Foydalanuvchi:Panpanchik/Karajtyaeytaer
Karaj (forscha: کرج) [lower-alpha 1] — Eronning Alborz viloyatining Karaj tumaniga qarasli tuman va viloyat markazidir[2].
Garchi okrug 2016-yilgi aholini ro'yxatga olishda qayd etilganidek, 1,97 million atrofida aholiga ega bo'lsa-da[3], 1,419 km2 (548 kv mi) kishining aksariyati okrugning tog'li hududida istiqomat qiladi. Shahar hududi bo'yicha Eronda Tehron, Mashhad va Isfahondan keyin toʻrtinchi oʻrinda turadi[4]. Eshtehard okrugi[5] va Fardis okrugi[6] avvalgi aholini roʻyxatga olishdan keyin alohida Karaj tumanidan boʻlingan.
2006-yilgi Milliy aholini ro'yxatga olishda Karaj Tehron viloyati tarkibida ekanligida 385,955 xonadonda 1,377,450 kishi istiqomat qilishi qayd etilgan[7]. 2016-yildagi so‘nggi aholini ro‘yxatga olishda 508,420 xonadonda 1,592,492 kishi yashashi aniqlangan[7], shu vaqtga qadar okrug viloyatdan ajralib, yaqinda tashkil etilgan Alborz viloyatining bir qismiga aylangan edi[2].
Karaj haqidagi dastlabki maʼlumotlar miloddan avvalgi 3-asrga doir. Shahar Safaviylar va Qojarlar sulolalari hukmronligi davrida rivojlangan va oʻsha davrlarga oid tarixiy binolar va yodgorliklar saqlanib qolingan. Bu shahar ko'plab daraxtlar, daryolar va yashil tekisliklar kabi tabiiy resurslardan foydalanish imkoniyatining mavjudligi sababli ham o'ziga xos iqlimga ega. Tehrondan keyin Karaj Erondagi muhojirlar uchun ma'qul bo'lgan eng katta shahar hisoblanadi. Shuning uchun u "Kichik Eron" laqabini olgan.
Karaj atrofidagi hududlar, masalan, Tepe Xurvin bronza davridan va Kalak o'lkasi temir davridan buyon rivojlanib kelmoqda[8][9]. Biroq, hozirgi Karaj shahri asosan 20-asrdagi zamonaviy sanoat rivojlanishining natijasidir[9].
Tarixiy jihatdan, Karaj Tehron va Qazvin o'rtasidagi yo'lda joylashganligi uchun ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan[9]. Safaviylar davrida tosh ko'prik qurilgan bo'lib, u shaharga asosiy o'tish joyi sifatida xizmat qilgan[9]. Tovhid maydonining janubi-sharqida joylashgan yirik Shoh-Abbosiy karvonsaroyi ham xuddi shu davrda, Shoh Ismoil Safaviy hukmronligi ostida qurilgan.
1810-yilda Qajar shahzodasi Sulaymon Mirzo yozgi kurort sifatida xizmat qilish uchun Kajarda Sulaymoniya saroyini qurdirgan[9]. Saroy to'rtta minoradan iborat bo'lib, atrofi bog'lar bilan o'ralgan. Sulaymon Mirzoning qabul qilish xonasida Abdulloh Xon Naqqoshbandiyning bir juft surati saqlangan[9]. Biroq, 1860-yilga kelib, saroy qarovsiz holda tashlab ketilgan va faqat sayohatchilar uchun boshpana sifatida foydalanilgan[9]. Nosiriddinshoh Qojar keyinchalik saroyni qayta ta’mirlatgan[9]. 1917-yilda bu yerda Tehrondagi Muzaffariy qishloq xoʻjaligi maktabi oʻrniga dehqonchilik maktabi tashkil etilgan[9]. Keyinchalik Rizoshoh Pahlaviy uni Tehron universitetining yangi qishloq xo'jaligi fakulteti uchun bino sifatida taqdim etgan[9].
