Kontent qismiga oʻtish

Kontakt linzalar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kontakt linzalar
Taqilgan kontakt linzalari

Kontakt linzalari toʻgʻridan-toʻgʻri koʻzning shox pardasiga oʻrnatiladigan linzalardir. Koʻpincha ular koʻrish buzilishini davolash uchun ishlatiladi: miyopi va, gipermetropiya uzoqni koʻra olmaslik, astigmatizm va presbiyopiya. Linzalar koʻz rangini oʻzgartirish va yaxshilash uchun ham ishlatilishi mumkin. Baʼzi hollarda linzalar koʻzning sirtini himoya qilish uchun tibbiy maqsadlarda buyuriladi.

Mutaxassislarning fikriga koʻra, kontakt linzalari taxminan 125 million kishi (2 %) tomonidan foydalaniladi. Kontakt linzalarini taqib yurganlarning 40 % dan ortigʻini 12 yoshdan 25 yoshgacha boʻlgan yoshlar tashkil qiladi. Kontakt linzalaridan birinchi marta foydalanganlar orasida 35 yoshgacha boʻlgan yoshlar salmogʻi deyarli 90 % ni, ayollar esa 70 % ni tashkil qiladi[1].

Kontakt linzalarning ishlash vazifasi koʻzoynak linzalari bilan bir xil. Ular yorugʻlikni sindirib, uni toʻr pardaga yoʻnaltiradi, bu esa koʻrishni yaxshilaydi[2].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Optik korrektsiyadan foydalanish gʻoyasi birinchi marta 1508- yilda Leonardo da Vinchi tomonidan taklif qilingan. Uning arxivida saqlanadigan tadqiqotlarida suv bilan toʻldirilgan toʻpning rasmlari topilgan, ular orqali koʻrish qobiliyati zaif odamlar yaxshi koʻrishi mumkin edi. Uning eslatmalarida linzalarning sxemalari yaʼni zamonaviy kontaktli linzalarning prototipi ham mavjud edi.

1637-yilda Rene Dekart oʻz asarini nashr etdi, asarda u optik asbobning chizmalarini taqdim etdi. Ushbu qurilma suv bilan toʻldirilgan shisha naychadan iborat boʻlib, bir uchiga lupa yopishtirilgan, ikkinchi uchi esa koʻzga qaratilgan edi. Keyinchalik ingliz fizigi Tomas Yang qisqaroq naycha yordamida Rene Dekart asbobini yaxshiladi va shu bilan yorugʻlik sinishidagi kamchiliklarni tuzatdi..

1888-yilda nemis fiziologi Adolf Gaston Eugene Fick optik quvvatga ega birinchi shisha linzalarni tasvirlab berdi. Birinchi linza 1889-yilda nemis oftalmologi va kashfiyotchisi Avgust Myuller tomonidan ishlab chiqarilgan va tibbiy amaliyotga kiritilgan. „Koʻzoynak va shox parda linzalari“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Avgust Myuller birinchi linzalarni yaqindan koʻrishni tuzatish uchun ishlatgan.

1960-yillarga qadar kontakt linzalari faqat organik oyna (PMMA) dan tayyorlangan. Qattiq organik linzalari kiyish noqulay edi buning natijasida koʻzda begona jism hissi paydo boʻldi va koʻzning normal ishlashi uchun zarur boʻlgan kislorodni koʻzning shox pardasiga oʻtkazolmadi.

1960-yilda chex olimi Otto Vichterle gidrofil polimerdan (HEMA) yumshoq kontaktli linzalar yasash usulini ixtiro qildi. Ushbu polimer (38 %) suvni singdirish qobiliyatiga ega va suv bilan toʻyingandan keyin juda yumshoq va elastik holatga keladi. Gidrofilik polimerlardan tayyorlangan linzalar gidrogel kontakt linzalari sifatida tanilgan. 1960-yillarning oxirida Bausch+Lomb yangi gidrofil materialdan yumshoq kontaktli linzalarni ishlab chiqarish va sotish huquqlarini qoʻlga kiritish orqali yangi loyihani boshladi.

1971-yil — Bausch+Lomb[3] yumshoq kontaktli linzalarni sotish uchun FDA ruxsatini olgan birinchi kompaniya boʻldi.

