tahlil qiladi. Masalan, bir yangilik matnida yozuvchi tomonidan qayerda qayerga ishora qilinayotganligi tahlil qilinishi mumkin.

Pragmatikani o‘rganishning metadologik asoslari quyidagilardan iborat bo‘ladi:

1. Empirik tadqiqotlar: Pragmatika, empirik tadqiqotlarga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar va tilning amaliyoti, ularning o‘zgarishi va rivojlanishiga oid ma’lumotlar to‘planishi va tahlil qilinishi zarur. Aytgancha, pragmatika nazariyati empirik tadqiqotlar asosida rivojlansa ham, u ko'plab muammolarga duch kelishi mumkin. Quyidagi misollar pragmatikani o'rganishda empirik tadqiqotlarning ahamiyatini ko'rsatadi:

ü Maxsus til mavzusidagi pragmatik muammolari: Pragmatika nazariyasi, tilning amaliyoti va munosabatlariga oid muammo va masalalarni o'rganishda, empirik tadqiqotlar katta rol o'ynaydi. Masalan, "Qaytib keling" deb yozilgan gapning ma'nosi va maqsadi, shunday hammasi pragmatikaga oid savollarga javob topishda empirik tadqiqotlar yordam berishi mumkin.

ü Til amaliyotida pragmatik muammolari: Til amaliyotida pragmatik muammolari ham mavjud. Masalan, "Bir qo'shiq yuboring" degan gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi pragmatik muammolarni o'rganishda empirik tadqiqotlarning yordami zarur.

ü  Munosabatlarda pragmatik muammolari: Munosabatlarda pragmatik muammolari ham ko'p. Masalan, "Menga qo'shiq yuboring" degan gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi pragmatik muammolarni o'rganishda empirik tadqiqotlarning yordami zarur.

2. Sotsiolingvistik tadqiqotlar: Pragmatika, sotsiolingvistik tadqiqotlarga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar va tilning ijtimoiy va madaniy aspektlari, ularning o‘zgarishi va rivojlanishiga oid ma’lumotlar to‘planishi va tahlil qilinishi zarur. Maxsus terminologiyaga asoslangan tilning ijtimoiy va madaniy aspektlari: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, kasb ta'limi, so'zlashuv, ilmiy yozuvlar va boshqa maxsus terminologiyalar kabi maxsus tillar mavzusidagi pragmatik muammolarni o'rganishda foydalaniladi. Misol uchun, "sotsiolingvistik" deb yozilgan gapning ma'nosi va maqsadi, bu gapning qayerda foydalanilganligi, qaysi tilning qoidalariga muvofiq yozilganligi va shunga o'xshash muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

Ø Tilning ijtimoiy va madaniy o'zgarishi: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, tilning ijtimoiy va madaniy o'zgarishi bo'yicha ham yordam beradi. Misol uchun, bir mahalliy tilda yozilgan yangilik matnida, til o'zgarishi, yangilikning qayerda yozilganligi, qaysi madaniy muhitda yozilganligi kabi muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

Ø Tilga oid ijtimoiy aloqalar: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, tilga oid ijtimoiy aloqalarni tahlil qilishda ham foydalaniladi. Misol uchun, "Menga qo'shiq yuboring" degan gapni yozgan odamning qayerda yashayotganligi, qaysi tilni bilganligi va qaysi ijtimoiy muhitda yashayotganligi kabi muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

3. Diskursiv tahlil: Pragmatika, diskurs tahliliga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar diskursida o‘zgarish va rivojlanishi, ularning o‘zaro aloqalari va ularning ijtimoiy tashkil etilishi tahlil qilinishi zarur.

Misol uchun, bir kompaniyaning xodimlari orasidagi muloqotlarni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, xodimlar o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi va rivojlanishini, ularning o'zaro aloqalarini, ish faoliyatidagi muammolarni hal qilish uchun odatlangan usullarni va shunga o'xshash ko'rsatkichlarni tahlil qilishga yordam beradi.Boshqa bir misol, ijtimoiy tashkilotlarda xodimlar orasidagi munosabatlarni tahlil qilishni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, ish faoliyatida xodimlar orasidagi munosabatlarning ijtimoiy tashkilotning maqsadlariga mos kelishini, ularning o'zaro aloqalarini va ularga mos keladigan usullarni aniqlashga yordam beradi.

Ijtimoiy fikrlashni o'rganish uchun ham diskursiv tahlil ishlatiladi. Misol uchun, bir siyosiy partiyada xodimlar orasidagi munosabatlarni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, siyosiy partiyadagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xodimlar o'rtasidagi o'zaro aloqalar va siyosiy partiyadagi ijtimoiy tashkil etilishni tahlil qilishga yordam beradi.Umuman olganda, diskursiv tahlil pragmatika bilan bog'liq bo'lib, munosabatlarning o'zgarishi va rivojlanishini, ularning ijtimoiy tashkil etilishini va o'zaro aloqalarini tahlil qilishga yordam beradi.Pragmatikani o‘rganishning nazariy va metadologik asoslari, munosabatlar va tilning tahliliga o‘ziga xos qarashlarni taqdim etadi. Bu qarashlar, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish va rivojlantirish uchun zarurdir.

II BOB IJTIMOIY TARMOQ XABARLARINING PRAGMATIK MAZMUNINING LINGVISTIK EKSPERTIZASI

2.1. Ijtimoiy tarmoqlarda xabarni pragmatik tahlil qilish jarayonlari.

Kurs ishining II bobi ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning odatlangan usullari, xabar yozishdagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xabar yozishdagi o'zaro aloqalar, eksklyuziv tahlillar tuzishga oid usullar va ko'rsatkichlar, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning ijtimoiy tashkil etilishiga ta'sir ko'rsatishi va hokazo haqida tafsilotli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.

Bu bobda, pragmatika va diskurs tahliliga asoslangan metodologiyalardan foydalanib yozilishi mumkin. Bu yerda, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning odatlangan usullari, xabar yozishdagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xabar yozishdagi o'zaro aloqalar, eksklyuziv tahlillar tuzishga oid usullar va ko'rsatkichlar, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning ijtimoiy tashkil etilishiga ta'sir ko'rsatishi va hokazo haqida diskursiv tahlilni bajarishga yordam beradigan misollar keltirilishi mumkin.

O‘qituvchilar va ishchilar taqchilligi: Yaponiyada qanday mutaxassislar yetishmayapti va u yerda yashash uchun ruxsatnomani qay tarzda olish mumkin?

Yaponiya an’anaviy ravishda xorijliklar uchun juda yopiq mamlakat bo‘lib kelgan. Biroq, aholining tez qarishi hokimiyatni chet ellik ishchilar uchun eshiklarni ochishga majbur qildi va ayrim mutaxassislar endi soddalashtirilgan sxema bo‘yicha Yaponiyada yashash uchun ruxsatnoma olishlari mumkin.[9]

Ma'lumot: Ushbu maqolada Yaponiyada turuvchi mutaxassislar va ishchilar taqchilligi haqida gapirilmoqda. Shuningdek, hokimiyat o'zbek ta'lim ma'muriyati va diplomatik vakilliklar bilan o'zaro muloqotlarni rivojlantishni va soddalashtirilgan sxema bo‘yicha Yaponiyada yashash uchun ruxsatnoma olishlari aytilagan.

Maqsadni tahlil qilish: Bu maqolada Yaponiyadagi ish o’rinlari haqidagi muhokama va uning muvozanatini o'rganishga yordam berishi kutililadi. Bu asosiy maqsad, Yaponiyada ishga joylashish, mutaxassislar va o'qituvchilar uchun qulayliklar yasratilganligi aytiladi va o’zbekistonlik mutahasislarni, o’quvchilarni o’ziga jalb etadi.

Xabarga aloqali mo'ljallashganlik: Yapon, "Specialist in Humanities" bo'lish formatiga tayangan o'zbek o'qituvchilar uchun xususiy muvozanat, shuningdek, diplomatik vakilliklar bilan birgalikda yeniliklar va ta'lim imkoniyatlari yaratishda intiqodchilik bilan ishlaydi.

Aloqaga yetishish: Bu maqola Yaponiyaga borayotgan insonlar uchun juda muhimdir, chunki bu yerda aktual mutaxassislar va o'qituvchilar uchun yangi imkoniyatlar va ruxsatnomalar haqida ma'lumot berilganligi ko'rsatilgan.

Toshkentdagi maktab hovlisida 26 tup daraxt kesib tashlandi.

Daraxtlar nobud qilinishi natijasida o‘simlik dunyosiga 312,1 mln. so‘m zarar yetkazilgan. Holat yuzasidan jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan.[10]

Ma'lumot : "Toshkentdagi maktab hovlisida 26 tup daraxt kesib tashlandi" degan xabarda Toshkent shahridagi bir maktabida birdaniga 26 tup daraxt kesib tashlandi va bu natijada, o'simlik dunyosiga 312,1 mln. so‘m zarar yetkazilgan.

Maqsadni tahlil qilish: Ushbu xabar, insonlar va tabiiy boyliklar orasidagi yo'l-yo'riqlarning yana bir mazmuni bo'lib, inson faoliyatlarining faqat ma'lum bir xatoga yo'l qo'yishiga qodir bo'lmayotganligi haqida ogohlantirish beradi. Hozirgi kunda haddan tashqari o'simlik dunyosining qadrsizligi uni avaylamasliklari, daraxt va o'simliklar bilan bog'liq boshqa kamchiliklari mavjud.

Habarga aloqali mo'ljallashganlik: Toshkent shahri kabi katta shaharlar o'simlik xavfsizligiga ko'ra katta masalalar bilan yuzlashganligi sababli, hovlisida ko’plab daraxtlari qiroliib ketishidan tezroq to'xtatilmay qolishi mumkin. Shu sababdan bunga qatiiy chora ko’rish haqida so’z yuritilgan.

Pragmatik jihatdan yoritish: Bunday sodir bo'lgan holatlar uni yuzaga kelishining sabablaringa qarab o'rgatiladigan masalalar uchun mukammal holat ularni daraxt kesishiga nima sabab bo’lgan ? Ochiq yer maydonimi yoki daraxtlarning yog’ochini pullashmi? Shunday  jinoyat ishi sifatida qo'rg'aytirilgan, shuning uchun, bu holatning ayni paytda adliya tomonidan hal qilinishi kerak.

Oddiy pragmatik tahlilni o’zini ko’rib chiqadigan  bo’lsak:

1.Misol: "Salom, do'stlar, men sizga yangi ish topdim, deb xabar bermoqchi edim! Hayotimning yangi bobini boshlaganimdan juda xursandman."

Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning sevinch va murojaatini ifodalaydi. U jamiyatga o'zining yangi ishiga qilgan kelajakga ishonishini ta'kidlaydi va uning do'sti, yaqinlariga xabardor qilish orqali uni bilan sevinchini baham ko'rishni kutadi.

2. Misol: "Oxirgi paytlarda ish qanchalik gavjum boʻlganiga ishongim kelmaydi. Nafas olishga bir lahza ham boʻlmagandek his qilaman."

Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning ish tog'risidagi halqalanishidan qayg'urishini ifodalaydi. U ishini qiyin yoki keskin his qilishini anglash orqali o'zining yaqinlariga ushbu hodisa haqida habar berishni istaydi.

3. Misol: "Hozirgina sport zalida ajoyib mashg'ulotni tugatdim. Vujudimni harakatga keltirish va sog'lom bo'lish juda yaxshi!"

Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning shaxsiy tajribasini namoyish etish uchun yozilgan. U sportni sevishini va salohiyatning yuqori qadrini ko'rsatishni xohlaydi. U salohiyatning yana bir elementi bo'lib, u oliy maqsadlarni yo'qotmaslik uchun sport bilan mashg'ul bo'lishni maqsad qilgan.

5. Misol: "Do'stlarim bilan bu hafta oxiri lager sayohatini kuta olmayman! Shahardan uzoqlashish va tabiat qo‘ynidan zavqlanish menga kerak bo‘lgan narsadir”.

Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning yaqin do'stlari bilan turar joyga chiqish haqida deb yozilgan. U shahardan chiqib, tabiat bilan aralashtirishni va yaqin do'stlari bilan turli turlarga chiqishni xohlaydi. U bu dam olish ko'nikmalarini sharhlaydi va tajribalarini boshqalarga taqdim etishga ham xohlaysizmi deb savol qilishi mumkin.

2.2 Pragmatik  mazmuni, pragmatik tahlil va bunga misollar.

Ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar qayta tahlil qilinishi, katagoriyalariga ajratilishi va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan izohlar qoldirilishi mumkin. Bu usul yordamida maqolada yuritilgan tahlillar yoki taqrizlar haqida foydalanuvchilar fikr bildirishi mumkin.Boshqa bir maqsad, ijtimoiy tarmoqda yangiliklar yozilishi - muhim muammolarni yechishga yordam berishi, odatda maqolalarning doimo yangilanib borishiga va mavzular to'g'risida adekvat, o'ziga mos taqrizlar ko'rsatilishiga olib keladi. Bu, o'z davomida, ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan ko'plab ko'rilgan ta'kidlanishlar, savollar yoki muhim mavzular bo'yicha yangiliklarning yaratilmasiga olib kelishi mumkin.

Ijtimoiy tarmoqlarsiz hayot jonsiz. Ijtimoiy tarmoqlarning dolzarbligi har bir insonning faoliyat sohalariga kirib borgan. Shuning uchun ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarga hech kim butunlay e'tibor bermasligi qiyindir. Hozirgi XXI ars “texnalogiyalar dunyosida” hayotda bir kunni internet va ijtimoiy tarmoqlarsiz tasavvur qilishga urinish juda qiyin. Bunga sabab: sharhlar, statuslar, rasmlarni ko'rish, videolar, xarid qilish, bank operatsiyalarini amalga oshirish, elektron pochta xabarlarini tekshirish/yuborish, suhbatlashish, qilish buyurtmalar, mehmonxonalarni bron qilish va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish (Facebook, Twitter, Skype, Google) o'yin-kulgi, dam olish yoki shunchaki do'stlar bilan aloqada bo'lish biz uchun hozir juda muhum. “Ijtimoiy media bir nechta kommunikativ imkoniyatlarga ega kontentga boy vositadir” [11]

Pragmatik tarkib xabarning mo'ljallangan maqsadi yoki tub maqsadini anglatadi. Ijtimoiy tarmoqlarda pragmatik tarkib kontekstga va mo'ljallangan auditoriyaga qarab farq qilishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlardagi ba'zi umumiy pragmatik xabarlar tarkibiga quyidagilar kiradi:

1. Reklama: Ko'pgina korxonalar va jismoniy shaxslar o'z mahsulotlarini, xizmatlarini yoki shaxsiy brendini targ'ib qilish uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadilar.

