Gʻalaba bogʻi – 2020-yil 9-may kuni, fashizm ustidan qozonilgan ikkinchi jahon urushidagi gʻalabaning 75 yilligi munosabati bilan Toshkent shahrining Olmazor tumanida barpo etilgan. U oʻz tarkibiga „Shon-sharaf“ davlat muzeyi, „Mangu jasorat“ va „Matonat madhiyasi“ monumentlarini, tarixiy-badiiy ekspozitsiyalarni jamlagan^[1].

Hududi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gʻalaba bogʻining umumiy maydoni 14,6 gektar. Majmua ramziy 12 ta hududga boʻlingan boʻlib ular;

Kirish qismi
Urushning dahshatli qiyofasi
Markaziy xiyobon
Harbiy texnikalar maydonchalari
Temir yoʻl vokzali
Front orti hududi
Amfiteatr va maʼmuriy bino
Motam va anduh hududi
Shodu-xurramlik hududi
Gʻalaba hududi
„Shon-sharaf“davlat muzeyi
Shukronalik hududi

Bundan tashqari "Koʻz yoshi" majmuasi urushning mudhishligi, millati va dinidan qatʼi nazar, barcha odamlar birligi ramzini ifodalaydi. „Shon-sharaf“ davlat muzeyining yuqori qismida Ikkinchi jahon urushida qatnashgan 301 nafar qahramonlarimiz sharafiga ekilgan daraxtlar, shuningdek „Mangu jasorat“ deb nomlangan majmuada afsonaviy oʻzbek generali Sobir Rahimov va barcha oʻzbekistonlik botir jangchilarning soʻnmas xotirasi ifodalangan.

Muzey tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gʻalaba bogʻi yodgorlik majmuasi Toshkent shahrining Olmazor tumanida, Turin politexnika universiteti va Respublika klinik oftalmologiya shifoxonasi oʻrtasida, Sagʻbon koʻchasida joylashgan.

Bogʻga kiraverishda besh qirrali yulduz koʻrinishidagi Gʻalaba archasi oʻrnatilgan. Bogʻ majmuasida Oʻzbekiston fuqarolari ishtirokidagi harbiy epizodlar va ularning Ikkinchi jahon urushi frontlaridagi ishtiroki haqida umumiy maʼlumotlar aks ettirilgan marmar pannolar oʻrnatilgan.

Gʻalaba bogʻi konsepsiyasini yaratishda bir qator xorijiy davlatlarning ana shunday bogʻlarni, memorial majmualarni yaratish tajribasi oʻrganilgan.

Bogʻning turli joylari milliy uslubda bezatilgan. Gʻalaba bogʻi mavzulari boʻyicha maʼlumot olish uchun elektron jihozlar bilan jihozlangan yopiq ayvonlar qurilgan. Dam olish joylari kutubxonalar, Wi-Fi zonalari va sahna maydonlarini oʻz ichiga olgan^[2].

Bogʻning tashrif buyuradigan zonalarga boʻlinishi urush dahshatlari va askarlarning qahramonligi, orqada qolib, frontni, qaygʻu va qaygʻu zonasini taʼminlaganlarning chidamliligi va fidokorona mehnati, quvonchi, minnatdorchiligi bilan bogʻliq.

Birinchi „Urush dahshatlari“ zonasiga kiriladi. Bu yerda jangovar pozitsiyalar elementlari, bunkerlari, qurollari va tank xandaqlari bor. Ulardan keyin xandaqlarda, Sovet Ittifoqi hududiga bostirib kirgan dushman mashinalarining soni, Oʻzbekistonning ikki mingga yaqin fuqarosi „Moskva mudofaasi uchun“ medali bilan taqdirlangani haqida maʼlumotlar keltirilgan. „Urush dahshatlari“ zonasida haqiqiy jihozlar, xususan, janglarda qatnashgan va urush tugagandan soʻng Oʻzbekistonga keltirilgan T-34 tanki ham taqdim etilgan^[3].

Maxsus maydonlarda Oʻzbekiston zamonaviy armiyasining qurol-yarogʻ namunalari namoyish etilgan. Bayram tadbirlarini oʻtkazish uchun amfiteatr mavjud.

Bogʻning oʻrta qismi hisoblangan asosiy xiyobonda Gʻalaba ordeni koʻrinishidagi favvora joylashgan.

Majmuaning eng baland choʻqqisida, yaʼni sunʼiy qoʻrgʻon tepasida „Mangu jasorat“ haykaltaroshlik kompozitsiyasi oʻrnatilgan. Bu Sovet Ittifoqi Qahramoni, general-mayor Sobir Rahimov va Ikkinchi jahon urushida qatnashgan barcha oʻzbek askarlari xotirasiga oʻrnatilgan haykaldir. Har bir Sovet Ittifoqi Qahramoni sharafiga daraxt ekilgan va ularning nomi yozilgan marmar plita oʻrnatilgan^[4].

Asosiy xiyobon boʻylab chap tomonda joylashgan „Koʻz yoshlari“ badiiy kompozitsiyasi koʻz shaklida yaratilgan boʻlib, uning ichida qator-qator qabr toshlari joylashgan.

„Matonat madhiyasi“ yodgorligi urushda besh nafar oʻgʻlidan (Isoqjon, Ahmadjon, Mahamadjon, Vahobjon, Yusufjon) halok boʻlgan Zulfiya Zokirovaning xotirasiga bagʻishlangan. U nabiralari va toʻrt nafar oʻgʻlining bevalarini oʻz erlariga sodiqliklari uchun qoʻllab-quvvatlagan^[5].

