Hopa
Hopa | |
|---|---|
 | |
  Turkiyadagi joylashuvi | |
| Koordinatalari: 41°23′25″N 41°25′10″E / 41.39028°N 41.41944°E | |
| Davlat | Turkiya |
| Viloyat | Artvin |
| Tuman | Hopa |
| Hukumat | |
| • Mayor | Taner Ekmekçi |
| Aholisi (2021)[1] |
23 846 |
| Vaqt mintaqasi | TRT (UTC+3) |
| Pochta indeksi |
08600 |
| Climate | Cfa |
| Veb-sayt | hopa.bel.tr |
Hopa (laz va gruzincha: ხოფა) – Turkiyaning shimoli-sharqida joylashgan Artvin viloyatidagi shahar[2][3]. U Turkiyaning sharqiy Qora dengiz sohilida, Artvin shahridan taxminan 67 km (42 mi) va Gruziya chegarasidan 18 kilometr uzoqlikda joylashgan. Shahar Hopa tumanining markazi hisoblanadi[4]. Shahar aholisi 2021-yil holatiga koʻra 23 ming 846 nafarni tashkil etgan[1].
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hopa Qora dengiz sohilida, Artvindan 65 km (40 mi) va Gruziya chegarasidagi Sarp chegara punktidan (Sarpiga oʻtish) 18 km (11 mi) masofada joylashgan. Yer yuzasi Sultan Selim togʻlarigacha boʻlgan qirgʻoq hududlarida dengiz sathidan 10 metr balandlikdan keskin koʻtarilgan, togʻ yonbagʻirlari yaxshi sugʻorilgan, qayragʻoch, kashtan hamda boshqa daraxtlar bilan qoplangan. Eng baland nuqtasi 1513 metr balandlikdagi Yavuz Sultan Selim togʻi. Iqlimi moʻtadil va nam, garchi faqat iyul va avgust oylarida yoz uchun yetarli darajada issiq. Har yili qishda qor yogʻadi.
Shahar 7 ta kvartaldan iborat: Bucak, Merkez Kuledibi, Ortahopa, Sundura, Yukarı Kuledibi , Cumhuriyet va Sugören[5].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu hudud Kolxida podsholigining bir qismi edi, ammo har doim bosqinlarga uchragan. Dastlab Kavkazdan kelgan skiflar, keyinchalik xalifa Usmonning oʻgʻli Habib boshchiligidagi musulmon qoʻshinlari hududni milodiy 853-yildan 1023-yilgacha Abbosiylarga ittifoqdosh Sak amirligidan boʻlgan vizantiyaliklar tomonidan bosib olingan davrda nazorat qilgan. Alp Arslan boshchiligidagi Saljuqiy turklari tomonidan 1064-yilda bu hudud bosib olingan. Saljuqiylar qulashi bilan Artvin hududi Anatoliya turk beyliklaridan biri boʻlgan Ildeniz nazoratida ostiga oʻtgan[6][7][8][9][10][11][12].
Usmonli turklar sultoni boʻlgan Selim I uni 1490-1512-yillarda boʻlib oʻtgan Qrimga qarshi yurish paytida Usmonli imperiyasiga qoʻshib olgan. Lala Mustafa Pasha shaharni 1578-yilda tashkil etilgan Childir Eyaletning bir qismiga aylantirgan. Bu hudud Rossiya-Turkiya urushidan keyin (1877-1878) Rossiya tomonidan egallab olingan va Hopa aholisining koʻp qismi Rossiyaning nazoratidagi hududdan gʻarbga koʻchib oʻtgan. Hopa 1918-yilda Brest Litovsk shartnomasi natijasida qaytarib berildi, 1921-yil 14-mart kuni rasmiy ravishda Turkiyaga qoʻshildi. Sarp chegarasi darvozalari Sovet Ittifoqi va Turkiya oʻrtasidagi „Xalqaro transporti yoʻli shartnomasi“ tufayli 1988-yil 31-avgustda ochildi va savdo va turizm sohasida Hopaga katta turtki berdi.
Hozirgi kunda Hopada saraton kasalligi yuqori darajada, bu Chernobil fojiasi oqibatida yuzaga kelgan va Qora dengiz orqali bu hududga yetib kelgan[13]. 2001-2004 yillar oraligʻida Qora dengiz mintaqasida, ayniqsa, Hopada saraton bilan kasallanish keskin oshdi, bu vaqt davomida barcha oʻlimlarning 47,9 foizi saraton kasalligi sababli sodir boʻldi[14].
Iqtisodiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Iqtisodiyoti savdo, baliqchilik va qishloq xoʻjaligiga, asosan choy, yongʻoq (ayniqsa, findiklar) va kivi mevalariga asoslangan. Shaharda 2 ta choy fabrikasi mavjud, Qora dengiz mis fabrikasi, issiqlik elektr stansiyasi, Hopa bandargohi va Hopa kasb-hunar maktabi. Shahar Trabzon, Rize, Artvin, Ardahan, Kars, Erzurum va Gruziyaga olib boruvchi Sarpga toʻgʻridan-toʻgʻri avtobuslar qatnoviga ega. Sarp chegara darvozalari Sovet Ittifoqi va Turkiya oʻrtasidagi „Xalqaro transport yoʻli shartnomasi“ tufayli 1988-yil 31-avgustda ochildi va savdo va turizm sohasida Hopaga katta turtki berdi. Hopa Porti Hopa Limani xususiy kompaniyasi tomonidan boshqariladi va xalqaro savdoda faol ishtirok etadi[15].