2. Informatsion: Ijtimoiy tarmoqlar ko'pincha yangiliklar, yangilanishlar va voqealar yoki dolzarb muammolar haqida ma'lumot almashish uchun ishlatiladi.

3. Ishonchli: Ijtimoiy tarmoqlardagi ko'plab xabarlar tomoshabinlarni muayyan harakatga yoki muayyan nuqtai nazarni qabul qilishga ishontirishga qaratilgan.

4. Ekspressiv: Ijtimoiy tarmoqlardan his-tuyg'ular, his-tuyg'ular va shaxsiy fikrlarni ifodalash uchun ham foydalanish mumkin.

5. Interaktiv: Ijtimoiy media interaktivligi bilan mashhur va ko'plab xabarlar ishtirok etish, yoqtirishlar, sharhlar va ulashishlarni rag'batlantirishga intiladi.

Umuman olganda, ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmuni xilma-xil bo'lib, xabarning maqsadi va mo'ljallangan auditoriyaga qarab o'zgaradi.

        Pragmatika foydalanish kontekstidagi ma'lumotlarning tilda so'zlashuvchilar tomonidan qanday qabul qilinishi va ishlatilishini o'rganishga ishora qiladi. Pragmatika ijtimoiy o'zaro ta'sirda kontekst, ma'no va til harakati o'rtasidagi munosabatni o'rganadi.

Pragmatika til orqali ifodalangan ma'no, foydalanish konteksti va ijtimoiy vaziyatlarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Misol uchun, kimdir "eshikni ocha olasizmi?" Desa, bu u odamdan eshikni ochishni so'raganligini anglatmaydi. Balki shu bilan birga honaning havosi isiganligi yoki havoning buzilganligi haqida  Kontekst va ijtimoiy vaziyat jumladagi haqiqiy ma'noga ta'sir qilishi mumkin.

Pragmatik tadqiqotlarda grammatika, kalit so'zlar va foydalanish konteksti kabi lingvistik elementlarni hisobga olish muhimdir. Pragmatika, shuningdek, tildan foydalanishdagi ijtimoiy konventsiyalarni, masalan, nutq etikasi va o'zaro munosabatlardagi xushmuomalalikni muhokama qiladi.

Pragmatika tilning kundalik hayotda qanday ishlatilishini va turli ijtimoiy vaziyatlarda xabarlar qanday etkazilishini tushunishda muhimdir..

Haqiqiy maqsad shunchaki o'ziga mos maqolalarning yozilishidan iborat emas, balki o'zining hedefidir. Bu kabi ma'lumotlarni bilish, ijtimoiy tarmoqda yozilgan xabarlar va maqolalar bo'yicha yangiliklar barda "chiqish-zozon" yo'nalishini tushunishga yordam berishi mumkin, shuningdek, ulardan o'z ma'lumoti uchun muhim bilim olingan bilimdonlar uchun yordamchi bo'ladi.

Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar yordamida eng zamonaviy yordamlar, yangi daftarkorliklar, texnologiyalar, tadbirlar va hokazo haqida o'zga tomoshabiona bildirishingiz mumkin.Jumladan, ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar tajribalar, savollar, taqrizlar va muhim yangiliklar bo'yicha talab qilinadi. Ular o'zining maqsadiga erishish uchun, o'ziga mos shaklda yozishga asoslangan, ijtimoiy tarmoqda qayd etiladigan norma va ta'riflar bilan to'liq muvofiq bo'lishi kerak.

Ijtimoiy tarmoqlardagi habarlarni pragmatik tahlil qilish, ularning maqsad va vazifalarini aniqlash va tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Bu tahlil, xabarlarning o'z maqsadlariga, yo'nalishiga va o'ziga xos tili va uslubiga e'tibor beradi.

Pragmatik tahlil, xabarning asosiy mazmuni, maqsadi, muharriri, qabul qiluvchisi va boshqa sabablarga asoslangan o'zgaruvchan o'zgaruvchan xususiyatlarini o'rganishga yordam beradi. Bu tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlariga kiradi.

Pragmatik tahlil tashqi va ichki muhitlar, yani ijtimoiy tarmoqlarning xususiyatlariga va xabar jo'natuvchi va qabul qiluvchilarning maqsadlari va xohishlari bilan bog'liq. Bu tahlil, xabarlarning boshqa odamlarga qanday ta'sir qilishi, ularning amaliyotdagi roli va ijtimoiy tarmoqlarning umumiy foydalanishini tahlil qilishga yordam beradi.

Pragmatik tahlilni amalga oshirish uchun, xabarlarni jamiyat, siyosat, madaniyat, ish, ta'lim va boshqa sohalarga asoslangan maqsadlari va vazifalari bo'yicha tahlil qilish, ularning o'ziga xos uslublarini va tildan foydalanishlarini o'rganish kerak. Bunday tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlarida keng qo'llaniladi va ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlar va ularning o'ziga xos mazmuni haqida tushuntiruvchi ko'plab maqolalar tayyorlanadi.Ijtimoiy tarmoqlarda xabarning pragmatik mazmunining ko'rsatilishi uchun bir nechta misollar mavjud. Bu misollar odatda ijtimoiy tarmoqda qanday ma'lumotlar bo'lishiga qarab o'zgaradi. Misol uchun:

- Ish o'rinlari: Bir ish o'rinini e'lon qilish haqida yozilgan xabarlar, ish bilan bog'liq ko'rsatmalarning tarjimai, ish o'rinlariga qanday murojaat qilish haqida xabarlar.

- Reklama: Reklama xabarlarining pragmatik mazmuni, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berish, sotish yoki xarid qilishga rag'batlantirish.

- Siyosat: Siyosiy xabarlarning pragmatik mazmuni, siyosiy partiyalar yoki kandidatlar to'g'risida ma'lumot berish, siyosiy voqealar haqida xabarlar.

- Ta'lim: Ta'lim bilan bog'liq xabarlar, o'quv kurslari, web-darslar, darslar va o'quv materiallari to'g'risida xabarlar.

- Madaniyat: Madaniyat bilan bog'liq xabarlar, yangi kitoblar, kino va teatr dasturlari, muzey va galereyalarning yangiliklari.

- Sotib olish: Sotib olish bilan bog'liq xabarlar, chegirmalar, chegirma kuponlari va chegirma kodlari, mahsulotlarning yangi partiyalari bilan bog'liq xabarlar.

- Sport: Sport bilan bog'liq xabarlar, yangi sport tadbirlari, sportchi o'yinlari, sport olgan yangiliklar.

Bu misollar yordamida, ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlar va ularning pragmatik mazmuni haqida ko'proq tushuntirish mumkin.

Pragmatik tahlil, xabarlarning maqsadlarini va vazifalarini tahlil qilish usulidir. Bu tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlarida keng qo'llaniladi. Quyidagi misollar pragmatik tahlil uchun yordam beradi:

- Bir yangilik xabari: Bir yangilik xabari pragmatik tahlil uchun yaxshi bir misol bo'ladi. Bu xabar, o'z maqsadiga erishish uchun ma'lum bir kontekstda jo'natiladi. Pragmatik tahlil, xabarning maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi.

- Reklama xabarlar: Reklama xabarlarining pragmatik mazmuni, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berish, sotish yoki xarid qilishga rag'batlantirish. Pragmatik tahlil, reklama xabarlarining maqsadiga, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berishning qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi.

- Sotsial tarmoq xabarlar: Sotsial tarmoqlardagi xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, o'ziga xos maqsadlar bilan jo'natiladi. Pragmatik tahlil, sotsial tarmoqlardagi xabarlarning maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi.

- Siyosiy xabarlar: Siyosiy xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, siyosiy voqealar yoki siyosiy partiyalar haqida ma'lumot berish uchun jo'natiladi. Pragmatik tahlil, siyosiy xabarlarining maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi.

- Ta'lim bilan bog'liq xabarlar: Ta'lim bilan bog'liq xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, o'quv kurslari, web-darslar, darslar va o'quv materiallari to'g'risida ma'lumot berish uchun jo'natiladi. Pragmatik tahlil, ta'lim bilan bog'liq xabarlarining maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi.

Bu misollar tahlil qilishda yordam beradi va pragmatik tahlilning qanday amalga oshirilishi haqida tushuntirish mumkin.

Misol uchun oddiy xabarni pragmayik tahlil qilishdan boshlasak:

Xabar: “Iltimos, eshikni ochib yuboring”

Pragmatik tahlil:

- Maqsad: Eshikni ochilishini istashadi. Bunga havo issiq bo’lishi yoki xonadan yomon hidning kelishi sabab bo’lishi mumkin.

- Muhim ma'lumotlar:Eshikni ochilishi.

- Adresat[12]lar: bir shaxs .

- Ta'sir: Mijozlar yangi mahsulotni sotib olish imkoniyatiga ega bo'lishadi.

- Kommunikatsiya turi:oddiy xabar.

Misol uchun oddiy xabarni pragmayik tahlil qilishdan boshlasak:

Xabar: "BEK nomli kompaniyasi yangi mahsulotni sotishga chiqdi. Mahsulotning narxi 10 dollar. Sotib olish uchun saytga kirishingiz mumkin."

Pragmatik tahlil:

- Maqsad: BEK nomli kompaniyasi sotishni oshirishni istaydi.

- Muhim ma'lumotlar: Yangi mahsulot sotilmoqda, mahsulotning narxi 10 dollar, sotish uchun saytga kirish mumkin.

- Adresatlar: Umumiy mijozlar.

- Ta'sir: Mijozlar yangi mahsulotni sotib olish imkoniyatiga ega bo'lishadi.

- Kommunikatsiya turi: Reklama.

Shunday qilib, pragmatik tahlil maqsad, muhim ma'lumotlar, adresatlar, ta'sir va kommunikatsiya turiga e'tibor beradi va bu habar misolida, Xom nom kompaniyasi yangi mahsulotni sotish maqsadida reklama qilmoqda va mijozlarga mahsulot haqida ma'lumot berilmoqda.

Jahon xabarlarini Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishiga aylandi: sxema qanday ishlayapti?

calendar

17:57 / 21.05.2023

15141

G‘arb sanksiyalari Rossiya qurolli kuchlariga mahsulot yetkazishga xalaqit berishga qaratilgan, lekin nozik elektronika baribir ruslarga yetib bormoqda. Jurnalistlar Qozog‘iston orqali yetkazib berish zanjirlarining bir nechtasini kuzatishdi va ular ruslar tomonidan tuzilgan yangi kompaniyalar orqali o‘tayotganini aniqlashdi.

Foto:        Foto: Jyeyms O'Brayyen / OCCRP

Jurnalistik surishtiruv korrupsiya va uyushgan jinoyatchilikni tadqiq etish markazi (Organised Crime and Corruption Reporting Project) — OCCRP saytida e’lon qilindi.

Yuqoridigi xabarni pragmatik tahlil qiladigan bo’lsak:

Xabar: "Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishiga aylandi: sxema qanday ishlayapti?"

Pragmatik tahlil:

- Maqsad: Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishini tushunish.

- Muhim ma'lumotlar: G‘arb sanksiyalari Rossiya qurolli kuchlariga mahsulot yetkazishga xalaqit berishga qaratilgan, nozik elektronika baribir ruslarga yetib bormoqda, jurnalistlar Qozog‘iston orqali yetkazib berish zanjirlarining bir nechtasini kuzatishdi va ular ruslar tomonidan tuzilgan yangi kompaniyalar orqali o‘tayotganini aniqlashdi.

- Adresatlar: Habar Rossiya va Qozog‘istonning iqtisodiy munosabatlari bilan shug'ullanadigan insonlar va tashkilotlar uchun ma'lumotli bo'ladi.

- Ta'sir: Habar, qo'shma tijorat munosabatlarini o'z ichiga oladi va Qozog‘iston va Rossiya orasidagi iqtisodiy munosabatlarga ta'sir ko'rsatishi mumkin.

- Kommunikatsiya turi: Yangilik.

Shunday qilib, pragmatik tahlil maqsad, muhim ma'lumotlar, adresatlar, ta'sir va kommunikatsiya turiga e'tibor beradi. Bu habar misolida, Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishini tushunish uchun muhim ma'lumotlar taqdim etilgan.Ijtimoiy media xabarlarida lingvistik tajriba tildan foydalanish, grammatika, sintaksis, nutq tuzilishi va pragmatik xususiyatlar kabi muloqotning turli jihatlarini tahlil qilishni o'z ichiga olishi mumkin. Ijtimoiy media xabarlarida lingvistik ekspertizadan ba'zi misollar:

1. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda emojilar va kulgichlardan foydalanishni tahlil qilish. Masalan, kulgi yoki hazilni etkazish uchun ijtimoiy media xabarlarida 😂 kulgichdan foydalanishni tahlil qilish yoki sevgi yoki mehrni ifodalash uchun ❤️ kulgichdan foydalanishni tekshirish.

2. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda jargon va so‘zlashuv tilidan foydalanishni o‘rganish.misol uchun: ko’pincha insonlar ocjiqdan ochiq jargon so’zlarni ishlatadilar, bazida, esa yulduzcha (****) shaklida yozib qoldirishadi

3. Ijtimoiy media xabarlarining nutq tuzilishi va tashkil etilishini o‘rganish, jumladan, hashtaglar, eslatmalar va havolalardan foydalanish. asalan, ijtimoiy media xabarlarini turkumlash yoki guruhlash uchun hashtaglardan foydalanishni tekshirish yoki xabarlar yoki foydalanuvchilarni ulash uchun eslatmalar va havolalardan foydalanishni tahlil qilish.

4. Ijtimoiy tarmoqlarning til o‘zgarishi va evolyutsiyasiga, jumladan, yangi so‘zlar, iboralar va iboralarning paydo bo‘lishiga ta’sirini o‘rganish.

5. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda ishontiruvchi tildan foydalanishni, jumladan, ritorik vositalar va ishontirish usullarini qo‘llashni tahlil qilish. Masalan, auditoriyani ishontirish yoki ta'sir qilish uchun ijtimoiy media xabarlarida takrorlash yoki giperbola kabi ritorik vositalardan foydalanishni o'rganish yoki ramka yaratish yoki tayyorlash kabi ishontirish usullaridan foydalanishni tahlil qilish.

