Moʻynoq

Moʻynoq
Moʻynoq
	shahar
	43°46′0″N 59°02′0″E / 43.76667°N 59.03333°E
Mamlakat	Oʻzbekiston
Respublika	Qoraqalpogʻiston
tuman	Moʻynoq tumani
Aholisi	13 500
Vaqt mintaqasi	UTC+5
	Moʻynoq Moʻynoq

Moʻynoq – Qoraqalpogʻiston Respublikasi Moʻynoq tumanidagi shahar (1963-yil 27 iyuldan). Tuman markazi. Qoraqalpogʻistonning eng shim. shahri. Orol dengizining suvi chekinmasdan avval dengizning janubiy-gʻarbiy soqilida joylashgan edi. Nukus shahridan 180 km shimolida, yaqin temir yoʻl stansiyasi – Qoʻngʻirot (100 km). Yanvarning oʻrtacha temperaturasi —7,4°, iyulniki 26,3°. Kuchli shamollar boʻlib turadi. Aholisi 13,6 ming kishi (2000). Oʻtmishda shahar sanoatida hunarmandchilik asosiy oʻrin tutgan. Konserva kombinati, paxta tozalash, non zavodlari, bosmaxona, madaniy va maishiy xizmat shoxobchalari, umumiy taʼlim maktablari, sanoat transport kasbhunar kolleji, biznes maktabi, kutubxona, klub, madaniyat va istirohat bogʻi, stadion, choʻmilish xavzasi, kasalxona bor. Orol dengizining Moʻynoqdan uzoklashishi, murakkab ekologik holat shahar qurilishiga, sanoatning rivoji va madaniy hayotiga oʻz taʼsirini oʻtkazdi.^[2]

Tarixi

1933-yil 15-noyabrda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining qarori bilan Moʻynoq qishlogʻi ishchilar posyolkasi toifasiga kiritildi. Oʻsha paytda Moʻynoq oʻz navbatida RSFSR tarkibiga kiruvchi Qoraqalpogʻiston ASSR tarkibiga kirgan.

1950-yillarda Moʻynoq shahar tipidagi aholi punkti maqomini oldi. 1963-yilda Moʻynoqga shahar maqomi berildi. Orol dengizi sohilidagi eng yirik shaharlardan biri edi.

1960-yillarda paxtani sugʻorish uchun Amudaryodan meliorativ kanallar qurilishi boshlandi. Natijada Orol dengiziga suv kamroq oqib, sayoz boʻla boshladi. Oʻtgan asrning 80-yillarida Moʻynoqdagi baliq konserva zavodini yopib qoʻymaslik uchun bu yerga Rossiyadan muzlatilgan baliq olib kelingan. 1980-yillarning oʻrtalarigacha Moʻynoq Orol dengizining janubiy sohilidagi rivojlangan baliq ovlash port shahri boʻlgan. Shaharda sobiq SSSRdagi eng yirik baliq konserva korxonalaridan biri boʻlgan shahar tashkil etuvchi korxona boʻlgan Mo'ynoq baliq konserva zavodi ishlagan. 1990-yillar boshida baliq konserva zavodi yopildi, ishsizlik boshlandi, aholi uylarini tashlab, Nukus, Qoʻngʻirot va boshqa shaharlarga keta boshladi. Chang-tuz boʻronlari, aholi kasalliklari (koʻz kasalliklari, oshqozon-ichak trakti kasalliklari, teri kasalliklari) tez-tez uchradi. Paxta dalalaridan Amudaryoga yuvilgan pestitsidlarning ko'pligi tufayli qolgan buloqlar suvsiz bo'lib qoldi. Yer osti suvlari darajasi pasayib, hududning choʻllanish jarayoni tezlashdi. Qolgan buloqlarda pestitsidlar koʻp boʻlganligi sababli (ular paxta dalalaridan Amudaryoga yuvilib ketgan) suvsiz boʻlib qolgan. Port kemalar qabristoniga aylandi.

Orol dengizida suv sathining kamayishi munosabati bilan bugungi kunda qirg‘oq chizig‘i Mo‘ynoqdan 100 km uzoqlikda joylashgan. O'zining ajoyib plyajlari, baliqlarining ko'pligi va kattaligi uchun dengiz deb atalgan sobiq ko'lning ochiq tubi endi cho'lga aylandi.