Mashhur insonlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Cemil Aksu (1977-yilda tugʻilgan) – Hemshin siyosiy va ijtimoiy faoli
- Özcan Alper, direktor
- Adem Büyük (1987-yilda tugʻilgan), futbolchi
- Kazım Koyuncu (1971-2005), rok gitaristi va qoʻshiqchisi
- Tolga Zengin (1983-yilda tugʻilgan), futbolchi
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu hudud biroz keskin issiq harorat va barcha oylarda koʻp yogʻingarchilik yogʻishi bilan teng iqlimi tavsiflanadi. Hopa nam subtropik iqlimga ega (Köppen: Cfa).
| Hopa (1991–2020) iqlim koʻrsatkichlari | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | Yanvar | Fevral | Mart | Aprel | May | Iyun | Iyul | Avgust | Sentyabr | Oktyabr | Noyabr | Dekabr | Yil |
| Oʻrtacha yuqori harorat °C (°F) | 11.2 (52.2) |
11.7 (53.1) |
14.0 (57.2) |
17.2 (63.0) |
20.9 (69.6) |
25.2 (77.4) |
27.3 (81.1) |
28.0 (82.4) |
25.2 (77.4) |
21.5 (70.7) |
16.7 (62.1) |
13.2 (55.8) |
19.4 (66.9) |
| Kunlik oʻrtacha harorat °C (°F) | 7.4 (45.3) |
7.4 (45.3) |
9.3 (48.7) |
12.2 (54.0) |
16.6 (61.9) |
20.9 (69.6) |
23.4 (74.1) |
24.0 (75.2) |
20.6 (69.1) |
16.8 (62.2) |
12.1 (53.8) |
9.4 (48.9) |
15.1 (59.2) |
| Oʻrtacha past harorat °C (°F) | 3.8 (38.8) |
3.5 (38.3) |
5.1 (41.2) |
8.0 (46.4) |
12.5 (54.5) |
16.8 (62.2) |
19.8 (67.6) |
20.6 (69.1) |
16.8 (62.2) |
13.0 (55.4) |
8.1 (46.6) |
5.7 (42.3) |
11.2 (52.2) |
| Oʻrtacha yogʻingarchilik sm (dyuym) | 199.06 (7.84) |
168.36 (6.63) |
155.66 (6.13) |
92.87 (3.66) |
97.66 (3.84) |
154.49 (6.08) |
154.43 (6.08) |
179.98 (7.09) |
316.78 (12.47) |
317.1 (12.48) |
264.93 (10.43) |
239.94 (9.45) |
2 341,26 (92.18) |
| Yogʻingarchilik kuzatiladigan oʻrtacha kunlar (≥ 1.0 mm) | 12.9 | 12.4 | 13.6 | 10.6 | 10.2 | 10.9 | 10.8 | 10.9 | 11.6 | 12.2 | 11.2 | 12.5 | 139.8 |
| Average relative humidity (%) | 66.7 | 69.9 | 73.0 | 76.7 | 79.6 | 79.1 | 79.8 | 80.3 | 79.4 | 79.0 | 70.9 | 64.1 | 74.9 |
| Manba: NOAA[16] | |||||||||||||
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2021“ (tr) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2023-yil 12-yanvar.
- ↑ „Համշէնական ապրումներ | Ակօս“ (hy). Agos. Qaraldi: 2021-yil 22-iyun.
- ↑ აბაშიძე, ირ.. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია — 504-bet. OCLC 9959451.
- ↑ İlçe Belediyesi, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 12 January 2023.
- ↑ Mahalle, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 16 January 2023.
- ↑ The Turks: Middle ages, Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay, 2002
- ↑ Les Origines de l’Empire ottoman, Mehmet Fuat Köprülü, Gary Leiser, 1992, page 82
- ↑ European and Islamic trade in the early Ottoman state: the merchants of Genoa and Turkey, Kate Fleet, 1999, page 49
- ↑ Turkey, Verity Campbell, 2007, page 35
- ↑ Turkey, James Bainbridge, 2009, page 33
- ↑ Eastern Turkey: The Bradt Travel Guide, Diana Darke, 2011, page 77
- ↑ The Turks: Early ages, Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay, 2002
- ↑ Çernobil sonrası Türkiyeʼde kanser
- ↑ „SundaysZaman“. 2010-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 6-iyun.
- ↑ Hopa Ekonomisi
- ↑ „World Meteorological Organization Climate Normals for 1991-2020 — Hopa“. National Oceanic and Atmospheric Administration. Qaraldi: 2024-yil 15-yanvar.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Hopa haqida turkum mavjud |
- shahar
- (turkcha) Foto va sanʼat sayti
- (turkcha) Foto va alpinizm (Wayback Machine saytida 2021-03-02 sanasida arxivlangan)
- (turkcha) Hopa shahrining mahalliy yangilik veb-saytida olingan fotosuratlari
- Hopa Porti veb-sayti
- Hopa Otelleri