6. Ijtimoiy media xabarlarida tildan foydalanishni shakllantirishda ijtimoiy kontekstning rolini, jumladan, ijtimoiy me'yorlar, madaniyat va o'ziga xoslik ta'sirini o'rganish. Masalan, madaniy me'yorlar yoki o'ziga xoslikning ijtimoiy media xabarlarida tildan foydalanishga ta'sirini o'rganish, masalan, yapon yoki koreys tillarida hurmat belgilaridan foydalanish yoki afro-amerikalik mahalliy ingliz tilidagi dialektlardan foydalanish.

7. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda kod almashinuvi va ko‘p tillilik, shu jumladan turli tillar va dialektlardan foydalanishni o‘rganish. Masalan, ijtimoiy media xabarlarida turli tillar yoki dialektlardan foydalanishni tahlil qilish, masalan, ispan jamoalarida Spanglish yoki Singapurda Singlish tilidan foydalanish.

8. Ijtimoiy tarmoqlarning nutq amaliyotlariga, jumladan, ijtimoiy media xabarlarida hazil, kinoya va kinoyadan foydalanishga ta'sirini o'rganish. Masalan, ijtimoiy media xabarlarida hazil, kinoya yoki kinoyadan foydalanishni tekshirish, masalan, hazilni etkazish uchun memlar yoki GIF-lardan foydalanish yoki tanqid yoki istehzoni ifodalash uchun kinoyadan foydalanish.

Misol uchun, “Qo'rqinchli yangilik – XYZ korporatsiyasida millionlab foydalanuvchilarning maxfiy ma'lumotlarini xavf ostiga qo'ygan katta ma'lumotlar ombori buzilishi sodir bo'ldi” degan xabarni ko'rib chiqaylik. Ushbu xabarning pragmatik tahlili quyidagi omillarni hisobga oladi:

- Kontekst: xabar ijtimoiy media platformalarida bo'lishishi mumkin, bu erda foydalanuvchilar ko'pincha yangiliklar va fikrlarni katta auditoriya bilan baham ko'rishadi.

- Ma'ruzachi: Ma'ruzachi jurnalist, kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassis yoki yangilikka duch kelgan va uni boshqalar bilan baham ko'rmoqchi bo'lgan tashvishli fuqaro bo'lishi mumkin.

- Tinglovchi: ijtimoiy tarmoqdagi keng auditoriya, jumladan, boshqa jurnalistlar, XYZ korporatsiyasi xizmatlari foydalanuvchilari yoki keng omma uchun moʻljallangan boʻlishi mumkin.

Xabarning ma'nosiga u baham ko'rilgan kontekst, ma'ruzachining shaxsi va mo'ljallangan auditoriya ta'sir qiladi. Misol uchun, xabarda "shok" so'zidan foydalanish ma'ruzachi tinglovchilarda shoshilinchlik va tashvish hissini yaratmoqchi ekanligini ko'rsatishi mumkin. "Millionlab foydalanuvchilarning maxfiy ma'lumotlarini buzish" iborasidan foydalanish vaziyatning jiddiyligini va uning jabrlanganlarga potentsial ta'sirini ko'rsatishi mumkin.

Yana bir misol, Facebook’dagi “O‘g‘limni maktab fan yarmarkasida g‘olib chiqqani bilan tabriklayman!” degan yozuv bo‘lishi mumkin. Ushbu postning pragmatik tahlili quyidagi omillarni hisobga oladi:

- Kontekst: Xabar Facebook’da baham ko‘rilishi mumkin, u yerda foydalanuvchilar ko‘pincha shaxsiy yangiliklar va voqealarni baham ko‘rishadi.

- Ma'ruzachi: Ma'ruzachi o'z yutuqlarini do'stlari va oilasi bilan baham ko'rmoqchi bo'lgan g'olib o'quvchining ota-onasi yoki vasiysi bo'lishi mumkin.

- Tinglovchi: Post o'z tabriklarini yoki qo'llab-quvvatlashini bildirmoqchi bo'lgan ma'ruzachining do'stlari va oila a'zolari uchun mo'ljallangan bo'lishi mumkin.

Xabarning ma’nosiga u bo‘lishilayotgan kontekst, ma’ruzachi va tinglovchi o‘rtasidagi munosabat va ma’ruzachining yangiliklarni baham ko‘rish niyati ta’sir qiladi. Misol uchun, postda "Tabriklaymiz" so'zidan foydalanish ma'ruzachining farzandining muvaffaqiyatidan g'ururlanishi va xursandligini ko'rsatishi mumkin. Post shuningdek, do'stlar va oila a'zolaridan yoqtirishlar, sharhlar yoki baham ko'rish kabi javoblarni taklif qilishi mumkin.

FECEBOOKdagi bazi habarlarning pragmatik tahlilini ham ko0’rih chiqadigan bo’lsak.

Kontekst: Foydalanuvchi o'z ta'tilidagi fotosuratini Instagramda baham ko'radi.

Ma'ruzachi: Suratni baham ko'rgan foydalanuvchi

Tinglovchi: Suratni ko'rgan obunachilar

Sarlavha: "Bu erda bo'lishni xohlardim! Bu go'zal plyajda eng yaxshi vaqtni o'tkazish."

Pragmatik tahlil:

Suratni baham ko‘rgan foydalanuvchining konteksti o‘z izdoshlariga ular qayerda ekanliklari va ta’tilda nima qilayotganlarini ko‘rsatishi mumkin edi. "Koshki shu erda bo'lsang" iborasidan foydalanish izdoshlarni ularga qo'shilishga taklif qilish yoki ular yo'qligida o'z izdoshlarini qanchalik sog'inishlarini ifodalash usuli sifatida talqin qilinishi mumkin. Tinglovchi, izdoshlar foydalanuvchi bilan munosabatlariga qarab fotosurat va sarlavhani boshqacha talqin qilishlari mumkin edi. Ba'zilar hasad qilishlari yoki ko'proq rasmlarni ko'rishni xohlashlari mumkin, boshqalari esa qiziqmasligi mumkin.

Keyingi misol:

Kontekst: Biznes Instagramda o'z mahsuloti haqidagi reklama postini baham ko'radi.

Ma'ruzachi: Reklama postini baham ko'radigan biznes

Tinglovchi: Postni ko'rgan potentsial mijozlar

Sarlavha: "Yangi mahsulotimizni taqdim etamiz! O'zingiznikini hozir oling va cheklangan vaqt uchun 20% chegirmadan bahramand bo'ling."

Pragmatik tahlil:

Postni baham ko'rgan biznes konteksti potentsial mijozlarni yangi mahsuloti haqida xabardor qilishi va ularni taklif bilan xarid qilishga undashi mumkin edi. "Faqat cheklangan vaqt" iborasidan foydalanish mijozlarni tezda qaror qabul qilishga undashi mumkin bo'lgan shoshilinchlik yoki tanqislik hissini keltirib chiqarishi mumkin. Tinglovchi, potentsial mijozlar, reklama postini biznesga bo'lgan munosabati va mahsulotga bo'lgan qiziqishi asosida boshqacha talqin qilishlari mumkin.

Misol:

Kontekst: Foydalanuvchi ijtimoiy masala bo‘yicha o‘z shaxsiy fikrini bildirish uchun Instagram’dagi postini baham ko‘radi.

Ma'ruzachi: Xabarni baham ko'rgan foydalanuvchi

Tinglovchi: Postni ko'rgan obunachilar

Sarlavha: "Biz yaxshiroq qilishimiz kerak. Diskriminatsiyaga qarshi turish va tenglik uchun kurashish vaqti keldi."

Pragmatik tahlil:

Xabarni baham ko'rgan foydalanuvchining konteksti ijtimoiy masala bo'yicha o'z fikrini bildirish va o'z izdoshlari orasida xabardorlikni oshirish edi. "Biz yaxshiroq qilishimiz kerak" va "stendni egallash" iboralaridan foydalanish harakatga chaqiruv va izdoshlarni tenglik uchun kurashda foydalanuvchiga qo'shilishga taklif sifatida talqin qilinishi mumkin. Tinglovchi, izdoshlar foydalanuvchi bilan munosabatlari va muhokama qilinayotgan masala bo‘yicha qarashlariga qarab postni turlicha talqin qilishlari mumkin edi. Ba'zilar foydalanuvchi fikriga qo'shilishlari va qo'llab-quvvatlashlari mumkin, boshqalari esa boshqacha fikrda bo'lishi yoki postni e'tiborsiz qoldirishi mumkin.

Yuqoridagi instagram habarlarining pragmatik tahlil odamlarning Instagram orqali qanday muloqot qilishini tushunishga yordam beradi. Bu xabarning ma'nosini va so'zlovchining niyatlarini tushunish uchun kontekstni, ma'ruzachini va tinglovchini hisobga olishni o'z ichiga oladi.

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, pragmatik tahlil ijtimoiy media platformalarida yangiliklar va ma'lumotlar qanday almashilishi va talqin qilinishini tushunishga yordam beradi. Unda ko‘zda tutilgan ma’no va so‘zlovchining niyatini tushunish uchun uning mazmuni, so‘zlovchisi va tinglovchisi hisobga olinadi. Ushbu tushuncha foydalanuvchilarga ijtimoiy medianing murakkab dunyosida harakat qilishda va yangiliklar va ma'lumotlarni tanqidiy va xabardor tarzda iste'mol qilishda yordam berishi mumkin.

XULOSA

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ushbu tadqiqot ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmuni kontekstual omillar, ma'ruzachi identifikatori va tinglovchilarning kutishlari bilan shakllantirilishini ko'rsatdi. Bunday xabarlar ortidagi asl niyatni aniqlashda lingvistik ekspertiza juda muhim, chunki ular ko'pincha qattiq niqoblangan yoki tabiatan noaniqdir. Turli xil ijtimoiy media platformalaridagi turli xabarlarni tahlil qilish orqali biz odamlar o'z tinglovchilariga ma'no va niyatni etkazish uchun tildan qanday foydalanishlari haqida tushunchaga ega bo'ldik.

Tadqiqot shuningdek, xabarlarning pragmatik mazmunini tahlil qilish uchun avtomatik usullardan foydalanish cheklovlarini ham aniqladi, chunki ular ko'pincha ijtimoiy muloqotning murakkabligini haddan tashqari soddalashtiradi. Shu sababli, ijtimoiy media muloqotining nuanslarini tahlil qilish va tushunishda inson tajribasi muhim ahamiyatga ega.Umuman olganda, ushbu tadqiqot natijalari tilshunoslik, aloqa va ijtimoiy media tadqiqotlari sohalariga ta'sir qiladi va ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarni tahlil qilish va sharhlashda lingvistik tajribaning muhimligini ta'kidlaydi. Ijtimoiy tarmoqlarning tez rivojlanayotgan tabiatini hisobga olgan holda, tadqiqotchilar ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmunini o'rganishda davom etishlari va ularni aniq va samarali tahlil qilish uchun yangi metodologiyalarni ishlab chiqishlari juda muhimdir.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, pragmatikani o‘rganish sohasi kommunikativ vaziyatlarda tildan foydalanishni tahlil qilish, tilni kontekstda talqin qilish, tildan foydalanishni shakllantiruvchi ijtimoiy va madaniy omillarni tushunishdan iborat. Shunday qilib, pragmatikaning vazifalari tilning qanday qilib muloqot vositasi bo'lib xizmat qilishini va unga ijtimoiy va madaniy omillar ta'sirini tushunishga yordam berishda juda muhimdir. Sun’iy intellekt tili modellari takomillashgan sari, pragmatikani tushunish sun’iy intellekt tizimlariga tilni turli kontekst va sharoitlarda yanada samaraliroq va aniqroq qayta ishlash va talqin qilish imkonini berishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1.           Nurmatova Munis Mashrabovna ,Ergashov Ulug‘bek Akbarali o’g’li ,Ergasheva Shahlo Toxirjon qizi “Yangi O’zbekiston pedagoglari axborotnomasi” 1-jild, 5-son. www.in-academy.uz .2023-yil. 23-b.

2.           Sophia S.A Marmaridou. Pragnatic meaning and cognition. – John Benjamins B.v. north America. 2000. – 318 b.

3.           Jef Verschueren, Jan-Ola Ostman. Handbook of Pragmatics.–John Benjamins B.v. 2022.–1839 b

4.           Herbert Paul Grice. Logic and Conversation.Harvard University Press.1989.-275-b

5.           Jones G. I. Ayuwo, Sunday S. Mandah.The pragmatics of Social Media Posts and Comments. World Atlas International Journal of Education & Managmant vol4, December2021, new yourk city 58-bet

6.           Khasanah, Y. U.  A Pragmatik Analysis of Efl Learners’ Social Media Interaction. JETLe( Jurnal of English Language Teaching and Learning) 40-b

Foydalanilgan internet resusrslari

1.       https://uz.eferrit.com/pragmatika-til/

2.    ChatGPTBot

3.     http://kun.uz/uz

4.    

---

[1] https://uz.eferrit.com/pragmatika-til/

[2] Nurmatova Munis Mashrabovna ,Ergashov Ulug‘bek Akbarali o’g’li ,Ergasheva Shahlo Toxirjon qizi “Yangi O’zbekiston pedagoglari axborotnomasi” 1-jild, 5-son. www.in-academy.uz .2023-yil. 23-b.

[3] Jef Verschueren, Jan-Ola Ostman. Handbook of Pragmatics.–John Benjamins B.v. 2022.–1 b

[4] Khasanah, Y. U.  A Pragmatik Analysis of Efl Learners’ Social Media Interaction. JETLe( Jurnal of English Language Teaching and Learning) 28-b

[5] The pragmatics of Social Media Posts and Comments  2-bet

[6] Sophia S.A Marmaridou. Pragnatic meaning and cognition. – John Benjamins B.v. north America. 2000. – 7 b.

