Izmit soat minorasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Izmit soat minorasi, shuningdek, Kocaeli soat minorasi nomi bilan ham tanilgan[1], Kocaeli soat minorasi Izmit markazida joylashgan. U viloyat va shahar ramzlari qatoriga kiradi.

Usmonlilar sultoni Abdulhamid II taxtga o‘tirganiga 25 yil to‘lganda, Yubileyni nishonlash uchun soatning qurilishi Izmit gubernatorligi tashabbusi bilan Izmir munitsipaliteti tomonidan boshlangan. Arxitektor Vedat (Tek) tomonidan yaratilgan loyiha Mihran Azaryan tomonidan amalga oshirilgan. 1900-yilning 1-sentyabr kuni poydevori qoʻyilgan minora keyingi yilning xuddi shu kuni yakunlanishi koʻzda tutilgan boʻlsa-da, jarayon kechiktirildi va minora 1902-yil sentabr oyida qurib bitkazildi.

Birinchi Milliy Arxitektura Harakatiga muvofiq neoklassik Usmonli me'morchilik uslubidagi Izmit soat minorasida neoklassik va islom me'morchiligi detallari ishlatilgan. Minora ikkita kvadrat prizma, bir qavatli poydevor qism va uch qavatli korpus qismdan iborat. Poydevorning har uch tomonida marmardan ishlangan favvora bor. Binoning ikkinchi qavatida derazalar bilan o'ralgan balkon mavjud. Minoraning to‘rtinchi qavatida to‘rt tomonining har birida soat bor bo'lib, ularda turli bezaklardan foydalanilgan. Binoning tomi piramidal konus shaklida.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1900-yillardagi minoraning ko'rinishi

Usmonlilar sultoni Abdulhamid II. taxtga o‘tirganiga 25 yil to‘lganda, Yubileyni nishonlash uchun Izmit gubernatori Musa Kâzım Beyning tashabbusi bilan Izmit munitsipaliteti Sulton Abdülaziz qasrining (hozirgi Ov uyi saroyi muzeyi) yonidagi parkda soat minorasini qurishga qaror qildi[2]. Binoning loyihasi Arxitektor Vedat (Tek) tomonidan tayyorlangan bo'lsa-da, amalga oshirish bosqichi loyihaga kiritilgan ba'zi o'zgarishlar bilan Mihran Azaryan tomonidan amalga oshirildi. Soat minorasining poydevori 1900-yil 1-sentyabrda qo'yilgan. Minorada foydalanish uchun Yevropadan olib kelingan soat, munitsipalitet soliq to'lay olmagani uchun sultondan soliqdan ozod qilish ruxsatnomasi olingunga qadar bojxonada saqlangan. Ushbu ruxsatnoma 1902-yil 3-aprelda berilgan[2][3]. 1901-yilning 1-sentyabr sanasida tugatilishi kerak bo'lgan soat minorasi to'liq tayyor bo'lmagan bo'lsa-da, 1902-yil sentyabr oyida ochilgan. Minora ochilganda uning balkon panjaralari o'rnatilmagan va hech qanday obodonlashtirish ishlari bajarilmagan edi[2].

1929-yilda minoradagi soatlar Mustafo Sem'i Pek tomonidan ishlab chiqarilgan soatlar bilan almashtirildi[2]. SEKA Bosh boshqarmasi tashabbusi bilan 1970-yilda olib borilgan minoradagi restavratsiya ishlari 1971-yil fevral oyida yakunlandi[4][5]. 1999-yildagi zilzila chog'ida sacaklar ostidagi tayanchlar singan[2]. 2006-yilda Kocaeli shahar hokimiyati[6] tomonidan ochilgan tenderdan keyin 2006-yil dekabr oyida boshlangan soat minorasini tiklash ishlari 2007-yil mart oyida yakunlandi[7]. Ushbu ishlardan so'ng minora tunda yoritila boshladi[8]. Izmit munitsipaliteti tomonidan 2010-yil oktyabr oyida soat minorasi va uning atrofini tartibga solish uchun tender boshlandi[9]. 2007-yil noyabr oyida amalga oshirilgan chora-tadbirlardan soʻng qoʻriqlanadigan hudud deb eʼlon qilindi va 2011-yil iyun oyida oʻtkazilgan marosimda Madaniyat tepaligi nomi bilan ochildi hamda hozirgi koʻrinishiga keldi[10][11]. 2013-yil dekabr oyidagi nosozlikdan so‘ng minora soati 2014-yil dekabr oyida ta’mirlash uchun Milliy saroylar raisligining soat ishlab chiqaruvchisiga yuborildi[12][13]. Ta’mirdan so‘ng soat 2015-yil aprelda almashtirildi[14].

