Kontent qismiga oʻtish

Kivudagi mojaro

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kivudagi mojaro
Sanalar
  • 2-iyun 2004-yil[2] – 27-fevral 2009-yil (Birinchi bosqich)
    (5 yil, 3 oy, 3 hafta va 4 kun)
  • 4-aprel 2012-yil – 7-noyabr 2013-yil(Ikkinchi bosqich)
    (1 yil, 7 oy, 3 kun)
  • 31-yanvar 2015-yil[3] – present (Uchinchi bosqich)
    (9 yil, 9 oy, 1 kun)

(20 yil, 4 oy, 4 hafta va 2 kun)

Urush yeri Kivu, Kongo Demokratik Respublikasi (Ruanda, Burundi va Ituri, Maniema va Tanganyika provinsiyalari, Kongo Demokratik Respublikasi)
Holati Davom etmoqda
  • 2009-yilda CNDP va 2012-yilda M23 harakatiga qarshi FARDC g'alabasi
  • CNDP DRCda siyosiy partiyaga aylanadi
  • M23 harakati DRC hukumati bilan tinchlik shartnomasini imzolaydi; 2022-yilda janglarni yangilaydi M23 hujumi (2022–2023)
  • Kongo Demokratik Respublikasi – Ruanda tarangligi 2022-yildan beri M23 hujumi
  • FDLR, May-May militsiyalari va boshqa qurolli guruhlar Sharqiy Kongoda hamon faol
  • BMT va FARDC 2015-yil boshida FDLR va ularning ittifoqchilari ustidan g'alaba qozonish uchun operatsiyani boshlagan.
Raqiblar
  • Kongo Demokratik Respublikasi M23
    (2012-yildan vaqtinchalikka „M27“ deb nomlangan)[4]
  • CNDP (2006–2009)
Tarafdorlari:
Tarafdorlari:
Qoʻmondonlar
Kuchlar
6,000–8,000 CNDP (2007)[11]
5,500+ M23 (2012) 		2004-yil: 20,000 umumiy qoʻshin;[11]
  • Kongo Demokratik Respublikasi 14,000 FARDC qoʻshinlari
  • 4,000–5,000 May May militsiyasi

2008:

  • 3,500 May May militsiyasi[12]
  • 6,000–7,000 FDLR[12]

2013-yil: 22,016 UN Monusco Uniformed xodimlari (2013)[13]

2,000 FDLR[14]
1,500 ACPLS[15]
3,000 FNL/Palipehutu
FNL-Nzabampema
Yoʻqotishlar
CNDP: 233 kishi halok boʻlgan[manba kerak] FARDC: 71 kishi halok boʻlgan[manba kerak]
BDF: Nomaʼlum
Birlashgan millatlar tashkiloti 17+ kishi halok boʻlgan[16][17] 		Nomaʼlum

Kivudagi mojaro (fransuzcha: Guerre du Kivu) — Kongo Demokratik Respublikasining sharqiy viloyatlarida tutsi xalqini himoya qilish bahonasida general Nkundaning qurolli qoʻzgʻoloni bilan boshlangan millatlararo mojaro.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mojaroning kelib chiqishi 1994-yilda Ruandagi genotsidga borib taqaladi. Ruanda vatanparvarlik fronti hokimiyat tepasiga kelganidan soʻng, Xutu qochqinlari Zairega (Kongo Demokratik Respublikasi 1997-yilgacha shunday nomlangan) kelishgan. Ularning aksariyati genotsidda ishtirok etganlar. Ruandadagi fuqarolar urushi Zairga keng tarqalgan.

1996–1997-yillarda siyosiy raqiblarini taʼqib qilgan Pol Kagame boshchiligidagi yangi Ruanda hukumati Loran Kabilaning umumiy rahbarligi ostidagi muxolifat harakati koalitsiyasining Zair diktatori Mobutu Sese Sekoga qarshi harakatini qoʻllab-quvvatlagan. Ruandalik va mamlakat sharqidagi mahalliy tutsilar (mahalliy tilda Banyamulenge nomi bilan tanilgan) isyonchi qurolli kuchlarning katta qismini tashkil qilgan. Urushning natijasi Mobutuning oʻttiz yillik rejimining qulashi boʻlgan. Ammo tez orada (1998-yil iyul oyida) Zairning yangi prezidenti Kabila oʻzining sobiq ittifoqchilarini hokimiyatdan olib tashlagan. 1998-yil 27-iyulda u xorijiy harbiy va xorijiy amaldorlarni (asosan Tutsi) mamlakatdan chiqarib yuborgan. Shuningdek, Kabila Kongodan boʻlmagan odamlardan iborat Kongo armiyasi boʻlinmalarini tarqatib yuborishini eʼlon qilgan va ularni „Oʻrta asrlardagi Tutsi imperiyasini tiklash niyatida“ ekanikda ayblagan (Tutsiland).