[7] Herbert Paul Grice. Logic and Conversation.Harvard University Press.1989.-45-b

1.           [8] Herbert Paul Grice. Logic and Conversation.Harvard University Press.1989.-47-b

[9] Manba: http://kun.uz/uz

[10] Manba: http://kun.uz/uz

[11] Jones G. I. Ayuwo, Sunday S. Mandah.The pragmatics of Social Media Posts and Comments. World Atlas International Journal of Education & Managmant vol4, December2021, new yourk city 9-bet

[12] “Adresat” oʻzbek tilida soʻz boʻlib, inglizchada “adres oluvchi” yoki “oluvchi” maʼnosini bildiradi. Bu xabar yoki aloqa uchun mo'ljallangan shaxs yoki tashkilotga ishora qiladi. Boshqacha qilib aytganda, bu xabarni qabul qilishi va tushunishi kutilgan shaxs yoki odamlar guruhidir. Adresat muloqotda muhim tushunchadir, chunki u xabarning to'g'ri shaxs yoki guruhga yetkazilishini va mo'ljallangan ma'noni aniq yetkazilishini ta'minlashga yordam beradi.

60230700 ¬– Amaliy filologiya Lingvistik ekspertiza nazariyasi fanidan KURS ISHI

Ilmiy rahbari: Zaripov Rafiqjon Filologiya fanlari bo’yicha falsafa doktori (PhD)

Toshkent-2023 MUNDARIJA I BOB. PRAGMATIKANING SHAKLLANISHI, TILSHUNOSLIKDAGI O’RNI. 1.1. Pragmatikaning shakllanishi, tarixi va o’rganilishi ...................................... 1.2. Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o’rganishning nazariy metodologik asoslari..................................................................................................

II BOB. IJTIMOIY TARMOQ XABARLARINING PRAGMATIK MAZMUNINING LINGVISTIK EKSPERTIZASI 2.1Ijtimoiy tarmoqlarda xabarni pragmatik tahlil qilish jarayonlar………….. 2.2 Pragmatik mazmuni, pragmatik tahlil va bunga misollar.............................

XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.................................................................

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Ijtimoiy tarmoqlarda bugungi kunda munosabatlarimizning asosiy qismi bo’lib, ular bizga ajoib imkoniyatlar taqdim etadi. Ushbu kurs ishida biz ijtimoiy tarmoqlarning bir nechta turlarini (Facebook, Twitter, Instagram va hokazo) tanishib, ulardagi xabarlarning pragmatik tahlili va pragmatik mazmunini o'rganishni rejalashtirganmiz. Bu kurs ishida ijtimoiy tarmoqlarda "Ijtimoiy tarmoqda xabarning pragmatik mazmuni" mavzusiga e'tibor bergan holda, uni tafsilotli o'rganishga harakat qilamiz. Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari uchun juda ahamiyatli ekanligini hisobga olgan holda, kurs ishida tez-tez amaliy mashg'ulotlar va misollar bilan ishlashimizni talab etadi. Bugungi kunda ijtimoiy media platformalari yangiliklar chop etiladigan va almashiladigan eng keng tarqalgan platformadan biridir. Shu sababli, yangiliklarni ijtimoiy media platformalari orqali baham ko'rish yangiliklarning tezligi va ta'sirini oshiradi. Biroq, ijtimoiy media platformalarida yangiliklarni almashish va sharhlar yangiliklarning ma'nosi va ta'sirini o'zgartirishi mumkin. Shu sababli, ijtimoiy media platformalarida yangiliklarning pragmatik funktsiyalarini o'rganish orqali yangiliklarni aniqroq tushunishga erishish mumkin. Mavzuning o‘rganilganligi : Ijtimoiy tarmoqlardagi turli xabarlarni ko’rib chiqib pragmatik tahlil qilish boshqa davlarlarda keng sohada o’rganilmoqda. Ammo O’zbekistonda bu mavzu yuzasidan keng doirada ishlar olib borilmagan. Pragmatik tahlilni tadqiqot sohasi sifatida tashkil etish XX asr o’rtalarida Jon Ostin, Pol Gris, Gerbert kabi faylasuf va tilshunoslarning asarlaridan boshlangan. Biroq, pragmatik tahlilning ildizlarini antik falsafa va ritorikadan izlash mumkin. Kurs ishining maqsadi : Ushbu kurs ishining maqsadi ijtimoiy media platformalarida yangiliklarning pragmatik funktsiyalarini tushunish va ushbu funktsiyalarga muvofiq almashishning ta'sirini o'rganishdir. Shu maqsadda ijtimoiy tarmoq(Facebook, Instagram, Telegram, Twitter)da e’lon qilingan xabarning pragmatik funksiyalari aniqlanadi, xabarlardan foydalanishning chastotasi va xilma-xilligi aniqlanadi. Ijtimoiy, siyosiy va madaniy hodisalarga murojaat qilish orqali ulardan foydalanish maqsadlari ochib beriladi. Ushbu tadqiqot pragmatik funktsiyalarga e'tibor qaratgan holda, ijtimoiy media platformalaridagi yangiliklarni almashish va sharhlashga insonlarning ta'sirini o'rganadi. Ushbu kurs ishida ijtimoiy tarmoqdagi yangiliklar aniqligining pragmatik funktsiyalari ko'rib chiqiladi va yangiliklar o'zgarishining ma'nosi va ta'siri qandayligini ochib beriladi. Kurs ishining obyekti: ijtimoiy tarmoq xabarlari, kishilarning turli mavzudagi yozishmalari. Kurs ishining predmeti: Maxsus lingvistik bilimlarga tayangan holda xabarlarni pragmatik tahlil qilish va pragmatik manolarini yoritib berish. Kurs ishining tuzilishi: Ushbu mavzudagi kurs ishi ikkita bobdan iborat. 1- bobda pragmatika haqida ma’lumot beriladi. 2-bobda pragmatik tahlil qilish haqida va xabarlarning pragmatik tahlili keltirib o’tilgan. Xulosa qismida boblar bo’yicha umumiy xulosa beriladi. Kurs ishining vazifasi: Ushbu kurs ishi ijtimoiy media va aloqa sohasidagi tadqiqotlarga hissa qo'shish va yangiliklarning ijtimoiy media platformalariga ta'sirini tushunish uchun xabardorlikni oshirish uchun amalga oshiriladi. Kurs ishi natijalari yangiliklarni nashr etish va ijtimoiy media platformalari uchun strategiyalarni ishlab chiqishda yordam berishi mumkin. Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kirish, 2 bob, 4 ta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan.

I BOB PRAGMATIKANING SHAKLLANISHI, TILSHUNOSLIKDAGI O’RNI. 1.1. Pragmatikaning shakllanishi, tarixi va o’rganilishi. “Pragmatika” — yunoncha “ish”, “harakat” kabi fikrlarni anglatib, nutqdagi til birliklarining funksionalligini o‘rganuvchi semiotika va tilshunoslikning yo‘nalishidir. Pragmatika - ijtimoiy kontekstlarda til ishlatish bilan bog'liq bo'lgan tilshunoslik va tillar orqali ma'nolarni ishlab chiqarish va tushunish usullari. Bu soha Sokratdan oldingi davrlarda ham qo‘llanilgan va keyinchalik uni J.Lokk, E.Kant singari faylasuflar Aristoteldan o‘zlashtirganlar. Shu yo‘sinda “Pragmatika” oqimi vujudga keldi. Yillar o‘tib bu fan sohasi zamonaviy tilshunoslik yo‘nalishiga aylanib bordi. Pragmatika tarixi dastlab falsafadan boshlanib, so‘ngra amaliy tilshunoslik va lingvistik psixologiya bilan bog‘liq holda rivojlandi. Pragmatikaning eng mashhur vakillari orasida Jon Ostin, Pol Gris va Gerbert Pol Gris kabi olimlar bor. Hozirgi kunda “Pragmatika” — “Pragmalingvistika” deb atalgan yangi soha sifatida rivojlanib, o‘rganilmoqda va tadqiqotlar olib borilmoqda. Pragmatik atamalar 1930-yillarda filozof CW Morris tomonidan yaratilgan.Pragmalingvistika tilshunoslikning mustaqil yo‘nalishi bo‘lib o‘tgan asrning 70- yillarida yuzaga kela boshladi. 1970-yilda Dordrext shahrida “Tabiiy tillar pragmatikasi” (Pragmatikcs of natural languages) mavzusida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tgan. Konferensiya yakunida barcha qatnashuvchilar yagona: “Tabbiy til vositasida bajariladigan muloqotning pragmatik xususiyatlari ushbu muloqotning sintaktik va semantik xususiyatlari kabi lingvistik nazariyasi doirasida o‘rganilishi lozim” fikrga kelishdi. “Pragmalingvistika” fani gnoseologiya, tasavvuf, mantiq, (formal, dialektik), ilmiy tadqiqot metodologiyasi, sotsiologiya, madaniyatshunoslik, psixologiya, axborot texnologiyalari fanlari bilan bog‘liq bo‘lib, “Hozirgi o‘zbek adabiy tili”, “Til tarixi”, “Tilshunoslik nazariyasi”, “Sotsiollingvistika”, “Psixolingvistika”, kabi fanlar bilan uzviy va ketma-ket bog‘lanadi. I. A. Boduen de Kurtene ta’biri bilan aytganda, “til faqat til jamoasini tarkib toptirgan indivudial miyalarda, ko‘ngillarda va individlarning psixikasida mavjud bo‘ladi” .Pragmalingvistikaning oldiga qo’ygan vazifalaridan biri lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishini, ya’ni tilni axborotkommunikatsiya vositasi sifatida o‘rganishdir. Pragmalingvistika hozirgi davrga kelib o‘rganish ob’yekti, asosiy tushunchalari, terminologik tizimi, nazariy muammolari, maqsad va vazifalarini aniq belgilab oldi. Pragmatikaga oid eng mashhur kitoblar orasida yetuk olim Yohan Sebekning "Pragmatikaga oid maqolalar" (Pragmatics of language use) va "Tilning pragmatikasi" (Pragmatics of language) kitoblari bor. Pragmatika tilshunoslikning qoʻllanishdagi til va uning kontekstini oʻrganish bilan shugʻullanuvchi boʻlimidir. Bu odamlar turli xil ijtimoiy sharoitlarda o'z maqsadlariga erishish uchun tildan qanday foydalanishlari va kontekst tilning talqiniga qanday ta'sir qilishi bilan bog'liq.

Pragmatikaning asosiy vazifalaridan biri odamlarning kommunikativ vaziyatlarda tildan qanday foydalanishini tasvirlashdir. Bu sintaksis, semantika va morfologiya kabi tilning turli tarkibiy qismlarini va ularning ma'noni etkazish uchun qanday ishlatilishini tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Masalan, pragmatik tahlil muloqotda iboralar, kinoya va istehzolardan foydalanishni tushuntirishga yordam beradi, bu esa tilning ona tili bo‘lmaganlarni chalkashtirib yuborishi mumkin.

Pragmatikaning yana bir muhim vazifasi tilni tinglovchi yoki o‘quvchi tomonidan qanday talqin qilinishini tushuntirishdir. Bu tilning talqiniga ta'sir qiluvchi turli kontekst omillarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Masalan, bir xil jumla ishlatilgan kontekstga qarab turli xil ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, “ketishim kerak” jumlasi shoshayotgan, charchagan yoki suhbatdan qochishga urinayotgan kishi tomonidan aytilsa, turli ma’nolarni anglatishi mumkin. Nihoyat, pragmatika tildan foydalanishga ta'sir qiluvchi ijtimoiy va madaniy omillarni tushunishga ham qaratilgan. Bu ijtimoiy va madaniy me'yorlarning tildan foydalanishga ta'sirini va tilning ijtimoiy o'ziga xoslikni shakllantirishga qanday hissa qo'shishini o'rganishni talab qiladi. Masalan, insonning so'z va ohang tanlashi uning ijtimoiy mavqei, ma'lumot darajasi, kasbi yoki madaniy kelib chiqishini ko'rsatishi mumkin. Pragmatika tilshunoslikning kichik sohasi bo'lib, kontekst aloqada ma'noga qanday hissa qo'shishini o'rganadi. Bu muayyan vaziyatlarda tildan foydalanishni o'rganish va ma'ruzachilar so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan tashqari ma'noni etkazish uchun tildan qanday foydalanishini o'rganish bilan bog'liq. Pragmatikaning asosiy vazifasi so'zlovchilar turli ijtimoiy va madaniy kontekstlarda o'zlarining kommunikativ maqsadlariga erishish uchun tildan qanday foydalanishlarini tushunishdir. Bu so‘zlovchilarning muloyimlikni ifodalash, istehzoni etkazish, bilvosita so‘rovlar qilish va qo‘llanilayotgan so‘zlarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’nosidan tashqariga chiqadigan boshqa nutq harakatlarini bajarish uchun tildan qanday foydalanishini o‘rganishni o‘z ichiga oladi.Pragmatika shuningdek, kontekstning talqinga qanday ta'sir qilishini, so'zlovchi, tinglovchi va muloqot sodir bo'lgan kontekst o'rtasidagi o'zaro ta'sir orqali lingvistik ma'no qanday tuzilganligini ham o'rganadi. Bu muloqotda umumiy bilimlar, taxminlar va ta'sirlarning rolini o'rganishni, shuningdek, metafora va ironiya kabi so'zma-so'z bo'lmagan tildan foydalanishni o'z ichiga oladi. Umuman olganda, pragmatika tilning ijtimoiy va madaniy kontekstlarda qanday ishlatilishi bilan bog'liq bo'lgan keng tadqiqot sohasidir. Bu tilshunoslik, falsafa, psixologiya, sotsiologiya, antropologiya va kommunikatsion tadqiqotlardan olingan tushunchalarga tayanadigan fanlararo sohadir. Pragmatika til bilan emas, balki tildan foydalanish va til shakli va tildan foydalanish o'rtasidagi munosabatlar bilan shug'ullanadi. Shubhasiz, tildan foydalanish turli xil madaniy cheklovlarga ega ijtimoiy dunyoda sodir bo'ladigan kognitiv jarayonlarni o'z ichiga oladi. Pragmatika asosan ikki bo‘limga bo‘linadi: amaliy pragmatika va nazariy pragmatika. Funktsional pragmatika tildan foydalanishdagi harakatlar bilan bog'liq bo'lib, matnlarni samarali baholash va muayyan maqsadlarga erishishga yordam beradi. Nazariy pragmatika tilning maʼnosi va funksiyasini oʻrganishga bagʻishlangan. Pragmatika tilshunoslikda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki u aniq aytilganidan tashqari ma'noni yetkazish uchun tilning kontekstda qanday ishlatilishiga e'tibor beradi va odamlar samarali muloqot qilish uchun tildan kontekstda qanday foydalanishlarini o'rganish bilan shug'ullanadi. U kontekst, niyat va ijtimoiy kontekst tilning grammatik va strukturaviy jihatlaridan tashqariga chiqadigan tildan foydalanish, tushunish va talqin qilishga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. Tilshunoslikning sintaksis va semantika kabi boshqa boʻlimlari tilning tuzilishi va maʼnosiga eʼtibor qaratsa, pragmatika tilning muayyan maqsadlarga erishish uchun ijtimoiy kontekstlarda qanday qoʻllanilishi va kontekst til talqiniga qanday taʼsir koʻrsatishi bilan shugʻullanadi. Pragmatika odamlar samarali muloqot qilish uchun tildan qanday foydalanishi va ma'noni so'zma-so'z yoki bilvosita til yordamida qanday yetkazish mumkinligini tushunishda muhimdir. Masalan, pragmatiklar ma'ruzachilar ma'lum bir ma'noni yetkazish uchun nima uchun istehzodan foydalanishi mumkinligini yoki ma'ruzachilar xushmuomalalik, hurmat yoki ijtimoiy mavqeni yetkazish uchun qanday tildan foydalanishini tushuntirishga yordam beradi. Pragmatika - bu haqiqatda muloqot qilish yani gapning asl manosidir. Haqiqiy dunyo aloqasi har doim o'tkinchi bo'lmagan sharoitda (uzoq davom etadigan sozlama) izlanadigan aloqa turi bo'lgan. Bu ijtimoiy media platformalari, xususan Facebook, Instagram, Twitter va WhatsApp boshqa narsalar qatorida o'z foydalanuvchilariga taqdim etadi. Ijtimoiy tarmoqlarning dolzarbligi inson faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladi, shuning uchun har kimga ular taklif qilayotgan qiymatni butunlay e'tiborsiz qoldirish qiyin. Urinish Ijtimoiy media platformalaridan birida bir lahzasiz kun qanday bo'lishini tasavvur qiling kabi sabablarning har biri: sharhlar, statuslar, rasmlar, videolarni ko'rish, xarid qilish, bank bilan shug'ullanish tranzaktsiyalar va h.k.lar amalga oshirish mumkin emasligi haqidagi har qanday shubhaga asos bo'lardi. Pragmatika insonning ijtimoiy faoliyatini oʻzida qamrab oluvchi nutq jarayoni, muayyan aloqa vaziyati orqali namoyon boʻladi. Lingvistik pragmatika aniq shakl, tashqi koʻrinishga ega emas; uning doirasiga soʻzlovchi subʼyekt, adresat, ularning aloqa-aralashuvdagi oʻzaro munosabatlari, aloqa-aralashuv vaziyati bilan bogʻliq koʻplab masalalar kiradi. Masasalan nutq subʼyekti bilan bogʻliq holda quyidagi masalalar oʻrganiladi: A. Bayonning oshkora va yashirin maqsadlari (biron-bir axborot yoki fikrni yetkazish, soʻroq, buyruq, iltimos, maslahat vaʼda berish, uzr soʻrash, tabriklash, shikoyat va boshqalar); B. Nutq taktikasi hamda nutq odobi turlari; C. Suhbat, soʻzlashish qoidalari; D. Soʻzlovchining maqsadi; soʻzlovchi tomonidan adresatning umumiy bilim jamgʻarmasi, dunyoqarashi, qiziqishlari va boshqa hislatlariga baho berilishi; E. Soʻzlovchining oʻzi bayon qilayotgan xabarga munosabati kabilar. Pragmatikada nutq adresati, oʻzaro aloqaga kiruvchilarning munosabatlari, muayyan aloqa vaziyati singari omillar bilan bogʻliq qolda ham koʻplab masalalar oʻrganiladi. Pragmatika gʻoyalari evristik (yoʻnaltiruvchi) dasturlash, mashina tarjimasi, informatsion-qidiruv tizimlari va boshqalarni ishlab chiqishda qoʻllanadi.