Urush davridagi Toshkent temir yoʻl uzelini rekonstruksiya qilish alohida obʼyekt boʻlib, buning natijasida dushman bosib olgan hududlardan millionlab odamlar, qamaldagi Leningraddan evakuatsiya qilingan va minglab poyezdlar yaradorlar bilan olib ketilgan. „Shon-sharaf“ muzeyi ekspozitsiyasida bu haqida yoritilgan^[6].

„Shon-Sharaf“ muzeyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gʻalaba bogʻi
Koordinatalari	41.3542376.69.2225864
Joylashuv	Toshkent shahri Olmazor tumani;
Qurilish tamomlangan	2020-yil 9-may
Xarita
Koordinatalari	41°21′16.9″N 69°13′23.9″E / 41.354694°N 69.223306°E G OKoordinatalari: 41°21′16.9″N 69°13′23.9″E / 41.354694°N 69.223306°E G O

Muzeyda Ikkinchi jahon urushida jasorat koʻrsatgan oʻzbekistonliklar haqidagi maʼlumotlar, oʻsha davrlar ruhini toʻliq his etishga imkon beruvchi eksponatlar oʻrin olgan. Muzeyda 20 mingga yaqin tarixiy ahamiyatga ega buyumlar mavjud boʻlib, ularning yarmidan koʻpi respublikaning turli hududlarida yashovchi aholi tomonidan taqdim etilgan. Buyumlarni qabul qilish jarayoni bugungi kunda ham davom etmoqda.

Muzey shartli ravishda 6 boʻlimga ajratilgan.

Muzeyning kirish qismida Oʻzbekiston xalq rassomi Alisher Aliqulov qalamiga mansub asarning 22 metrlik pannosi ilingan. Unda frontga yoʻl olayotgan askarlarning kuzatish jarayoni, front ortidan yuklarning joʻnatilishi, tibbiyot xodimlari, bir soʻz bilan aytganda, 1941–1945-yillar davomidagi Ikkinchi jahon urushi davrida Oʻzbekiston hududlaridagi umumiy jarayon jonli tarzda aks ettirilgan.

Muzey ostonasidan boshlanuvchi „Oʻzbekiston urush boshlanishi arafasida“ deb nomlangan boʻlimda 1938–1940-yillar, urushdan oldingi Oʻzbekistonda davom etgan hayot tarzi tasvirlangan suratlar, qaydnomalarni koʻrish mumkin.

1939-yilda fashistlar Germaniyasining Polshaga bostirib kirishi bilan boshlangan Ikkinchi jahon urushi taʼsirida Oʻzbekistonda yalpi safarbarlik joriy qilinishi, qoʻshinlar tashkil etilishi jarayoni aks etgan eksponatlar ham shu yerning oʻzida berilgan.

Oʻzbekistonliklarning asosiy front va chegara postlarida olib borgan kurashlari, ichki ishlar, razvedka faoliyatidagi mardonavor xatti-harakatlari qayd etilgan tarixiy hujjatlar, ularning suratlari va ular haqidagi qisqacha maʼlumotlarni uchratish mumkin. Maʼlumotga koʻra, birgina Germaniyaning Berlin shahrini ozod qilish uchun boʻlgan harakatlarda 10 dan ortiq kishiga „Sovet Ittifoqi Qahramoni“ unvoni, 1 706 kishiga „Berlin olinganligi uchun“, 109 ming 208 kishiga esa „1941–1945-yillardagi Ulugʻ Vatan urushida Germaniya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun“ medallari taqdim etilgan.

Muzeyning eng taʼsirli burchagi sifatida „Urush davri maktublari“ni keltirish mumkin. Bir necha yillardan buyon saqlanib kelinayotgan urushga berilgan yoʻllanmalar, jamoaviy xatlar, jang maydonlaridan qaytmagan askarlarning oʻlimi, yaralanganlik haqida xabarnomalar, frontdan kelgan sogʻinchli salom xatlarini oʻqish imkoniyati bor.

Muzeyga kirish barelyef[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi jaxon urishida erishilgan buyuk gʻalaba frontdagi va front ortidagi insonlarning noinsoniy mashaqatlari evaziga qoʻlga kiritilgan. Oʻzbekiston geografik jixatdan frontdan uzoqda joylashganligiga qaramasdan umumiy dushman ustidan gʻalaba qozonish uchun butun insoniy va iqtisodiy imkoniyatlarini ishga soldi. Muzey kirishida joylashgan barelyefdagi lavxalar ushbu kunlarga yorqin misol boʻla oladi. Oʻzbekiston yirik evakuvasiya markaziga aylandi. U yuzga yaqin sanoat korxonalarini qabul qilib oldi ular: Leningrad toʻqimachilik mashinalari zavodi, Rostselmash, Sum kompressor va Stalingrad ximkombinati, Moskova „Podʼyemnik“, „Elektrostanok“ zavodlari va boshqalar. 1941-yili Toshkengtda 137 korxona ishlagan boʻlsa, ulardan 64 tasi harbiy mahsulot ishlab chiqargan. Oʻzbek sanoati frontga 2100 dona samolyot, 17 342 dona aviamotor, 17 100 dona minomyot, 22 mln dona minalar, 560 ming dona snaryadlar, 2 mln donadan koʻproq aviabombalar, 1 millionga yaqin granatalar, 330 000 dona parashyutlar, 5 dona bronepoyezd, 18 dona harbiy-sanitar poyezdlarni va boshqalarni yetkazib berdi. Oʻzbekiston 1,5 miliondan ortiq evakuvasiya qilingan odamlarni ochlik va oʻlimdan saqlab qoldi. Ulardan 250 mingdan koʻprogʻi qamaldagi Leningrad,Belorussiya, Polsha va Ukrainadan keltirilgan yetim bolalar edi^[7].