1998-yilda Ciba Vision (Alcon) Meksika bozorida birinchi Focus Night&Day silikon gidrogel kontakt linzalarini ishga tushirdi. Ushbu yangi turdagi material, kontakt linzalariga koʻzning sogʻligʻi uchun muhim boʻlgan shox pardaga koʻproq kislorod yetib borishiga imkon berardi[4].

2012-yilda Alcon Dailies Total1-birinchi suv gradientli linzalarini, chiqardi.Bunda linza ichida suv miqdori past boʻlgan silikon gidrogel asosi mavjud boʻlib, linzaning yuzasining namlik miqdori yuqori boʻlgan geldan iborat. Namlik linza yadrosidan (33 %) sirtga (80 % yoki undan koʻp) oshib, buning natijasida sirtdagi namlik miqdori 99,6 % ga yetadi[5][6].

Kontakt linzalarning turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontakt linzalarning turli tasniflari mavjud: ular ishlab chiqarilgan materialga koʻra, almashtirish chastotasiga koʻra (linzalar yangisiga almashtiriladigan davr), taqish rejimi (kundalik, moslashuvchan, uzoq muddatli, doimiy), dizayn / optik xususiyatlar (sferik, torik, multifokal), shaffoflik darajalari (shaffof, rangli, dekorativ) boʻladi

Umuman olganda, kontakt linzalari ikkita katta guruhga boʻlingan:

  • Yumshoq kontaktli linzalar;
  • Qattiq kontaktli linzalar.

Yumshoq kontakt linzalari dunyodagi kontakt linzalarini taqib yuruvchilarning taxminan 90 % tomonidan foydalaniladi. Yumshoq kontaktli linzalar, oʻz navbatida, 2 asosiy sinfga boʻlinadi: gidrogel linzalari va silikon gidrogel linzalari. Oʻz navbatida, kontakt linzalarni ishlab chiqaruvchilar linza materialini yaxshilashga harakat qilmoqdalar. Bu gidrogel va silikon gidrogel linzalarining „kichik sinflari“ ning paydo boʻlishiga olib keladi. Materiallarining asosiy parametrlari quyida keltirilgan.

Qattiq kontaktli linzalar asosan qiyin holatlarda (masalan, yuqori darajadagi astigmatizm, tartibsiz astigmatizm, keratokonus bilan) va ortokeratologiyada koʻrishni tuzatish uchun ishlatiladi. Qattiq linzalar oʻz shakllarini yaxshi saqlaydi, shuning uchun ular yuqori sifatli koʻrishni taʼminlaydi. Zamonaviy qattiq linzalar silikon asosidagi materiallardan tayyorlangan. Bunday materiallar juda yuqori gaz oʻtkazuvchanligiga ega, shuning uchun ular qattiq gaz oʻtkazuvchan kontaktli linzalar deb ataladi. Ularning kislorod oʻtkazuvchanligi yumshoq kontaktli linzalarga nisbatan ancha yuqori[7].

Rangli va rang soyali kontakt linzalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qizil rangli va naqshli dekorativ rangli kontakt linzalari

Rangli kontakt linzalari qorachiq rangini tubdan oʻzgartirish uchun ishlatiladi va toʻq yoki yorqin rangli koʻzlarni oʻzgartirish hususiyatiga ega. Rangli kontaktli linzalarning dizayni shaffof boʻlmagan pigment bilan qoplangan boʻladi, odatda nuqta yoki alohida chiziqlar shaklida joylashgan boʻlib, koʻz kamalagini tabiiy naqshini oʻzida mujassam etadi. Rangli linzalarning markazida shaffof zona mavjud, shuning uchun linzalar alohida ob’ektlarning rangini idrok etishga taʼsir qilmaydi. Baʼzi hollarda, qorongʻuda, qorachiq kam yorugʻlikda kengayganida, linzalarning rangli qismi koʻrish zonasiga tushishi mumkin, bu koʻrishning xiralashishi yoki koʻzlar oldida parda sifatida koʻrinishi mumkin.

Rang soyali linzalari koʻzlarning rangini yaxshilash yoki oʻzgartirish uchun ishlatiladi. Rangli linzalarning dizayni odatda shaffof boʻyoq bilan qoʻllanadi, bu orqali koʻz kamalagining oʻziga xos jozibasi porlaydi. Rang soyali linzalar odatda yorqin koʻzlar uchun ishlatiladi.