1998-yilda hukumat va tutsi isyonchilari oʻrtasida yangi mojaro boshlanadi. Bu qarama-qarshilik „Buyuk Afrika urushi“ yoki „Ikkinchi Kongo urushi“ deb nomlangan. Urushga boshqa davlatlar ham aralashgan. Mojaro davomida xorijiy aktyorlar bevosita yoki bilvosita Kongo Demokratik Respublikasidagi oltin va olmos kabi foydali qazilma konlarining koʻp qismini nazorat qilishgan. Xorijiy interventsiya iqtisodiy maqsadlardan tashqari siyosiy maqsadlarga ham ega edi.

Voqealarning borishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012–2013-yillardagi mojaro

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yil bahor va yoz oylarida general Loran Nkunda polkovnik Jyul Mutebutsi bilan birgalikda isyon koʻtarib, ikki ming kishilik korpus boshchiligida tutsilarni himoya qilish bahonasida Janubiy Kivu poytaxti Bukavu shahriga hujum uyushtirishgan. Kongo Demokratik Respublikasi hukumati Ruanda bilan chegaradosh qochqinlar lagerlarini boshqargan Hutu Interahamve jangarilari bilan til biriktirishda ayblangan. Shahar uchun boʻlgan janglarda 20 nafar hukumat askari halok boʻlgan va shahar qoʻzgʻolonchilar qoʻliga oʻtgan. Prezident Jozef Kabila mintaqada konstitutsiyaviy tartibni tiklash niyatini eʼlon qilgan[18]. General Felis Mbuza Mabe boshchiligidagi hukumat qoʻshinlari bir hafta ichida isyonchilarni Bukavudan shimoli-gʻarbga haydab chiqargan[19]. Nkunda armiyasida boʻlinish yuz bergan. Felis Mbuza Mabening sherigi Mutebutsi Ruanda halok boʻlgan.

2005-yilda Nkunda ancha kuchaydi, uning safi ilgari RKDga tegishli boʻlgan armiyadan chiqan qochqinlar bilan toʻldirilgan.2006-yilda Nkunda Milliy Xalq Mudofaa Kongressi tuzilganini eʼlon qilgan. 2007-yil 30-avgustda Loran Nkundaning ming kishilik korpusi Goma provinsiyasi markazidan 60 km shimoli-gʻarbda joylashgan Katale shahriga hujum qilishgan[20]. Oʻsha yilning 11 dekabrida u mamlakat sharqidagi Mushake shahrini (Shimoliy Kivu provinsiyasi markazi Goma shahridan 40 km shimoli-gʻarbda) ishgʻol etdi[21]. 2008-yil oktyabr oyida Loran Nkunda Shimoliy Kivuda jangni davom ettirib, Goma shahriga hujum qilgan. 2009-yil 22-yanvarda Loran Nkunda Ruandaga qochib ketganidan soʻng Kongo va Ruanda qoʻshinlarining qoʻshma harbiy amaliyoti chogʻida hibsga olingan.

2004–2009-yillardagi mojaro

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2012-yil aprel oyida tutsi askarlari Kongo Demokratik Respublikasi hukumatiga qarshi isyon koʻtargan[22]. Qoʻzgʻolonchilar „Kongo xalq mudofaasi milliy kongressi“ ning sobiq aʼzolaridan iborat „23 mart harakati“ (M23) isyonchi guruhini tuzganlar[22]. Qoʻzgʻolonga Bosko Ntaganda boshchilik qilgan[22].

2012-yil 20-noyabrda 23-mart harakati Goma shahrini nazorat ostiga olgan.

2015-yildan beri kurash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yil yanvar oyida Kongo Demokratik Respublikasi armiyasi Shimoliy Kivuni xutu jangarilaridan tozalash operatsiyasini boshlagan. Hutular va tutsilar oʻrtasidagi mintaqada tez orada etnik toʻqnashuvlar qayta boshlandi.

2017-yil 27-yanvarda Rutshuru hududida M23 isyonchilari ikkita Mi-24 vertolyotini urib tushirishgan (baʼzi maʼlumotlarga koʻra, avariya texnik sabablarga koʻra sodir boʻlgan). Ulardan birida uchuvchilar va Kongo havo kuchlarida oʻqiyotgan uch ta Belarus harbiy eksperti boʻlgan[23]. Ikkinchi vertolyotning uchuvchilari gruziyaliklar boʻlib, ulardan biri jangarilar tomonidan asirga olingan[24].