Joylashuv va arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Izmit soat minorasi va uning atrofi (2020-yil oktyabr)

Izmit soat minorasi Kocaeli viloyatining markazi Izmitning Kemalpasa tumanidagi Izmit temir yoʻl vokzalining shimoli-sharqidagi tepalikda Ovxona saroy muzeyi atrofidagi parkda joylashgan bo'lib, viloyatdagi yagona soat minorasi hisoblanadi[1][4][2]. Neoklassik Usmonli me'morchiligi uslubidagi minora Birinchi Milliy me'morchilik harakati namunalaridan biridir[2][1]. Afife Batur va Münevver Eminoğluning so'zlariga ko'ra, "Bu Vedat ham Usmonli, ham Yevropa me'moriy elementlaridan foydalanishdagi qulaylikni namoyon qiladigan dizayndadir. Shuningdek, shahar miqyosida monumental shakllarni topish mumkinligini ko'rsatadi"[15].

Toshdan qurilgan minoraning zamin devorlari Herekedan olib kelingan konglomerat bilan qoplangan, tanasi esa Akçaovadan olib kelingan Kandira toshi bilan qoplangan[16]. Qirralari paxsali kvadrat prizma shaklida bo'lgan soat minorasining tanasi 3,65 × 3,65 m bo'lib, reja bilan kvadrat prizma asosiga ko'tariladi[1][17][4]. Minoraning balandligi 16,4 m bo'lib, to'rt qavatga bo'lingan. Minora uchta gorizontal qolipga ega bo'lib, har biri turli xil me'moriy ilovalar va bezaklarga ega[1][4][18]. Poydevorning har bir burchagida ikkitadan ustun, uch tomonida favvora va bir tomonida kirish eshigi bor[1][4]. Rombsimon segmentli bosh harflar bilan ustunlar tepasida sakkiz segmentli bir-biriga bog'langan panellar mavjud. Panellar o'rtasida konsol shaklidagi, dekorativ Ampire uslubidagi tayanchlar hech qanday qo'llab-quvvatlovchi funksiyaga ega emas hamdayovvoyi gullar, akantlar, marvaridlar va segmentlangan kannelyuralar bilan bezatilgan[4][16].

Minoraning birinchi uch qavatining ko'rinishi (2006-yil mart)

Pastak dumaloq ravoqli bo‘shliqlar ko‘rinishidagi va marmar bilan o‘ralgan favvoralarning har biri ellips shaklidagi qayiqqa ega[1][4][16]. Ushbu qayiqlarning ikki tomonida stilize qilingan akantus naqshli barg bo'laklari mavjud. Har bir qayiq stendga joylashtirilgan bo'lib, ularning oyoqlari akantus, marvarid iplari va kanellar bilan bezatilgan[4]. Suv favvoralarining transomlarida uch bo'lakli shaklda yarim oy va yulduz tasvirlangan. Uning ostida gulchambar shaklidagi kavisli novda bor, lenta bilan o'ralgan, qarama-qarshi qo'sh barglar va binafshalar qatoridan iborat bo'lib, uning yuqori qismi bitta barg bilan tugaydi. Ko‘zgularning ikki tomonidagi bo‘laklarning ustki qismlarida vertikal ravishda pastga qarab stilize qilingan yovvoyi gul naqshlari, ustki qismlarida esa asosiy toshga o‘xshash o‘simtalarda turli o‘simliklar va tilim naqshlar o‘yilgan[4]. Favvoralar peshtoqlarida va minora darvozasida epitafiyalar mavjud[1]. G'arbiy jabhada o'qilishi mumkin bo'lgan yagona yozuvda "1318-yilda shahar hokimiyati tomonidan ubu minora va Seyyit Kamari favvorasi qurilgan" deb yozilgan[1][16]. Bu yozuvlarning har ikki tomonida yovvoyi gul va barglardan tashkil topgan gulchambar kompozitsiyasi bittadan pannolarga o'yilgan[4]. Kirish darvozasi yonidagi turkcha yozuvda minora 1970-yilda SEKA tomonidan ta’mirlangani aytiladi[1][2].