Limbal kontakt linzalari koʻzlarning rangini oʻzgartirmaydi, lekin limbus hududida joylashgan qorongʻu halqa — shox pardaning chetida joylashib yorqinlikni beradi va koʻzlarni vizual ravishda kengaytiradi.

Dekorativ linzalar (karnaval, teatr, kreyzi-linzalar, skleral linzalar). — bu yorqin rangdagi (qizil, qora, sariq) chiziqlar, rasmlar koʻrinishidagi naqshga egaboʻlgan linzalardir. Bunday linzalar teatr, kino yoki kospleylarda qoʻllanadi.

Yumshoq kontaktli linzalarning asosiy parametrlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontakt linzalari quyidagi asosiy parametrlar bilan tavsiflanadi[8] :

  • Material
  • Egrilik radiusi (BC, BCR)
  • Ob’ektiv diametri (D, OAD)
  • optik quvvat
  • Silindr oʻqlari (faqat torik linzalar uchun)
  • Ob’ektiv markazi qalinligi
  • Taqish rejimi
  • Almashtirish chastotasi
  • Dizayn

Almashtirish chastotasi kontakt linzalari ishlab chiqaruvchisi tomonidan tavsiya etilgan maksimal vaqt davri boʻlib, undan keyin linzalarni yangilariga almashtirish kerak.

Bir kunlik kontakt linzalari (har kuni yangi linzalar ishlatiladi):

  • 1-kun

Rejalashtirilgan almashtiriluvchi linzalar (linzalar maʼlum vaqt davomida kiyiladi, maxsus parvarishlash vositalari bilan parvarish qilinadi):

  • 1-2 hafta
  • 1 oy

Anʼanaviy kontakt linzalari:

  • 3 oy
  • 6 oy
  • 12 oy

Almashtirilishi kerak boʻlmaydigan yaʼni foydalanish muddati uzaytirilgan linzalari (6-12 oy) flakonlarga qadoqlangan boʻladi. Tez-tez almashtirish kerak boʻlgan linzalar blister paketlarga qadoqlangan boʻladi.

Taqish rejimi — kontakt linzalarini ishlab chiqaruvchi tomonidan tavsiya etilgan maksimal vaqt oraligʻi, bu vaqt davomida linzalarni olib tashlamasdan kiyish mumkin.

  • kunduzi (linzalar ertalab taqiladi va yotishdan oldin chiqariladi);
  • uzoq muddatli (linzalar 6-7 kungacha taqiladi, kechasi olib tashlanmaydi);
  • moslashuvchan (linzalar 1-2 kun davomida olib tashlanmasdan taqiladi);
  • uzluksiz (linzalarni tunda olib tashlamasdan 30 kungacha doimiy taqib yurish mumkin; rejim faqat baʼzi silikon gidrogel linzalari uchun ruxsat etiladi);
  • tungi rejim qattiq ortokeratologik linzalar bilan qoʻllanadi (linzalar yotishdan 15 daqiqa oldin qoʻyiladi va ertalab olib tashlanadi. Kun davomida bemor linzalarsiz yaxshi koʻradi, 8 soatlik uyqu rejimiga rioya qiladi va har kecha taqib oladi).

Kontakt linzalarning optik dizayni

  • Sferik kontakt linzalari miyopi va gipermetropiyani davolash uchun ishlatiladi.
  • Torik kontakt linzalari astigmatizmni davolash uchun ishlatiladi.
  • Presbiyopiyani davolashda multifokal kontakt linzalari qoʻllanadi.

Asferik dizaynlar koʻrishni yaxshilash uchun barcha turdagi linzalarda ishlatilishi mumkin.

Kontakt linzalarining materiali asosan uning xususiyatlarini aniqlaydi. Materialning asosiy xususiyatlari suv tarkibi va kislorod oʻtkazuvchanligini oʻz ichiga oladi.

  • suv miqdori past boʻlgan linzalar (<50%);
  • suv miqdori yuqori boʻlgan linzalar (>50 %).

Egrilik radiusi, kontakt linzalarining diametri bilan birlashtirilgan, linzaning koʻzga qanday „oʻtirishiga“ taʼsir qiladi. Linzalar odatda bir yoki ikkita egrilik radiusi bilan ishlab chiqariladi. Ob’ektivning egrilik radiusi va shox pardaning shakli oʻrtasidagi nomuvofiqlik tufayli kontakt linzalarining yomon oʻrnatilishi kontakt linzalarini taqishni rad etishga olib kelishi mumkin.