O‘tgan asrning 30-yillarida qishloqning janubiy tomonida 216 gektar maydonni egallagan yirik sanoat majmuasini qurish rejalari tuzilgan[9]. Ushbu "Karaj sanoat namuna shaharchasi" Alborzdan suv va ko'mir manbalarining oson kirish imkoniyatidan foydalangan holda mamlakatdagi birinchi po'lat zavodlari joylashgan joy bo'lishi kerak edi[9]. Biroq, Germaniyadan olib kelingan qurilish uskunalari Suvaysh kanalida inglizlar tomonidan tortib olingan va rejalashtirilgan majmua qurilmay qolgan[9].
Karajdagi birinchi xususiy yirik sanoat majmuasi 1960-yillarda Muhammad Sodiq Foteh tomonidan qurilgan[9]. Shahrak-e Jahonshahr deb atalgan bu majmua neft, choy va toʻqimachilik fabrikalari hamda ishchilar uchun turar joyni oʻz ichiga olgan[9].
Marvaridlar saroyi Pahlaviylar davrida Mehrshahr tumaniga yaqin joyda qurilgan. U Muhammad Rizo Pahlaviyning opasi Shams Pahlaviyning ko'rsatmasi bo'yicha Frank Lloyd Wright fondi (Taliesin Associated Architects) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu davrda u tranzit va sanoat shaharchasi bo'lgan.
Tuzilishning aksariyati hozir Basij tashkiloti tomonidan nazorat qilinadi va uning ba'zi bo'limlari Eron Madaniy meros tashkiloti tomonidan jamoatchilik uchun ochiq deb e'lon qilingan.
Shaharning boshqa tarixiy hududlariga Shahzoda Sulaymon maqbarasi, Emāmzāde Rahman, Emāmzāde Zeyd va Palang Abad e Eštehard singari ziyoratgohlar kiradi[10].
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mintaqalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Karaj shahrining markazi Karaj daryosi va eski Karaj ko'prigidan yuz metr g'arbda joylashgan Karaj maydoni deb ataladi. Hesārak, Govhar Dasht va Šahrak e Azimie qishloqlari Buyuk Karaj shimolida joylashgan.
Mehrshahr va Fardis oʻrtasidagi yirik qishloq xoʻjaligi hududi Meškin Dasht Karaj yaqinida joylashgan.
Quyidagi jadval shaharning asosiy tumanlarini keltirilgan:
| Gouhar Daŝt | Mehrŝahr | Kiānmehr | Karaj va hozir | Hesarak | Deraxti | Azimie | Ouj | Shahin Villa | Bonyad | Boqiston | Doulat Abad |
| Garm Darre | Ŝahrake Jahānŝahr | Mesbah | Mehr Villa | Dehqon Villa | Mahdaŝt | Ŝahrake Banafŝe | Fardis | Vahdat | Kalak yoki Hesar | Estam Abad | Golŝahr |
| Golŝahr Villa | Zibā Daŝt | Zoube Ohan | Sosaniy | Homayun Villa | Mehrānŝahr | Mehdi Obod | Ŝahrake Xātam | Mian Jadde | Haydar Obod | Savoj Boloq | Bahoriston |
Karajning ochiq maydondagi dam olish maskanlari orasida Eronzamin bog'i, Park e Xanvade, Tennis bog'i, Park e Madar, Toleqon bog'lari, Kordan bog'lari, Jahonshahr bog'lari, Pardis e Golha va Gachsarning lola bog'i kabi ko'ngilochar hududlar mavjud.
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karajning iqlimi Tehronnikiga qaraganda bir oz salqinroq. Yillik yog'in miqdori 250 mm tashkil etadi (va Tehron kabi yog'ingarchilik tartibi O'rta yer dengizi iqlimiga o'xshaydi). Köppen-Geiger iqlim tasnifi tizimi shahar iqlimini sovuq yarim quruq (BSk) deb tasniflaydi[11].
Amir Kabir to'g'oni va boshqa kichik ko'llar Karajda joylashgan. Shahar Alborz tog'idan shimolga, Kaspiy dengiziga olib boradigan yo'l bo'ylab harakatlanish uchun boshlang'ich nuqta hisoblanadi[12].