Mahalliy aholi cho'lni Orolqum (Qizilqum cho'liga o'xshash) deb ataydi. Ilgari dengiz kemalari dengizda suzib yurgan. Endi ular tashlandiq holda turishib, sobiq Mo‘ynoq bandargohidagi “kema qabristoni”da zanglashmoqda^[3].

2011-yil holatiga koʻra, Moʻynoqdan Janubiy Orol dengizining gʻarbiy (chuqur) qismiga taxminan 100 km va sharqiy (sayoz) qismiga taxminan 180 kmni tashkil etdi. Dengizning sharqiy qismi (nisbatan sayoz chuqurlik tufayli) Moʻynoqdan eng tez uzoqlashdi: 1990-yillarning oʻrtalarida u shahardan 45 km, 2000-yillarning boshlarida esa 100 km masofada joylashgan edi.

2008-yilda Petro Alliance kompaniyasi tomonidan Orol dengizining tubida neft va gaz topish boʻyicha natija ijobiy boʻldi qidiruv ishlarini olib bordi. Bu yerdagi gaz vodorod sulfidining minimal miqdori bilan ajralib turadigan yuqori sifatlidir.

2017-yil 20-21-yanvar kunlari Qoʻngʻirot-Moʻynoq suv tarmogʻini yotqizish ishlari boshlandi. Umumiy qiymati 26 milliard 600 million soʻm boʻlgan, 101 kilometr uzunlikdagi obyektning qurilishi besh oy davomida amalga oshirildi. Ayni paytda 25 mingdan ortiq aholi toza ichimlik suvi bilan taʼminlangan. Moʻynoq-Uchsoy suv quvuri 1,51 kilometrga uzaytiriladi.

2000-yillarning oʻrtalaridan boshlab shahar butun dunyodan sayyohlarni jalb qila boshladi. 2016-yildan keyin Moʻynoqga sayyohlar oqimi keskin oshdi.

Ayni paytda Moʻynoq Orol dengizi qurib qolgan hududlarini ziyorat qilish va oʻrganish uchun ketayotgan sayyohlar va olimlar uchun muhim tranzit punkt hisoblanadi. Shuningdek, sayyohlar Moʻynoq orqali Moʻynoqdan bir necha oʻnlab kilometr uzoqlikda shimolga va sharqqa qarab oʻzgarib turadigan Orol dengizining oʻzgaruvchan sohillariga kelishadi.

1933-yil 15-noyabrda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining qarori bilan Moʻynoq qishlogʻi ishchilar posyolkasi toifasiga kiritildi. Oʻsha paytda Moʻynoq Qoraqalpogʻiston ASSR tarkibiga kirgan, u oʻz navbatida RSFSR tarkibiga kirgan.

Aholi

Aholisi: 1991-yilda 13 000, 2012-yilda 18 196 kishi. 2018-yil 1-yanvar holatiga koʻra, Moʻynoq aholisi 13,5 ming kishini tashkil etdi^[4].

Oʻzbekistonning aksariyat shaharlaridan farqli oʻlaroq, Moʻynoqda aholi sonining qisqarishi barqaror tendensiyaga ega. Shahar aholisining asosiy qismini qoraqalpoqlar tashkil etadi.

Shaharda oʻzbek va qozoqlar ham anchagina koʻp. Milliy ozchiliklar orasida tatarlar, turkmanlar va boshqalar ham bor.

Til

Qoraqalpogʻistonning boshqa hududlarida boʻlgani kabi Moʻynoqda ham oʻzbek va qoraqalpoq tillari rasmiy maqomga ega. Rus tili aslida millatlararo muloqot tili maqomiga ega. Ingliz tili shaharning chet ellik sayyohlar orasida mashhurligi tufayli shahardagi turizm va xizmat koʻrsatish sohasi xodimlari orasida ham keng tarqalgan.

Transport

Hozirda suv transporti mavjud emas. Moʻynoq porti ishlamayapti. Shaharning janubi-sharqida tartibsiz ishlaydigan kichik aerodrom bor. Jamoat transportida Daewoo Damas mikroavtobuslari, shuningdek, shaxsiy taksilar va avtomobillarda taksi haydovchilari mavjud.