Ikkinchi qavatda, katta prizma plintidan kichik prizma tanasiga o'tish joyida, ustunlarni joylashtirish uchun tashqariga cho'zilgan balkon mavjud[17][16]. To‘rt tomondan temir panjara bilan o‘ralgan balkon polining to‘rt burchagida bezakli kanellari mavjud ustunlar o‘rnatilgan[2][4]. Islom arxitekturasi uslubidagi derazalarning qosh kamarlari, bu qavatning har ikki tomonida, ustunlar boshi shaklidagi kvadrat profilli pilasterlarga o'rnatilgan. Zaminda ishlatiladigan barcha ustunlarning neoklassik bosh harflarida volyutalar va o'simlik naqshlari mavjud[4][16]. Zamin burchagida joylashgan ustunlarga uchinchi qavatgacha tanasi shishgan va boshi dumaloq bo‘lgan, o‘simlik naqshlari bilan bezatilgan narsa o‘rnatilgan[4][16].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Acun 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Türkiye'nin Kültür Mirası 100 Saat Kulesi. İstanbul: NTV Yayınları, Haziran 2009 — 152 bet. ISBN 9786055813239. 
  3. ↑ Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV Bildirileri. İzmit: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2018 — 771 bet. ISBN 9786055116545. 24 aralık 2020da qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2020-12-24 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 Biçici 2018.
  5. ↑ Zamanın Aynasında Kocaeli. İzmit: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, 2013 — 192 bet. ISBN 9786055116040. 24 aralık 2020da qaraldi. 
  6. ↑ „Saat Kulesi'nde onarım başladı“. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi (27 aralık 2006). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  7. ↑ „Branda açıldı, saat kulesi ortaya çıktı“. Özgür Kocaeli. TAY Projesi (23-mart). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  8. ↑ „Yeni onarılan İzmit Saat Kulesi yine yazı tahtası haline getirildi“. Haberler.com. Cihan Haber Ajansı (21 şubat 2008). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  9. ↑ „Saat Kulesi çevresi için düzenleme ihalesi yapıldı“. Özgür Kocaeli (13 ekim 2010). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  10. ↑ „İzmit Kültür Tepesi Kentsel Sit Alanı“. Türkiye Kültür Portalı. 4 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 ocak 2021.
  11. ↑ „İzmit Kültür Tepesi törenle açıldı!“. Hürriyet. EmrakKulisi.com (25 aralık 2011). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  12. ↑ „Saat kulesinin saatleri arızalı“. Özgür Kocaeli (6-mart). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  13. ↑ „Saat kulesinin saati tamire gitti“. Özgür Kocaeli (14 aralık 2014). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  14. ↑ „İzmit'in sembolü artık çalışıyor“. Özgür Kocaeli (21 nisan 2015). 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
  15. ↑ Bir usta bir dünya: Mimar Vedat Tek. Yapı Kredi Yayınları, 1999 — 11 bet. ISBN 9789750801716. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 Kaya 2008.
  17. ↑ 17,0 17,1 Halaç, Hicran Hanım; Özdemir İlhan, Sibel (Ekim 2014). "Kentsel Simge Olarak Saat Kuleleri: II. Abdülhamid Han Dönemi Saat Kulelerinin İstanbul Dışı Türkiye Coğrafyasında Dağılımları ve Bir Tipoloji Denemesi". NWSA: Humanities (E-Journal of New World Sciences Academy) 9 (4): 190-200. doi:10.12739/NWSA.2014.9.4.4C0189. ISSN 1308-7320. Archived from the original on 24 Aralık 2020. https://web.archive.org/web/20201224092105/http://www.dergipark.org.tr/tr/download/article-file/186869. Qaraldi: 23 Aralık 2020. Izmit soat minorasi]]
  18. ↑ „İzmit Saat Kulesi“. İzmit Belediyesi. 24 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2020.
General

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Izmit_soat_minorasi&oldid=3935835" dan olindi