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Ethnic groups of Karaj (Pars advanced research scholars)[13] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ethnic groups | Percent | |||
| Persians | 53% | |||
| Azerbaijanis | 30% | |||
| Kurds | 7.2% | |||
| Gilak and Tabari | 5% | |||
| Lurs | 4.1% | |||
Karaj aholisining aksariyati forslar va shaharning ikkinchi yirik etnik-lingvistik guruhi bo'lgan ozarbayjonlar tashkil qiladi. Kurdlar, Gilak, Tabari va Lurlar Karaj aholisi orasida boshqa millatlardandir.
| Erkak | Ayol | Jami | Ref. |
|---|---|---|---|
| 890 824 | 886 570 | 1 759 394 | [14] |
| yosh (0-14 yosh) | yosh (15-29 yosh) | yoshi (30-64 yosh) | yoshi (65 yosh va undan katta) |
|---|---|---|---|
| 20,3% | 23,6% | 50,2% | 6,0% |
Transport tizimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Temir yo'li
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karaj temir yoʻl va avtomobil yoʻllari orqali Tehron bilan bogʻlangan. Tehrongacha bo'lgan temir yo'lining uzunligi 40 km ni, Qazvin bilan bog'laydigan temir yo'l esa 100 km ni tashkil etadi. Shaharlararo temir yo'l orqali Tehron metro tizimiga o'tish mumkin.
Metro tizimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shaharga 2 ta liniya va 10 ta stansiyadan iborat Karaj metrosi xizmat ko'rsatadi. Karaj shahar temir yo'l tashkiloti 2001-yil 21-dekabrda tashkil etilgan[15][16].
| Chiziq | Chiziq marshruti | Uzunlik | Stantsiyalar |
|---|---|---|---|
| 1 | Germdare - Mehestanning yangi shahri | 43 km (26,7 mil) | 7 |
| 2 | Kamolshahr – Mallard | 27 km (16 mil) | 23 |
| 3 | Karaj – Azimiya | 14 km (9 mil) | 12 |
| 4 | Bagʻiston – Karaj (Payam) aeroporti | 18 km (11.1 mil) | 19 |
| 5 | Shahid Moazen bulvari – Muhammadshahr | 12 km (7,5 mil) | 10 |
| 6 | Istag‘lol bulvari – Shohid Soltaniy maydoni | 9 km (6 mil) | 8 |
| Jami: | 97 km (60 mil) | 76 | |
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mehrshahr
- Amir Kabir to'g'oni
- Morvarid saroyi
</img> Eron portali
Eslatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash][[Turkum:Koordinatalar Vikimaʼlumotlarda]]
- ↑ Panpanchik/Karajtyaeytaer can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3069644" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
- ↑ 2,0 2,1 Larijani. „Alborz province establishment law“ (fa). Lamtakam. Guardian Council (1389-yil 16-aprel). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Alborz Province Establishment Law" defined multiple times with different content - ↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2020-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ City Population: IRAN: Major Cities
- ↑ Rahimi. „Eshtehard county was added to the map of country divisions“ (fa). DOLAT. Ministry of Interior, Political and Defense Commission (2012-yil 10-iyun). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-noyabr.
- ↑ Rahimi. „With the approval of the government board: The counties of Fardis, Badreh and Balaveh were added to the map of country divisions“ (fa). Mehr News. Ministry of Interior, Board of Ministers (2013-yil 7-iyul). 2023-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-noyabr.
- ↑ 7,0 7,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
- ↑ L. van den Berghe, La nécropole de Khūrvīn, Istanbul, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut in het Nabije Oosten, 1964.
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 Hourcade. „KARAJ i. Modern City“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Iranica" defined multiple times with different content - ↑ www.sirang.com. „Karaj city in Alborz province, travel to iran, Visit Iran“. itto.org | Iran Tourism & Touring.
- ↑ „Climate: Karaj - Climate graph, Temperature graph, Climate table“. Climate-Data.org. Qaraldi: 2013-yil 9-sentyabr.
- ↑ Iran.
- ↑ „Pars“. Pars. 2016-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-fevral.
- ↑ „درگاه ملی آمار“. www.amar.org.ir. 2019-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 26-iyun.
- ↑ „Karaj Urban Railway History“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-may.
- ↑ „Iran Railways Map“.