Pragmatik tahlil matndan tashqari xabarda yashirin tildan foydalanish va maqsadini o'rganadi. Ushbu tahlil matnning grammatik va strukturaviy xususiyatlarini o'rganish o'rniga, matnning interaktiv yoki ijtimoiy maqsadlarini va xabar bermoqchi bo'lgan maqsadni ko'rib chiqadi. Pragmatik tahlil; U foydalanuvchining ijtimoiy, madaniy va tarixiy kontekstini, shuningdek, matnning aniq va yashirin xabarlarini hisobga oladi. Misol uchun, yangilik maqolasini pragmatik jihatdan o'rganayotganda, muallifning maqsadi o'quvchini xabardor qilish, yangilash yoki mahsulot yoki xizmatni targ'ib qilish bo'lishi mumkin. Shuningdek, matnning grammatik va leksik xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘quvchilarning xabarni qanday qabul qilishi yoki izohlashi tahlil qilinadi. Pragmatik tahlil tilning ijtimoiy munosabatlardagi roli va funksiyasini chuqurroq tushunish imkonini beradi. Pragmatika tildan foydalanish madaniyatlar va ijtimoiy guruhlarda qanday o'zgarishini, shuningdek, tildan foydalanish vaqt o'tishi bilan qanday o'zgarishini tushunishda ham muhimdir. Bu tildan foydalanish kengroq ijtimoiy va madaniy me'yorlar va qadriyatlarni qanday aks ettirishi va tildan foydalanish kuch dinamikasini mustahkamlash yoki shubha qilish uchun qanday ishlatilishini yoritishga yordam beradi. Pragmatika tildan foydalanish bo'yicha muhim istiqbolni taqdim etadi va ma'no so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan tashqarida qanday uzatilishini va kontekst va ijtimoiy omillar tildan foydalanish va talqin qilishda qanday muhim rol o'ynashini tushuntirishga yordam beradi. Bundan tashqari, pragmatika turli xil madaniy va lingvistik kelib chiqishi tufayli noto'g'ri muloqot yoki tushunmovchilik kabi muloqotda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u tilni o'zlashtirish, tilni qayta ishlash va til buzilishlarini o'rganishda qo’l keladi. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, pragmatika tilshunoslikning muhim tarkibiy qismidir, chunki u turli kontekstlarda samarali muloqot qilish uchun tildan qanday foydalanilishini va bu bilimlar odamlar va jamoalar o'rtasida yaxshiroq muloqot va tushunishni qanday osonlashtirishi mumkinligini tushuntirishga yordam beradi. Tilshunoslik bo'yicha boshlang'ich bilimga ega bo'lgan o'quvchilar falsafiy an'analar doirasida o'rganilgan to'rtta asosiy pragmatik hodisa bilan tanishadilar va pragmatik ma'noning ko'rinishlarini, ya'ni deyxis, presuppozitsiya, nutqiy aktlar va implikaturani tashkil qiladi. Bu kitobxonlar, ayniqsa, pragmatik o'rganishning bir qancha yo'nalishlari paydo bo'lgan falsafiy an'analarni ko'rsatishdan bahramand bo'lishadi. Tegishlilik nazariyasi, neo-Grits pragmatikasi, ijtimoiy pragmatika va interaktiv pragmatika, agar falsafiy pragmatika bilan tanishishdan oldin bo'lsa, eng yaxshi tushunilishi va qadrlanishi mumkin. Tilshunoslikda pragmatikani o'rganish murakkab va ko'p qirrali soha bo'lib, so'zlarning to'g'ridan-to'g'ri yoki grammatik ma'nosidan tashqari ma'noni bildirish uchun til kontekstda qanday ishlatilishini o'rganishni o'z ichiga oladi. Pragmatikaning boshqa asosiy tadqiqot yo'nalishlariga quyidagilar kiradi: 1. Nutq harakatlari: Bu so‘zlovchilar so‘zlari bilan bajaradigan har xil turdagi harakatlarni bildiradi, masalan, iltimos qilish, buyruq berish, va’da berish va hokazo. 2. Izoh: Bu aytilgan narsa bilan taklif qilinadigan, lekin bevosita aytilmagan ma'nolarni anglatadi. Misol uchun, kimdir "Bu yer biroz sovuq" desa, ular kimdir issiqlikni yoqishini xohlaydi. 3. Kontekst: Pragmatika til ishlatiladigan ijtimoiy, madaniy va lingvistik kontekstni tekshirishni o'z ichiga oladi. Bu ma'ruzachi va tinglovchi o'rtasidagi munosabatlarni, shuningdek, muloqot sodir bo'lgan muhitni tushunishni o'z ichiga oladi. 4. Xushmuomalalik: Pragmatika tildan foydalanish turli madaniy kontekstlarda qanday qilib xushmuomalalik yoki odobsizlikni etkazishi mumkinligini ko'rib chiqadi. 5. Til buzilishlari: Pragmatika autizm kabi til kasalliklarini o'rganishda ham muhimdir, bu erda odamlar tilni tushunish va kontekstda ishlatish bilan kurashishlari mumkin. 6. Presuppozitsiya: Bu ma'ruzachilar o'z tinglovchilari allaqachon bilgan yoki ishonadigan narsalar haqida qiladigan taxminlarga ishora qiladi. Misol uchun, agar kimdir "men ziyofatga bormayman" desa, unda ziyofat bo'layotganini taxmin qilish mumkin. 7. Deyxis: Bu tildan foydalanish ma'ruzachining kontekstiga, masalan, ularning joylashuvi, vaqti yoki tinglovchiga bo'lgan munosabatiga bog'liqligini anglatadi. Masalan, “bu yerda” so‘zi so‘zlovchining joylashuviga bog‘liq bo‘lgan deyktik atamadir. 8. Diskurs tahlili: Bu suhbatlar, suhbatlar yoki yozma matnlar kabi uzoq vaqt davomida tildan qanday foydalanilishini tekshirishni o'z ichiga oladi. Nutqni tahlil qilish ma'ruzachilarning tinglovchilarni ishontirish, xabardor qilish yoki ko'ngil ochish kabi aniq maqsadlarga erishish uchun tildan qanday foydalanishiga qaratilgan. 9. Madaniyatlararo muloqot: Madaniyatlararo muloqotni o‘rganishda pragmatika muhim ahamiyatga ega, chunki u tildan foydalanish madaniyatlar va ijtimoiy guruhlarda qanday o‘zgarib turishini va tildan foydalanishdagi farqlar tufayli qanday qilib tushunmovchiliklar yuzaga kelishi mumkinligini tushunishga yordam beradi.

Pragmatikani o'rganish tilning turli kontekstlarda va madaniy sharoitlarda ma'noni etkazish uchun qanday ishlatilishini tushunish uchun muhimdir.

1.2. Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o’rganishning nazariy metodologik asoslari va tahlillari. Ijtimoiy tarmoqlarda xabarning pragmatikasini o’rganishning nazariy va metadologik asoslari haqida gaplashish juda qiziqarli. Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasi, insonlar o‘rtasida aloqalar va munosabatlarni tahlil qilishda o‘ziga xos o‘rniga ega bo‘lgan ilmiy yo‘nalishdir. Bu yo‘nalishda, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali odatda o‘zaro munosabatlarni, turli yozishmalar, stiker va belgilarni tahlil qilish va o‘rganishni maqsad qilinadi. Bunday tahlil va o‘rganishning asosiy maqsadi, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish va rivojlantirishga yordam berishdir. Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishning metadologik asoslari, ilgari nazariy tushunchalar va tadqiqotlar asosida qurilgan bo‘lib, barcha ijtimoiy tarmoq xabarlari tahlil qilinishi, o‘rganilishi va tushunilishi uchun kerakli metodologiyani taqdim etadi. Ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishda, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarning tahlili, o‘zaro munosabatlarning rivojlanishi va o‘zgarishi, shuningdek, ijtimoiy tarmoq xabarlari orqali tarqalgan ma’lumotlarning to‘liq va aniq tushunilishi katta ahamiyatga ega. Bu yo‘nalishda tadbirlar olib borish va ilgari tadqiqotlar amalga oshirish, ijtimoiy tarmoq xabarlari pragmatikasini o‘rganishning asosiy qadamlaridan biridir. Pragmatikani o‘rganishning nazariy asoslari quyidagilardan iborat bo‘ladi. Misol sifatida, bir telefon qilish jarayoni pragmatik tahlil qilib kiritib ketamiz: 1. Til foydalanishini o‘rganish: Pragmatika, til va mantiqning aloqalari bilan bog‘liqdir. Bu yo‘nalishda, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish uchun, til va mantiqning funksiyalarini o‘rganish va tushunish zarur. Telefon qilish munosabati til va mantiqning aloqasi bilan bog'liqdir. Telefon qilishda, insonlar o'rtasidagi munosabatlarni tushunish uchun, til va mantiqning funksiyalarini o'rganish va tushunish zarur. Misol uchun, telefon qilishda, salomlashish, ismni aytilish, savollarni berish va javob berish kabi til amaliyotlari mavjud.