2017-yil 7-dekabr kuni SDF tomonidan BMTning Semuliki shahridagi bazasiga qilingan hujum natijasida 15 tinch aholi halok boʻlgan[25].

2018-yil davomida ADF Beni shahriga tinch aholi va hukumat armiyasiniga qarshi koʻplab hujumlarni amalga oshirgan.

Bundan tashqari, 2018-yil 16-dekabr kuni saylovlar arafasida May-May guruhi politsiyachilari Beni shahridagi Mustaqil Milliy Saylov Komissiyasi (CENI) omboriga hujum qilishgan.

2019-yil oktabr oyi oxirida Kongo qurolli kuchlari mamlakat sharqida jangarilarni izlash va yoʻq qilish boʻyicha eng yirik operatsiyani boshlagan. Qurolli kuchlar Shimoliy Kivu provinsiyasida SDF boʻlinmalariga qarshi harakatlarini amalga oshirgan. Operatsiya beshta davlat – DRC, Uganda, Ruanda, Burundi va Tanzaniya tomonidan mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash boʻyicha kelishuv asosida amalga oshirilgan. Kelishuvda chegara hududlarida qoʻshma harbiy amaliyotlar oʻtkazish nazarda tutilgan[26].

Ukraina Mudofaa vazirligining 12-noyabr kunigi xabariga koʻra, jangarilar Semulik hududida tinchlikparvar kuchlarga hujum qilgan. BMTning Kongo Demokratik Respublikasidagi barqarorlashtirish missiyasi qoʻmondonligi bunga javoban darhol oʻt ochishga buyruq bergan[27].

15-dekabr kuni SDF Beni shahri yaqinidagi Ntambi qishlogʻiga hujum qilgan, natijada 22 ta mahalliy aholi halok boʻlgan.

2020-yil 13-yanvarda Kongo armiyasi Beni yaqinida joylashgan Madina lageridagi SDF shtab-kvartirasiga yirik reyd uyushtirgan. Operatsiyaning nishoni guruh rahbari Musa Baluka boʻlgan. Otishmada 30 nafar askar halok boʻldi, 70 nafar askar yaralangan. Shuningdek, 40 nafar isyonchi, jumladan besh qoʻmondon halok boʻlgan. Kongo armiyasi lagerni egallab oldi, ammo SDF rahbari hibsga olinmagan.

16-sentabr kuni DRC va Kivusda faoliyat yurituvchi 70 ta qurolli guruhlar harbiy harakatlarni toʻxtatishga kelishib oldilar, ammo janglar davom etgan[28][29] .

2021-yilning 22-fevralida nomaʼlum qurolli shaxslar Jahon oziq-ovqat kolonnasiga hujum qilib, Italiya elchisi Luka Attanasio, Karabineri Vittorio Yakovachi va haydovchi Mustafo Milamboni oʻldirshgan.

Fevral oyidan boshlab IShID kuchlari Shimoliy Kivuda faollashgan. Avgust oyining oxiriga kelib, jangarilar oltita hujum uyushtirishdi: 4-fevralda Rvenzor mintaqasida uch nafar askar halok boʻlgan; 26-fevralda Beni mintaqasidagi Losilosi shahrida 35 nafar hukumat askari halok boʻlgan; 6-mart kuni Irumu yaqinidagi qishloqda 7 askar halok boʻlgan; 24-may Kanjabay qamoqxonasi yaqinidagi harbiy lagerda ikki kishi halok boʻlgan ; 6-avgust kuni Ituri viloyatining Mavivi va Malibungo qishloqlarida bir kishi halok boʻlgan va yana uchta askar asirga olingan[30]. 18-24-oktyabr kunlari Shimoliy Kivuda jangarilar uchta hududda teraktlar amalga oshirishgan. Teraktlar oqibatida 18 kishi terrorchilar qurboni boʻldi, yana 10 kishi bedarak yoʻqolgan. 19-kuni Rvenzori tumanida teraktchilar Tanzaniya tinchlikparvar kuchlariga hujum qilishgan. Hujum oʻz vaqtida qaytarilgan[31].