Kontakt linzalarining asosiy optik parametrlari quyidagilardir: sharning kuchi (dioptrida, „+“ yoki „-“ belgisi bilan), silindrning kuchi (dioptrida) va silindr oʻqining holati (darajalarda). Oxirgi ikki parametr astigmatizmni davolash uchun ishlatiladigan torik kontakt linzalari uchun koʻrsatilgan.

Retseptdagi koʻz belgilari: OD — oʻng koʻz, OS — chap koʻz.

Qaysidir bemorda chap va oʻng koʻzlar uchun kontakt linzalarining parametrlari mos kelmasligi mumkin.

Mumkin boʻlgan asoratlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontakt linzalardan foydalanish quyidagi turdagi asoratlarga olib kelishi mumkin[9] :

  • yuqumli kasalliklar
  • allergik reaktsiyalar.
  • kislorod koʻzning shox pardasiga kirishining buzilishi tufayli gipoksik reaktsiyalar.
  • shox pardaning mexanik shikastlanishi.

Agar gigiena qoidalariga rioya qilinmasa va linzalar toʻgʻri tozalanmasa (linzalarni maxsus tozalash eritmasi bilan parvarishlash kerak) koʻzning shilliq qavatiga infektsiya tushishi mumkin. Agar foydalanish shartlariga rioya qilinmasa, muddatli linzalarini muntazam ravishda ortiqcha kiyish, kislorod oʻtkazuvchanligi past boʻlgan linzalardan foydalanish, koʻzning shox pardasida asta-sekin tomirlarning oʻsishi (shox pardaning neovaskulyarizatsiyasi) va boshqa asoratlar paydo boʻlishi mumkin.

Kontakt linzalarini parvarish qilish mahsulotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kontakt linzalarni kerakli eritma bilan toʻldirilgan holatda saqlash qutichasi

Kontakt linzalarini parvarish qilish mahsulotlari eritmalar va namlovchi suyuqliklarni oʻz ichiga oladi[10].

Kontakt linzalarini parvarish qilish uchun quyidagi funktsiyalarni bajarsh lozim: tozalash, namlash, dezinfektsiyalash, linzalarni saqlash.

Eritma turlari:

  • Koʻp funktsiyali eritmalar kontakt linzalarini parvarish qilishning eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi. U kontakt linzalarini tozalash, saqlash va dezinfeksiya qilish uchun ishlatilishi mumkin.
  • Peroksid eritmasi kuchli dezinfektsiyalash xususiyatiga ega boʻlgan vodorod periksni oʻz ichiga oladi. Linzalarga parvarishlash jarayonida vodorod periksni maxsus idish yordamida saqlash kerak.Bunday eritmalar bilan linzalarni koʻzga qoʻyishdan oldin ularni yuvmaslik yoki koʻzlarga tomizmaslik kerak. Bu koʻzlarda achishish va yonish hissini keltirib chiqarishi mumkin. Peroksid eritmalarida konservantlar mavjud emas.

Kontakt linzalarini qoʻshimcha parvarish qilish uchun eritmalar yoki mahsus tabletkalar shaklida fermentativ (enzimatik) tozalash vositalaridan foydalanish mumkin[11].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Анализ российского рынка контактных линз в 2009 г.“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 28-dekabr.
  2. ↑ Киваев А.А.. Контактная коррекция зрения, 2000. 
  3. ↑ „Сайт компании Bausch&Lomb“ (ru). Bausch&Lomb. 2021-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-noyabr.
  4. ↑ „About CIBA“. 2018-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyun.
  5. ↑ „The Development of Dailies Total1 Water Gradient Contact Lenses“. 2022-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyun.
  6. ↑ „Описание изобретения к патенту“. 2018-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyun.
  7. ↑ В. Ф. Даниличев, С. А. Новиков, Н. А. Ушаков и др.. Контактные линзы. СПб.: Веко, 2008. 
  8. ↑ „Справочные таблицы. Контактные линзы“. 2012-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-yanvar.
  9. ↑ „Вред контактных линз“. 2013-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 23-noyabr.
  10. ↑ „Растворы и жидкость для линз: виды и для чего они нужны?“. 2018-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyun.
  11. ↑ „Contact Lens Solutions and Products“. 2018-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontakt_linzalar&oldid=5187006" dan olindi