2. Munosabatlar tahlili: Pragmatika, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tahlil qilishga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar tahlil qilinishi, ularning rivojlanishi, o‘zgarishi va o‘zaro aloqalarining rivojlanishiga qaratiladi. Misol uchun, telefon qilishda, munosabatning maqsadi, muhiti, va telefon qiladigan odamlarning munosabatlari tahlil qilinadi. Agar bir odam "Qaytib keling" deb aytsa, bu gapning ma'nosi va maqsadi o'zgarishi mumkin. Agar u bu gapni do'stlari bilan o’tirganda biror do’stiga aytsa, bu gap qaytishga chaqirish uchun ishlatilgan taklif hisoblanadi, lekin agar u bu gapni maktabda biron bir o’qituvchi aytsa, bu gapni o'qituvchi tomonidan qaytishga chaqirish uchun ishlatilgan buyruq hisoblanadi. 3. Kontekstual tahlil: Pragmatika, munosabatlar tahlilida kontekstning ahamiyatiga ega bo‘ladi. Bu yo‘nalishda, munosabatlar kontekstida tahlil qilinishi, ularning maqsad va muammolarining tushunilishi, o‘zgarishi va rivojlanishiga qaratiladi. Munosabatlar tahlilida pragmatika kontekstning ahamiyatiga ega bo'lib, bu yo'nalishda, munosabatlarda o'tilayotgan muammolarni va ularning muqobil shakllarini tahlil qilish zarur. Masalan, bir kishi "Menga qo'shiq yuboring" degan gapni aytganda, bu gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi kontekstual faktorlar muhimdir. Bundan tashqari yana bir yuqoridagi telefon qilish bilan ko’rib chiqadigan bo’lsak: telefon qilishda, kontekst, misol uchun ish yoki shaxsiy muammo bo'lishi mumkin, va bu kontekstning tahlil qilinishi zarur. Pragmatikani o'rganishning metodologik asoslari sotsiolingvistik tadqiqotlar va diskursiv tahlilni o'z ichiga oladi. Sotsiolingvistik tadqiqotlarda pragmatika munosabatlarning ijtimoiy va madaniy aspektlarini tahlil qiladi. Masalan, bir odamning nutqi bir mahalliy tilda yoki bir kasb ta'limi darsida foydalaniladigan maxsus terminologiyaga asoslangan bo'lishi mumkin. Diskursiv tahlil esa munosabatlarni diskursida o'tilayotgan muammolarni tahlil qiladi. Masalan, bir yangilik matnida yozuvchi tomonidan qayerda qayerga ishora qilinayotganligi tahlil qilinishi mumkin. Pragmatikani o‘rganishning metadologik asoslari quyidagilardan iborat bo‘ladi: 1. Empirik tadqiqotlar: Pragmatika, empirik tadqiqotlarga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar va tilning amaliyoti, ularning o‘zgarishi va rivojlanishiga oid ma’lumotlar to‘planishi va tahlil qilinishi zarur. Aytgancha, pragmatika nazariyati empirik tadqiqotlar asosida rivojlansa ham, u ko'plab muammolarga duch kelishi mumkin. Quyidagi misollar pragmatikani o'rganishda empirik tadqiqotlarning ahamiyatini ko'rsatadi:  Maxsus til mavzusidagi pragmatik muammolari: Pragmatika nazariyasi, tilning amaliyoti va munosabatlariga oid muammo va masalalarni o'rganishda, empirik tadqiqotlar katta rol o'ynaydi. Masalan, "Qaytib keling" deb yozilgan gapning ma'nosi va maqsadi, shunday hammasi pragmatikaga oid savollarga javob topishda empirik tadqiqotlar yordam berishi mumkin.

 Til amaliyotida pragmatik muammolari: Til amaliyotida pragmatik muammolari ham mavjud. Masalan, "Bir qo'shiq yuboring" degan gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi pragmatik muammolarni o'rganishda empirik tadqiqotlarning yordami zarur.

 Munosabatlarda pragmatik muammolari: Munosabatlarda pragmatik muammolari ham ko'p. Masalan, "Menga qo'shiq yuboring" degan gapning ma'nosi va maqsadi, gapning qayerda aytildigi, qaysi til bilan aytildigi va qaysi muhitda aytildigi kabi pragmatik muammolarni o'rganishda empirik tadqiqotlarning yordami zarur.

2. Sotsiolingvistik tadqiqotlar: Pragmatika, sotsiolingvistik tadqiqotlarga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar va tilning ijtimoiy va madaniy aspektlari, ularning o‘zgarishi va rivojlanishiga oid ma’lumotlar to‘planishi va tahlil qilinishi zarur. Maxsus terminologiyaga asoslangan tilning ijtimoiy va madaniy aspektlari: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, kasb ta'limi, so'zlashuv, ilmiy yozuvlar va boshqa maxsus terminologiyalar kabi maxsus tillar mavzusidagi pragmatik muammolarni o'rganishda foydalaniladi. Misol uchun, "sotsiolingvistik" deb yozilgan gapning ma'nosi va maqsadi, bu gapning qayerda foydalanilganligi, qaysi tilning qoidalariga muvofiq yozilganligi va shunga o'xshash muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

 Tilning ijtimoiy va madaniy o'zgarishi: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, tilning ijtimoiy va madaniy o'zgarishi bo'yicha ham yordam beradi. Misol uchun, bir mahalliy tilda yozilgan yangilik matnida, til o'zgarishi, yangilikning qayerda yozilganligi, qaysi madaniy muhitda yozilganligi kabi muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

 Tilga oid ijtimoiy aloqalar: Sotsiolingvistik tadqiqotlar, tilga oid ijtimoiy aloqalarni tahlil qilishda ham foydalaniladi. Misol uchun, "Menga qo'shiq yuboring" degan gapni yozgan odamning qayerda yashayotganligi, qaysi tilni bilganligi va qaysi ijtimoiy muhitda yashayotganligi kabi muammolarni o'rganishda sotsiolingvistik tadqiqotlarning yordami zarur.

3. Diskursiv tahlil: Pragmatika, diskurs tahliliga asoslangan. Bu yo‘nalishda, munosabatlar diskursida o‘zgarish va rivojlanishi, ularning o‘zaro aloqalari va ularning ijtimoiy tashkil etilishi tahlil qilinishi zarur. Misol uchun, bir kompaniyaning xodimlari orasidagi muloqotlarni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, xodimlar o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi va rivojlanishini, ularning o'zaro aloqalarini, ish faoliyatidagi muammolarni hal qilish uchun odatlangan usullarni va shunga o'xshash ko'rsatkichlarni tahlil qilishga yordam beradi.Boshqa bir misol, ijtimoiy tashkilotlarda xodimlar orasidagi munosabatlarni tahlil qilishni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, ish faoliyatida xodimlar orasidagi munosabatlarning ijtimoiy tashkilotning maqsadlariga mos kelishini, ularning o'zaro aloqalarini va ularga mos keladigan usullarni aniqlashga yordam beradi. Ijtimoiy fikrlashni o'rganish uchun ham diskursiv tahlil ishlatiladi. Misol uchun, bir siyosiy partiyada xodimlar orasidagi munosabatlarni o'rganish uchun diskursiv tahlilni qo'llash mumkin. Bu tahlil, siyosiy partiyadagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xodimlar o'rtasidagi o'zaro aloqalar va siyosiy partiyadagi ijtimoiy tashkil etilishni tahlil qilishga yordam beradi.Umuman olganda, diskursiv tahlil pragmatika bilan bog'liq bo'lib, munosabatlarning o'zgarishi va rivojlanishini, ularning ijtimoiy tashkil etilishini va o'zaro aloqalarini tahlil qilishga yordam beradi.Pragmatikani o‘rganishning nazariy va metadologik asoslari, munosabatlar va tilning tahliliga o‘ziga xos qarashlarni taqdim etadi. Bu qarashlar, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish va rivojlantirish uchun zarurdir.

II BOB IJTIMOIY TARMOQ XABARLARINING PRAGMATIK MAZMUNINING LINGVISTIK EKSPERTIZASI 2.1. Ijtimoiy tarmoqlarda xabarni pragmatik tahlil qilish jarayonlari. Kurs ishining II bobi ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning odatlangan usullari, xabar yozishdagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xabar yozishdagi o'zaro aloqalar, eksklyuziv tahlillar tuzishga oid usullar va ko'rsatkichlar, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning ijtimoiy tashkil etilishiga ta'sir ko'rsatishi va hokazo haqida tafsilotli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Bu bobda, pragmatika va diskurs tahliliga asoslangan metodologiyalardan foydalanib yozilishi mumkin. Bu yerda, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning odatlangan usullari, xabar yozishdagi o'zgarishlar va rivojlanishlar, xabar yozishdagi o'zaro aloqalar, eksklyuziv tahlillar tuzishga oid usullar va ko'rsatkichlar, ijtimoiy tarmoqlarda xabar yozishning ijtimoiy tashkil etilishiga ta'sir ko'rsatishi va hokazo haqida diskursiv tahlilni bajarishga yordam beradigan misollar keltirilishi mumkin. O‘qituvchilar va ishchilar taqchilligi: Yaponiyada qanday mutaxassislar yetishmayapti va u yerda yashash uchun ruxsatnomani qay tarzda olish mumkin? Yaponiya an’anaviy ravishda xorijliklar uchun juda yopiq mamlakat bo‘lib kelgan. Biroq, aholining tez qarishi hokimiyatni chet ellik ishchilar uchun eshiklarni ochishga majbur qildi va ayrim mutaxassislar endi soddalashtirilgan sxema bo‘yicha Yaponiyada yashash uchun ruxsatnoma olishlari mumkin. Ma'lumot: Ushbu maqolada Yaponiyada turuvchi mutaxassislar va ishchilar taqchilligi haqida gapirilmoqda. Shuningdek, hokimiyat o'zbek ta'lim ma'muriyati va diplomatik vakilliklar bilan o'zaro muloqotlarni rivojlantishni va soddalashtirilgan sxema bo‘yicha Yaponiyada yashash uchun ruxsatnoma olishlari aytilagan. Maqsadni tahlil qilish: Bu maqolada Yaponiyadagi ish o’rinlari haqidagi muhokama va uning muvozanatini o'rganishga yordam berishi kutililadi. Bu asosiy maqsad, Yaponiyada ishga joylashish, mutaxassislar va o'qituvchilar uchun qulayliklar yasratilganligi aytiladi va o’zbekistonlik mutahasislarni, o’quvchilarni o’ziga jalb etadi. Xabarga aloqali mo'ljallashganlik: Yapon, "Specialist in Humanities" bo'lish formatiga tayangan o'zbek o'qituvchilar uchun xususiy muvozanat, shuningdek, diplomatik vakilliklar bilan birgalikda yeniliklar va ta'lim imkoniyatlari yaratishda intiqodchilik bilan ishlaydi. Aloqaga yetishish: Bu maqola Yaponiyaga borayotgan insonlar uchun juda muhimdir, chunki bu yerda aktual mutaxassislar va o'qituvchilar uchun yangi imkoniyatlar va ruxsatnomalar haqida ma'lumot berilganligi ko'rsatilgan. Toshkentdagi maktab hovlisida 26 tup daraxt kesib tashlandi. Daraxtlar nobud qilinishi natijasida o‘simlik dunyosiga 312,1 mln. so‘m zarar yetkazilgan. Holat yuzasidan jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan. Ma'lumot : "Toshkentdagi maktab hovlisida 26 tup daraxt kesib tashlandi" degan xabarda Toshkent shahridagi bir maktabida birdaniga 26 tup daraxt kesib tashlandi va bu natijada, o'simlik dunyosiga 312,1 mln. so‘m zarar yetkazilgan. Maqsadni tahlil qilish: Ushbu xabar, insonlar va tabiiy boyliklar orasidagi yo'l-yo'riqlarning yana bir mazmuni bo'lib, inson faoliyatlarining faqat ma'lum bir xatoga yo'l qo'yishiga qodir bo'lmayotganligi haqida ogohlantirish beradi. Hozirgi kunda haddan tashqari o'simlik dunyosining qadrsizligi uni avaylamasliklari, daraxt va o'simliklar bilan bog'liq boshqa kamchiliklari mavjud.