2022-yil 23-mart kuni harakati Kivuga hujumlar boshlangan[32].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „FARDC hunting down APCLS in Masisi, and what about FDLR?“. christoph vogel (2014-yil 4-mart). 2015-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  2. ↑ „Rebel troops capture Bukavu and threaten third Congo war - Independent Online Edition > Africa“. news.independent.co.uk. 2008-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-may.
  3. ↑ „'Scores dead' in Burundi clashes“. 2018-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  4. ↑ „DR Congo: suspicion of an alleged recovery of M23 Rubaya“. Silent War Journal (2014-yil 31-avgust). 2015-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-mart.
  5. ↑ „Rwanda 'protecting M23 DR Congo rebels'“. BBC News (2014-yil 5-iyun). 2020-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-iyun.
  6. ↑ „Susan Rice: the liberal case against her being secretary of state“. The Guardian (2012-yil 13-dekabr). 2020-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-iyun.
  7. ↑ „Conflict Minerals, Rebels and Child Soldiers in Congo“. YouTube. 2018-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  8. ↑ „Smoking guns“ (en). Transnational Institute (2021-yil 28-iyul). 2021-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 28-oktyabr.
  9. ↑ „Reshuffle in the Congolese army – cui bono? - christoph vogel“. christoph vogel (2014-yil 28-sentyabr). 2015-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  10. ↑ Chris McGreal.. „US tells armed group in DRC to surrender or face 'military option'“ (2014-yil 5-avgust). 2017-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-yanvar.
  11. ↑ 11,0 11,1 „"Congo rebels call for peace talks" BBC News Africa 2007-12-13“. News.bbc.co.uk. 2018-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-oktyabr.
  12. ↑ 12,0 12,1 „DR Congo army pushes rebels back“ (Wayback Machine saytida 16 November 2018 sanasida arxivlangan) BBC News Africa, 14 November 2008
  13. ↑ „MONUSCO Facts and Figures - United Nations Organization Stabilization Mission in the Democratic Republic of the Congo“. Un.org. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-oktyabr.
  14. ↑ „Monusco“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-fevral.
  15. ↑ „Alliance of Patriots for a Free and Sovereign Congo (APCLS)“. 2017-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-mart.
  16. ↑ „Rebels kill 15 peacekeepers in Congo in worst attack on U.N. in recent“ (2017-yil 8-dekabr). 2018-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 10-dekabr.
  17. ↑ Alexandra Johnson.. „The Allied Democratic Forces Attacks Two UN Peacekeepers in the DRC“. Center for Security Policy (2017-yil 11-oktyabr). 2018-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-oktyabr.
  18. ↑ „Интерахамве против баньямуленге“. 2014-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
  19. ↑ „Мбуза Мабе выгнал Нкунду и Мутебутси“. 2014-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 11-noyabr.
  20. ↑ „Тысячи беженцев спасаются от боев в ДРК“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
  21. ↑ „DR Congo rebels retake key town“. 2016-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „DR Congo troops shell rebel bases“ (en). Аль-Джазира (2012-yil 18-may). 2012-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 23-noyabr.
  23. ↑ „В ДР Конго был сбит вертолет Ми-24 с грузинским экипажем“. 2020-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-sentyabr.
  24. ↑ Myatejniki v Kongo plenili gruzinskogo pilota i trebuyut $1 mln
  25. ↑ „UN peacekeepers killed in DR Congo“. BBC News (2017-yil 8-dekabr). 2018-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-sentyabr.
  26. ↑ „Боевики убили более 20 человек на востоке ДР Конго // Trend News Agency, 15 декабря 2019“. 2019-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-dekabr.
  27. ↑ Ukrainskie mirotvorsi nanesli aviaudar po boevikam v Kongo //UNIAN, 12 noyabrya 2019
  28. ↑ „DR Congo army says Burundi rebels forced from strongholds“ (en). www.aljazeera.com. 2020-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-oktyabr.
  29. ↑ „'All' armed groups commit to ceasefire in DRC's South Kivu“ (en-GB). Macau Business (2020-yil 17-sentyabr). 2020-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-sentyabr.
  30. ↑ „Spotlight on Global Jihad (August 5-11, 2021)“. The Meir Amit Intelligence and Terrorism Information Center. 2021-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 24-oktyabr.
  31. ↑ V seti poyavilas videozapis boestolknoveniya voennoslujaщix VS Tanzanii iz sostava mirotvorcheskogo kontingenta OON s boevikami Islamskogo gosudarstv v DR Kongo.
  32. ↑ „M23 rebels attack military positions in eastern DR Congo“. aljazeera.com (2022-yil 28-mart). 2022-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kivudagi_mojaro&oldid=4488976" dan olindi