Stihia festivali

Moʻynoqda har yili elektron musiqa, sanʼat va fan boʻyicha „Stihia“ notijorat festivali boʻlib oʻtadi. Festivalning maqsadi Orolboʻyi mintaqasiga yordam berish va Orol fojiasi haqida xabardorlikni oshirishdan iborat.

Bugungi kunda „Stihia“ musiqachilar, DJ-lar, prodyuserlar, rassomlar va olimlar ishtirokidagi bir nechta loyihalarning aralashmasidir. Ularning barchasini yer yuzidagi gʻayrioddiy joyda kuchli attraksion yaratishning umumiy maqsadi birlashtiradi^[5]. Dengiz quriganidan beri festival eng katta voqea boʻldi^[6].

Festival odatda toʻgʻridan-toʻgʻri kemalar qabristonida 2 kun davom etdi va bir necha yil davomida elektron musiqa janri muxlislari orasida katta shuhrat qozondi. Festival 10 metrlik „SEA“ harflarining oʻrnatilishini tantanali ravishda yoqish bilan yakunlanadi.

Manbalar

↑ Chislo postoyannix jiteley v Respublike Karakalpakstan na 1 yanvarya 2018 goda (Wayback Machine saytida 2019-03-21 sanasida arxivlangan), Portal otkritix dannix Respubliki Uzbekistan
↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ „Муйнак, Узбекистан“. 2021-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.
↑ „Число постоянных жителей в Республики Каракалпакстан на 1 апреля 2018 года“. Qaraldi: 4-oktabr 2023-yil.
↑ „Stihia: An Electronic Dawn In Uzbekistan · Feature ⟋ RA“ (en). Resident Advisor. 2022-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-mart.
↑ „Uzbekistan's Stihia Festival: riding sound waves in the vanished Aral Sea“ (en). Lonely Planet. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-mart.

Havolalar

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[1] Chislo postoyannix jiteley v Respublike Karakalpakstan na 1 yanvarya 2018 goda (Wayback Machine saytida 2019-03-21 sanasida arxivlangan), Portal otkritix dannix Respubliki Uzbekistan

[2] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[3] „Муйнак, Узбекистан“. 2021-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-fevral.

[4] „Число постоянных жителей в Республики Каракалпакстан на 1 апреля 2018 года“. Qaraldi: 4-oktabr 2023-yil.

[5] „Stihia: An Electronic Dawn In Uzbekistan · Feature ⟋ RA“ (en). Resident Advisor. 2022-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-mart.

[6] „Uzbekistan's Stihia Festival: riding sound waves in the vanished Aral Sea“ (en). Lonely Planet. 2021-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-mart.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

k m t Qoraqalpogʻiston
Markazi: Nukus
Tumanlar	Amudaryo tumani (Mangʻit) Beruniy tumani (Beruniy) Chimboy tumani (Chimboy) Ellikqalʼa tumani (Boʻston) Kegeyli tumani (Kegeyli) Moʻynoq tumani (Moʻynoq) Nukus tumani (Oqmangʻit) Qanlikoʻl tumani (Qanlikoʻl) Qoʻngʻirot tumani (Qoʻngʻirot) Qoraoʻzak tumani (Qoraoʻzak) Shumanay tumani (Shumanay) Taxtakoʻpir tumani (Taxtakoʻpir) Toʻrtkoʻl tumani (Toʻrtkoʻl) Xoʻjayli tumani (Xoʻjayli) Taxiatosh tumani (Taxiatosh) Boʻzatov tumani (Boʻzatov)

k m t Moʻynoq tumani aholi punktlari
Markazi: Moʻynoq
Shaharlari	Moʻynoq
Ovullari	Ushsay Tik oʻzek Boʻzatov Madeli Hakim ata Qizil jar Qazaqdarya
Mahallalari	Moʻynoq Aral Jayhun Talli oʻzek Doʻslik

k m t Oʻzbekistonda suv transporti
Amudaryo daryosidagi daryo portlarining ishlashi	Termiz Pitnak Taxiatosh Nukus
Orol dengizi yaqinidagi harakatsiz dengiz portlari	Moʻynoq
Qoʻshimcha	Oʻzbekistonning Amudaryo floti