Habarga aloqali mo'ljallashganlik: Toshkent shahri kabi katta shaharlar o'simlik xavfsizligiga ko'ra katta masalalar bilan yuzlashganligi sababli, hovlisida ko’plab daraxtlari qiroliib ketishidan tezroq to'xtatilmay qolishi mumkin. Shu sababdan bunga qatiiy chora ko’rish haqida so’z yuritilgan. Pragmatik jihatdan yoritish: Bunday sodir bo'lgan holatlar uni yuzaga kelishining sabablaringa qarab o'rgatiladigan masalalar uchun mukammal holat ularni daraxt kesishiga nima sabab bo’lgan ? Ochiq yer maydonimi yoki daraxtlarning yog’ochini pullashmi? Shunday jinoyat ishi sifatida qo'rg'aytirilgan, shuning uchun, bu holatning ayni paytda adliya tomonidan hal qilinishi kerak. Oddiy pragmatik tahlilni o’zini ko’rib chiqadigan bo’lsak: 1.Misol: "Salom, do'stlar, men sizga yangi ish topdim, deb xabar bermoqchi edim! Hayotimning yangi bobini boshlaganimdan juda xursandman." Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning sevinch va murojaatini ifodalaydi. U jamiyatga o'zining yangi ishiga qilgan kelajakga ishonishini ta'kidlaydi va uning do'sti, yaqinlariga xabardor qilish orqali uni bilan sevinchini baham ko'rishni kutadi. 2. Misol: "Oxirgi paytlarda ish qanchalik gavjum boʻlganiga ishongim kelmaydi. Nafas olishga bir lahza ham boʻlmagandek his qilaman." Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning ish tog'risidagi halqalanishidan qayg'urishini ifodalaydi. U ishini qiyin yoki keskin his qilishini anglash orqali o'zining yaqinlariga ushbu hodisa haqida habar berishni istaydi. 3. Misol: "Hozirgina sport zalida ajoyib mashg'ulotni tugatdim. Vujudimni harakatga keltirish va sog'lom bo'lish juda yaxshi!" Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning shaxsiy tajribasini namoyish etish uchun yozilgan. U sportni sevishini va salohiyatning yuqori qadrini ko'rsatishni xohlaydi. U salohiyatning yana bir elementi bo'lib, u oliy maqsadlarni yo'qotmaslik uchun sport bilan mashg'ul bo'lishni maqsad qilgan. 5. Misol: "Do'stlarim bilan bu hafta oxiri lager sayohatini kuta olmayman! Shahardan uzoqlashish va tabiat qo‘ynidan zavqlanish menga kerak bo‘lgan narsadir”. Pragmatik tahlil: Bu xabar muallifning yaqin do'stlari bilan turar joyga chiqish haqida deb yozilgan. U shahardan chiqib, tabiat bilan aralashtirishni va yaqin do'stlari bilan turli turlarga chiqishni xohlaydi. U bu dam olish ko'nikmalarini sharhlaydi va tajribalarini boshqalarga taqdim etishga ham xohlaysizmi deb savol qilishi mumkin. 2.2 Pragmatik mazmuni, pragmatik tahlil va bunga misollar. Ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar qayta tahlil qilinishi, katagoriyalariga ajratilishi va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan izohlar qoldirilishi mumkin. Bu usul yordamida maqolada yuritilgan tahlillar yoki taqrizlar haqida foydalanuvchilar fikr bildirishi mumkin.Boshqa bir maqsad, ijtimoiy tarmoqda yangiliklar yozilishi - muhim muammolarni yechishga yordam berishi, odatda maqolalarning doimo yangilanib borishiga va mavzular to'g'risida adekvat, o'ziga mos taqrizlar ko'rsatilishiga olib keladi. Bu, o'z davomida, ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan ko'plab ko'rilgan ta'kidlanishlar, savollar yoki muhim mavzular bo'yicha yangiliklarning yaratilmasiga olib kelishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlarsiz hayot jonsiz. Ijtimoiy tarmoqlarning dolzarbligi har bir insonning faoliyat sohalariga kirib borgan. Shuning uchun ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarga hech kim butunlay e'tibor bermasligi qiyindir. Hozirgi XXI ars “texnalogiyalar dunyosida” hayotda bir kunni internet va ijtimoiy tarmoqlarsiz tasavvur qilishga urinish juda qiyin. Bunga sabab: sharhlar, statuslar, rasmlarni ko'rish, videolar, xarid qilish, bank operatsiyalarini amalga oshirish, elektron pochta xabarlarini tekshirish/yuborish, suhbatlashish, qilish buyurtmalar, mehmonxonalarni bron qilish va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish (Facebook, Twitter, Skype, Google) o'yin-kulgi, dam olish yoki shunchaki do'stlar bilan aloqada bo'lish biz uchun hozir juda muhum. “Ijtimoiy media bir nechta kommunikativ imkoniyatlarga ega kontentga boy vositadir” Pragmatik tarkib xabarning mo'ljallangan maqsadi yoki tub maqsadini anglatadi. Ijtimoiy tarmoqlarda pragmatik tarkib kontekstga va mo'ljallangan auditoriyaga qarab farq qilishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlardagi ba'zi umumiy pragmatik xabarlar tarkibiga quyidagilar kiradi: 1. Reklama: Ko'pgina korxonalar va jismoniy shaxslar o'z mahsulotlarini, xizmatlarini yoki shaxsiy brendini targ'ib qilish uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadilar. 2. Informatsion: Ijtimoiy tarmoqlar ko'pincha yangiliklar, yangilanishlar va voqealar yoki dolzarb muammolar haqida ma'lumot almashish uchun ishlatiladi. 3. Ishonchli: Ijtimoiy tarmoqlardagi ko'plab xabarlar tomoshabinlarni muayyan harakatga yoki muayyan nuqtai nazarni qabul qilishga ishontirishga qaratilgan. 4. Ekspressiv: Ijtimoiy tarmoqlardan his-tuyg'ular, his-tuyg'ular va shaxsiy fikrlarni ifodalash uchun ham foydalanish mumkin. 5. Interaktiv: Ijtimoiy media interaktivligi bilan mashhur va ko'plab xabarlar ishtirok etish, yoqtirishlar, sharhlar va ulashishlarni rag'batlantirishga intiladi. Umuman olganda, ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmuni xilma-xil bo'lib, xabarning maqsadi va mo'ljallangan auditoriyaga qarab o'zgaradi. Pragmatika foydalanish kontekstidagi ma'lumotlarning tilda so'zlashuvchilar tomonidan qanday qabul qilinishi va ishlatilishini o'rganishga ishora qiladi. Pragmatika ijtimoiy o'zaro ta'sirda kontekst, ma'no va til harakati o'rtasidagi munosabatni o'rganadi. Pragmatika til orqali ifodalangan ma'no, foydalanish konteksti va ijtimoiy vaziyatlarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Misol uchun, kimdir "eshikni ocha olasizmi?" Desa, bu u odamdan eshikni ochishni so'raganligini anglatmaydi. Balki shu bilan birga honaning havosi isiganligi yoki havoning buzilganligi haqida Kontekst va ijtimoiy vaziyat jumladagi haqiqiy ma'noga ta'sir qilishi mumkin. Pragmatik tadqiqotlarda grammatika, kalit so'zlar va foydalanish konteksti kabi lingvistik elementlarni hisobga olish muhimdir. Pragmatika, shuningdek, tildan foydalanishdagi ijtimoiy konventsiyalarni, masalan, nutq etikasi va o'zaro munosabatlardagi xushmuomalalikni muhokama qiladi. Pragmatika tilning kundalik hayotda qanday ishlatilishini va turli ijtimoiy vaziyatlarda xabarlar qanday etkazilishini tushunishda muhimdir.. Haqiqiy maqsad shunchaki o'ziga mos maqolalarning yozilishidan iborat emas, balki o'zining hedefidir. Bu kabi ma'lumotlarni bilish, ijtimoiy tarmoqda yozilgan xabarlar va maqolalar bo'yicha yangiliklar barda "chiqish-zozon" yo'nalishini tushunishga yordam berishi mumkin, shuningdek, ulardan o'z ma'lumoti uchun muhim bilim olingan bilimdonlar uchun yordamchi bo'ladi. Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar yordamida eng zamonaviy yordamlar, yangi daftarkorliklar, texnologiyalar, tadbirlar va hokazo haqida o'zga tomoshabiona bildirishingiz mumkin.Jumladan, ijtimoiy tarmoqlarda yozilgan xabarlar va maqolalar tajribalar, savollar, taqrizlar va muhim yangiliklar bo'yicha talab qilinadi. Ular o'zining maqsadiga erishish uchun, o'ziga mos shaklda yozishga asoslangan, ijtimoiy tarmoqda qayd etiladigan norma va ta'riflar bilan to'liq muvofiq bo'lishi kerak. Ijtimoiy tarmoqlardagi habarlarni pragmatik tahlil qilish, ularning maqsad va vazifalarini aniqlash va tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Bu tahlil, xabarlarning o'z maqsadlariga, yo'nalishiga va o'ziga xos tili va uslubiga e'tibor beradi. Pragmatik tahlil, xabarning asosiy mazmuni, maqsadi, muharriri, qabul qiluvchisi va boshqa sabablarga asoslangan o'zgaruvchan o'zgaruvchan xususiyatlarini o'rganishga yordam beradi. Bu tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlariga kiradi. Pragmatik tahlil tashqi va ichki muhitlar, yani ijtimoiy tarmoqlarning xususiyatlariga va xabar jo'natuvchi va qabul qiluvchilarning maqsadlari va xohishlari bilan bog'liq. Bu tahlil, xabarlarning boshqa odamlarga qanday ta'sir qilishi, ularning amaliyotdagi roli va ijtimoiy tarmoqlarning umumiy foydalanishini tahlil qilishga yordam beradi. Pragmatik tahlilni amalga oshirish uchun, xabarlarni jamiyat, siyosat, madaniyat, ish, ta'lim va boshqa sohalarga asoslangan maqsadlari va vazifalari bo'yicha tahlil qilish, ularning o'ziga xos uslublarini va tildan foydalanishlarini o'rganish kerak. Bunday tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlarida keng qo'llaniladi va ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlar va ularning o'ziga xos mazmuni haqida tushuntiruvchi ko'plab maqolalar tayyorlanadi.Ijtimoiy tarmoqlarda xabarning pragmatik mazmunining ko'rsatilishi uchun bir nechta misollar mavjud. Bu misollar odatda ijtimoiy tarmoqda qanday ma'lumotlar bo'lishiga qarab o'zgaradi. Misol uchun: - Ish o'rinlari: Bir ish o'rinini e'lon qilish haqida yozilgan xabarlar, ish bilan bog'liq ko'rsatmalarning tarjimai, ish o'rinlariga qanday murojaat qilish haqida xabarlar. - Reklama: Reklama xabarlarining pragmatik mazmuni, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berish, sotish yoki xarid qilishga rag'batlantirish. - Siyosat: Siyosiy xabarlarning pragmatik mazmuni, siyosiy partiyalar yoki kandidatlar to'g'risida ma'lumot berish, siyosiy voqealar haqida xabarlar. - Ta'lim: Ta'lim bilan bog'liq xabarlar, o'quv kurslari, web-darslar, darslar va o'quv materiallari to'g'risida xabarlar. - Madaniyat: Madaniyat bilan bog'liq xabarlar, yangi kitoblar, kino va teatr dasturlari, muzey va galereyalarning yangiliklari. - Sotib olish: Sotib olish bilan bog'liq xabarlar, chegirmalar, chegirma kuponlari va chegirma kodlari, mahsulotlarning yangi partiyalari bilan bog'liq xabarlar. - Sport: Sport bilan bog'liq xabarlar, yangi sport tadbirlari, sportchi o'yinlari, sport olgan yangiliklar. Bu misollar yordamida, ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlar va ularning pragmatik mazmuni haqida ko'proq tushuntirish mumkin. Pragmatik tahlil, xabarlarning maqsadlarini va vazifalarini tahlil qilish usulidir. Bu tahlil, xabarlar tahlili va kommunikatsiya nazariyasi tizimlarida keng qo'llaniladi. Quyidagi misollar pragmatik tahlil uchun yordam beradi: - Bir yangilik xabari: Bir yangilik xabari pragmatik tahlil uchun yaxshi bir misol bo'ladi. Bu xabar, o'z maqsadiga erishish uchun ma'lum bir kontekstda jo'natiladi. Pragmatik tahlil, xabarning maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi. - Reklama xabarlar: Reklama xabarlarining pragmatik mazmuni, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berish, sotish yoki xarid qilishga rag'batlantirish. Pragmatik tahlil, reklama xabarlarining maqsadiga, mahsulot yoki xizmat haqida ma'lumot berishning qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi. - Sotsial tarmoq xabarlar: Sotsial tarmoqlardagi xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, o'ziga xos maqsadlar bilan jo'natiladi. Pragmatik tahlil, sotsial tarmoqlardagi xabarlarning maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi. - Siyosiy xabarlar: Siyosiy xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, siyosiy voqealar yoki siyosiy partiyalar haqida ma'lumot berish uchun jo'natiladi. Pragmatik tahlil, siyosiy xabarlarining maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi. - Ta'lim bilan bog'liq xabarlar: Ta'lim bilan bog'liq xabarlar pragmatik tahlil uchun yaxshi bir manba bo'ladi. Bu xabarlar, o'quv kurslari, web-darslar, darslar va o'quv materiallari to'g'risida ma'lumot berish uchun jo'natiladi. Pragmatik tahlil, ta'lim bilan bog'liq xabarlarining maqsadiga, muharririga va qabul qiluvchiga qanday ta'sir qilishi haqida tahlil qiladi. Bu misollar tahlil qilishda yordam beradi va pragmatik tahlilning qanday amalga oshirilishi haqida tushuntirish mumkin. Misol uchun oddiy xabarni pragmayik tahlil qilishdan boshlasak: Xabar: “Iltimos, eshikni ochib yuboring” Pragmatik tahlil: - Maqsad: Eshikni ochilishini istashadi. Bunga havo issiq bo’lishi yoki xonadan yomon hidning kelishi sabab bo’lishi mumkin. - Muhim ma'lumotlar:Eshikni ochilishi. - Adresat lar: bir shaxs . - Ta'sir: Mijozlar yangi mahsulotni sotib olish imkoniyatiga ega bo'lishadi. - Kommunikatsiya turi:oddiy xabar. Misol uchun oddiy xabarni pragmayik tahlil qilishdan boshlasak: Xabar: "BEK nomli kompaniyasi yangi mahsulotni sotishga chiqdi. Mahsulotning narxi 10 dollar. Sotib olish uchun saytga kirishingiz mumkin." Pragmatik tahlil: - Maqsad: BEK nomli kompaniyasi sotishni oshirishni istaydi. - Muhim ma'lumotlar: Yangi mahsulot sotilmoqda, mahsulotning narxi 10 dollar, sotish uchun saytga kirish mumkin. - Adresatlar: Umumiy mijozlar. - Ta'sir: Mijozlar yangi mahsulotni sotib olish imkoniyatiga ega bo'lishadi. - Kommunikatsiya turi: Reklama. Shunday qilib, pragmatik tahlil maqsad, muhim ma'lumotlar, adresatlar, ta'sir va kommunikatsiya turiga e'tibor beradi va bu habar misolida, Xom nom kompaniyasi yangi mahsulotni sotish maqsadida reklama qilmoqda va mijozlarga mahsulot haqida ma'lumot berilmoqda. Jahon xabarlarini Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishiga aylandi: sxema qanday ishlayapti? calendar 17:57 / 21.05.2023

15141 G‘arb sanksiyalari Rossiya qurolli kuchlariga mahsulot yetkazishga xalaqit berishga qaratilgan, lekin nozik elektronika baribir ruslarga yetib bormoqda. Jurnalistlar Qozog‘iston orqali yetkazib berish zanjirlarining bir nechtasini kuzatishdi va ular ruslar tomonidan tuzilgan yangi kompaniyalar orqali o‘tayotganini aniqlashdi. Foto: Foto: Jyeyms O'Brayyen / OCCRP Jurnalistik surishtiruv korrupsiya va uyushgan jinoyatchilikni tadqiq etish markazi (Organised Crime and Corruption Reporting Project) — OCCRP saytida e’lon qilindi. Yuqoridigi xabarni pragmatik tahlil qiladigan bo’lsak: Xabar: "Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishiga aylandi: sxema qanday ishlayapti?" Pragmatik tahlil: - Maqsad: Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishini tushunish. - Muhim ma'lumotlar: G‘arb sanksiyalari Rossiya qurolli kuchlariga mahsulot yetkazishga xalaqit berishga qaratilgan, nozik elektronika baribir ruslarga yetib bormoqda, jurnalistlar Qozog‘iston orqali yetkazib berish zanjirlarining bir nechtasini kuzatishdi va ular ruslar tomonidan tuzilgan yangi kompaniyalar orqali o‘tayotganini aniqlashdi. - Adresatlar: Habar Rossiya va Qozog‘istonning iqtisodiy munosabatlari bilan shug'ullanadigan insonlar va tashkilotlar uchun ma'lumotli bo'ladi. - Ta'sir: Habar, qo'shma tijorat munosabatlarini o'z ichiga oladi va Qozog‘iston va Rossiya orasidagi iqtisodiy munosabatlarga ta'sir ko'rsatishi mumkin. - Kommunikatsiya turi: Yangilik.

Shunday qilib, pragmatik tahlil maqsad, muhim ma'lumotlar, adresatlar, ta'sir va kommunikatsiya turiga e'tibor beradi. Bu habar misolida, Qozog‘iston Rossiyaga mahsulot yetkazib berishning asosiy yo‘nalishini tushunish uchun muhim ma'lumotlar taqdim etilgan.Ijtimoiy media xabarlarida lingvistik tajriba tildan foydalanish, grammatika, sintaksis, nutq tuzilishi va pragmatik xususiyatlar kabi muloqotning turli jihatlarini tahlil qilishni o'z ichiga olishi mumkin. Ijtimoiy media xabarlarida lingvistik ekspertizadan ba'zi misollar: 1. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda emojilar va kulgichlardan foydalanishni tahlil qilish. Masalan, kulgi yoki hazilni etkazish uchun ijtimoiy media xabarlarida 😂 kulgichdan foydalanishni tahlil qilish yoki sevgi yoki mehrni ifodalash uchun ❤️ kulgichdan foydalanishni tekshirish. 2. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda jargon va so‘zlashuv tilidan foydalanishni o‘rganish.misol uchun: ko’pincha insonlar ocjiqdan ochiq jargon so’zlarni ishlatadilar, bazida, esa yulduzcha (****) shaklida yozib qoldirishadi 3. Ijtimoiy media xabarlarining nutq tuzilishi va tashkil etilishini o‘rganish, jumladan, hashtaglar, eslatmalar va havolalardan foydalanish. asalan, ijtimoiy media xabarlarini turkumlash yoki guruhlash uchun hashtaglardan foydalanishni tekshirish yoki xabarlar yoki foydalanuvchilarni ulash uchun eslatmalar va havolalardan foydalanishni tahlil qilish. 4. Ijtimoiy tarmoqlarning til o‘zgarishi va evolyutsiyasiga, jumladan, yangi so‘zlar, iboralar va iboralarning paydo bo‘lishiga ta’sirini o‘rganish. 5. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda ishontiruvchi tildan foydalanishni, jumladan, ritorik vositalar va ishontirish usullarini qo‘llashni tahlil qilish. Masalan, auditoriyani ishontirish yoki ta'sir qilish uchun ijtimoiy media xabarlarida takrorlash yoki giperbola kabi ritorik vositalardan foydalanishni o'rganish yoki ramka yaratish yoki tayyorlash kabi ishontirish usullaridan foydalanishni tahlil qilish. 6. Ijtimoiy media xabarlarida tildan foydalanishni shakllantirishda ijtimoiy kontekstning rolini, jumladan, ijtimoiy me'yorlar, madaniyat va o'ziga xoslik ta'sirini o'rganish. Masalan, madaniy me'yorlar yoki o'ziga xoslikning ijtimoiy media xabarlarida tildan foydalanishga ta'sirini o'rganish, masalan, yapon yoki koreys tillarida hurmat belgilaridan foydalanish yoki afro-amerikalik mahalliy ingliz tilidagi dialektlardan foydalanish. 7. Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarda kod almashinuvi va ko‘p tillilik, shu jumladan turli tillar va dialektlardan foydalanishni o‘rganish. Masalan, ijtimoiy media xabarlarida turli tillar yoki dialektlardan foydalanishni tahlil qilish, masalan, ispan jamoalarida Spanglish yoki Singapurda Singlish tilidan foydalanish. 8. Ijtimoiy tarmoqlarning nutq amaliyotlariga, jumladan, ijtimoiy media xabarlarida hazil, kinoya va kinoyadan foydalanishga ta'sirini o'rganish. Masalan, ijtimoiy media xabarlarida hazil, kinoya yoki kinoyadan foydalanishni tekshirish, masalan, hazilni etkazish uchun memlar yoki GIF-lardan foydalanish yoki tanqid yoki istehzoni ifodalash uchun kinoyadan foydalanish. Misol uchun, “Qo'rqinchli yangilik – XYZ korporatsiyasida millionlab foydalanuvchilarning maxfiy ma'lumotlarini xavf ostiga qo'ygan katta ma'lumotlar ombori buzilishi sodir bo'ldi” degan xabarni ko'rib chiqaylik. Ushbu xabarning pragmatik tahlili quyidagi omillarni hisobga oladi: - Kontekst: xabar ijtimoiy media platformalarida bo'lishishi mumkin, bu erda foydalanuvchilar ko'pincha yangiliklar va fikrlarni katta auditoriya bilan baham ko'rishadi. - Ma'ruzachi: Ma'ruzachi jurnalist, kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassis yoki yangilikka duch kelgan va uni boshqalar bilan baham ko'rmoqchi bo'lgan tashvishli fuqaro bo'lishi mumkin. - Tinglovchi: ijtimoiy tarmoqdagi keng auditoriya, jumladan, boshqa jurnalistlar, XYZ korporatsiyasi xizmatlari foydalanuvchilari yoki keng omma uchun moʻljallangan boʻlishi mumkin. Xabarning ma'nosiga u baham ko'rilgan kontekst, ma'ruzachining shaxsi va mo'ljallangan auditoriya ta'sir qiladi. Misol uchun, xabarda "shok" so'zidan foydalanish ma'ruzachi tinglovchilarda shoshilinchlik va tashvish hissini yaratmoqchi ekanligini ko'rsatishi mumkin. "Millionlab foydalanuvchilarning maxfiy ma'lumotlarini buzish" iborasidan foydalanish vaziyatning jiddiyligini va uning jabrlanganlarga potentsial ta'sirini ko'rsatishi mumkin. Yana bir misol, Facebook’dagi “O‘g‘limni maktab fan yarmarkasida g‘olib chiqqani bilan tabriklayman!” degan yozuv bo‘lishi mumkin. Ushbu postning pragmatik tahlili quyidagi omillarni hisobga oladi: - Kontekst: Xabar Facebook’da baham ko‘rilishi mumkin, u yerda foydalanuvchilar ko‘pincha shaxsiy yangiliklar va voqealarni baham ko‘rishadi. - Ma'ruzachi: Ma'ruzachi o'z yutuqlarini do'stlari va oilasi bilan baham ko'rmoqchi bo'lgan g'olib o'quvchining ota-onasi yoki vasiysi bo'lishi mumkin. - Tinglovchi: Post o'z tabriklarini yoki qo'llab-quvvatlashini bildirmoqchi bo'lgan ma'ruzachining do'stlari va oila a'zolari uchun mo'ljallangan bo'lishi mumkin. Xabarning ma’nosiga u bo‘lishilayotgan kontekst, ma’ruzachi va tinglovchi o‘rtasidagi munosabat va ma’ruzachining yangiliklarni baham ko‘rish niyati ta’sir qiladi. Misol uchun, postda "Tabriklaymiz" so'zidan foydalanish ma'ruzachining farzandining muvaffaqiyatidan g'ururlanishi va xursandligini ko'rsatishi mumkin. Post shuningdek, do'stlar va oila a'zolaridan yoqtirishlar, sharhlar yoki baham ko'rish kabi javoblarni taklif qilishi mumkin. FECEBOOKdagi bazi habarlarning pragmatik tahlilini ham ko0’rih chiqadigan bo’lsak. Kontekst: Foydalanuvchi o'z ta'tilidagi fotosuratini Instagramda baham ko'radi. Ma'ruzachi: Suratni baham ko'rgan foydalanuvchi Tinglovchi: Suratni ko'rgan obunachilar

Sarlavha: "Bu erda bo'lishni xohlardim! Bu go'zal plyajda eng yaxshi vaqtni o'tkazish." Pragmatik tahlil: Suratni baham ko‘rgan foydalanuvchining konteksti o‘z izdoshlariga ular qayerda ekanliklari va ta’tilda nima qilayotganlarini ko‘rsatishi mumkin edi. "Koshki shu erda bo'lsang" iborasidan foydalanish izdoshlarni ularga qo'shilishga taklif qilish yoki ular yo'qligida o'z izdoshlarini qanchalik sog'inishlarini ifodalash usuli sifatida talqin qilinishi mumkin. Tinglovchi, izdoshlar foydalanuvchi bilan munosabatlariga qarab fotosurat va sarlavhani boshqacha talqin qilishlari mumkin edi. Ba'zilar hasad qilishlari yoki ko'proq rasmlarni ko'rishni xohlashlari mumkin, boshqalari esa qiziqmasligi mumkin.

Keyingi misol:

Kontekst: Biznes Instagramda o'z mahsuloti haqidagi reklama postini baham ko'radi. Ma'ruzachi: Reklama postini baham ko'radigan biznes Tinglovchi: Postni ko'rgan potentsial mijozlar Sarlavha: "Yangi mahsulotimizni taqdim etamiz! O'zingiznikini hozir oling va cheklangan vaqt uchun 20% chegirmadan bahramand bo'ling."

Pragmatik tahlil: Postni baham ko'rgan biznes konteksti potentsial mijozlarni yangi mahsuloti haqida xabardor qilishi va ularni taklif bilan xarid qilishga undashi mumkin edi. "Faqat cheklangan vaqt" iborasidan foydalanish mijozlarni tezda qaror qabul qilishga undashi mumkin bo'lgan shoshilinchlik yoki tanqislik hissini keltirib chiqarishi mumkin. Tinglovchi, potentsial mijozlar, reklama postini biznesga bo'lgan munosabati va mahsulotga bo'lgan qiziqishi asosida boshqacha talqin qilishlari mumkin. Misol: Kontekst: Foydalanuvchi ijtimoiy masala bo‘yicha o‘z shaxsiy fikrini bildirish uchun Instagram’dagi postini baham ko‘radi. Ma'ruzachi: Xabarni baham ko'rgan foydalanuvchi Tinglovchi: Postni ko'rgan obunachilar

Sarlavha: "Biz yaxshiroq qilishimiz kerak. Diskriminatsiyaga qarshi turish va tenglik uchun kurashish vaqti keldi."

Pragmatik tahlil: Xabarni baham ko'rgan foydalanuvchining konteksti ijtimoiy masala bo'yicha o'z fikrini bildirish va o'z izdoshlari orasida xabardorlikni oshirish edi. "Biz yaxshiroq qilishimiz kerak" va "stendni egallash" iboralaridan foydalanish harakatga chaqiruv va izdoshlarni tenglik uchun kurashda foydalanuvchiga qo'shilishga taklif sifatida talqin qilinishi mumkin. Tinglovchi, izdoshlar foydalanuvchi bilan munosabatlari va muhokama qilinayotgan masala bo‘yicha qarashlariga qarab postni turlicha talqin qilishlari mumkin edi. Ba'zilar foydalanuvchi fikriga qo'shilishlari va qo'llab-quvvatlashlari mumkin, boshqalari esa boshqacha fikrda bo'lishi yoki postni e'tiborsiz qoldirishi mumkin.

Yuqoridagi instagram habarlarining pragmatik tahlil odamlarning Instagram orqali qanday muloqot qilishini tushunishga yordam beradi. Bu xabarning ma'nosini va so'zlovchining niyatlarini tushunish uchun kontekstni, ma'ruzachini va tinglovchini hisobga olishni o'z ichiga oladi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, pragmatik tahlil ijtimoiy media platformalarida yangiliklar va ma'lumotlar qanday almashilishi va talqin qilinishini tushunishga yordam beradi. Unda ko‘zda tutilgan ma’no va so‘zlovchining niyatini tushunish uchun uning mazmuni, so‘zlovchisi va tinglovchisi hisobga olinadi. Ushbu tushuncha foydalanuvchilarga ijtimoiy medianing murakkab dunyosida harakat qilishda va yangiliklar va ma'lumotlarni tanqidiy va xabardor tarzda iste'mol qilishda yordam berishi mumkin.

XULOSA Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ushbu tadqiqot ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmuni kontekstual omillar, ma'ruzachi identifikatori va tinglovchilarning kutishlari bilan shakllantirilishini ko'rsatdi. Bunday xabarlar ortidagi asl niyatni aniqlashda lingvistik ekspertiza juda muhim, chunki ular ko'pincha qattiq niqoblangan yoki tabiatan noaniqdir. Turli xil ijtimoiy media platformalaridagi turli xabarlarni tahlil qilish orqali biz odamlar o'z tinglovchilariga ma'no va niyatni etkazish uchun tildan qanday foydalanishlari haqida tushunchaga ega bo'ldik. Tadqiqot shuningdek, xabarlarning pragmatik mazmunini tahlil qilish uchun avtomatik usullardan foydalanish cheklovlarini ham aniqladi, chunki ular ko'pincha ijtimoiy muloqotning murakkabligini haddan tashqari soddalashtiradi. Shu sababli, ijtimoiy media muloqotining nuanslarini tahlil qilish va tushunishda inson tajribasi muhim ahamiyatga ega.Umuman olganda, ushbu tadqiqot natijalari tilshunoslik, aloqa va ijtimoiy media tadqiqotlari sohalariga ta'sir qiladi va ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarni tahlil qilish va sharhlashda lingvistik tajribaning muhimligini ta'kidlaydi. Ijtimoiy tarmoqlarning tez rivojlanayotgan tabiatini hisobga olgan holda, tadqiqotchilar ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarning pragmatik mazmunini o'rganishda davom etishlari va ularni aniq va samarali tahlil qilish uchun yangi metodologiyalarni ishlab chiqishlari juda muhimdir. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, pragmatikani o‘rganish sohasi kommunikativ vaziyatlarda tildan foydalanishni tahlil qilish, tilni kontekstda talqin qilish, tildan foydalanishni shakllantiruvchi ijtimoiy va madaniy omillarni tushunishdan iborat. Shunday qilib, pragmatikaning vazifalari tilning qanday qilib muloqot vositasi bo'lib xizmat qilishini va unga ijtimoiy va madaniy omillar ta'sirini tushunishga yordam berishda juda muhimdir. Sun’iy intellekt tili modellari takomillashgan sari, pragmatikani tushunish sun’iy intellekt tizimlariga tilni turli kontekst va sharoitlarda yanada samaraliroq va aniqroq qayta ishlash va talqin qilish imkonini berishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Manbalar

== Adabiyotlar ==

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 1. Nurmatova Munis Mashrabovna ,Ergashov Ulug‘bek Akbarali o’g’li ,Ergasheva Shahlo Toxirjon qizi “Yangi O’zbekiston pedagoglari axborotnomasi” 1-jild, 5-son. www.in-academy.uz .2023-yil. 23-b. 2. Sophia S.A Marmaridou. Pragnatic meaning and cognition. – John Benjamins B.v. north America. 2000. – 318 b. 3. Jef Verschueren, Jan-Ola Ostman. Handbook of Pragmatics.–John Benjamins B.v. 2022.–1839 b 4. Herbert Paul Grice. Logic and Conversation.Harvard University Press.1989.-275-b 5. Jones G. I. Ayuwo, Sunday S. Mandah.The pragmatics of Social Media Posts and Comments. World Atlas International Journal of Education & Managmant vol4, December2021, new yourk city 58-bet 6. Khasanah, Y. U. A Pragmatik Analysis of Efl Learners’ Social Media Interaction. JETLe( Jurnal of English Language Teaching and Learning) 40-b

Foydalanilgan internet resusrslari 1. https://uz.eferrit.com/pragmatika-til/ 2. ChatGPTBot 3. http://kun.uz/uz 4.