Moviy masjid (Tabriz)

Masjid
Tabriz Moviy masjidi forscha: مسجد کبود
Mamlakat	Eron
Hudud	Tabriz
Manzil	38°04′24.91″N 46°18′03.88″E
Masjid turi	Jomeʼ-masjid
Meʼmoriy uslub	Islom, sharq meʼmorchiligi
Binokorlik tashabbuschisi	Jahonshoh
Binokorlik	1465-yil—???

Moviy masjidning 1840-yildagi holati (Paskal Koste)

Moviy masjidning tashqi koʻrinishi, Tabriz

Moviy masjid (forscha: مسجد کبود, ozarbayjoncha: Göy məscid) – Eronning Tabriz shahrida joylashgan tarixiy masjid. Masjid va boshqa jamoat binolari 1465-yilda Qora qoʻyunli hukmdori Jahonshoh buyrugʻi bilan qurilgan.

Moviy masjidning ichki yoʻlaklari, Tabriz

Masjid 1780-yildagi zilziladan qattiq shikastlangan, fojeadan soʻng faqatgina ayvoni qolgan. 1973-yilda Eron Madaniyat vazirligi nazorati ostida Rizo Memoron Benom tomonidan rekonstruksiyasi boshlangan. Biroq, Rizo yakuniga yetkazishga ulgurmagan.

Asosiy zalning ichki koʻrinishi, Moviy masjid, Tabriz, Eron

Tarixi

Tabrizdagi Moviy masjid Qora qoʻyunlilar hukmdori Jahonshoh buyrugʻi bilan barpo qilingan. Jahonshohning rafiqasi Xotun Jonbegim (1469-yilda vafot etgan) masjid qurilishi uchun vaqf taʼsis etgan. Biroq oradan bir necha yil oʻtib Jahonshoh va uning Qora qoʻyunlilari Uzun Hasan boshchiligidagi Oq qoʻyunlilar tomonidan agʻdarib tashlanadi va Tabriz qoʻlga kiritiladi. Jahonshohning qizi Soliha Xotun yangi hukmdorlar nazorati ostida qolgan qurilish ishlarini boshqargan. Uzun Hasanning vorisi Yoqub davrida „masjid maqbarasi gumbazi hamda uning asosiy qismlari qurib bitkazilgan“. Sandra Obening qoʻshimcha qilishicha: „Maqbara ichki qismidagi bir necha tafsilotlar, masalan, devor panellaridagi alebastr parchalari va asosiy mehrob maqbara hech qachon toʻliq qurib bitkazilmaganligini koʻrsatadi“.

Maqbara hech qachon qurib bitkazilmagan boʻlsa-da, Tabriz Safaviylar davlati poytaxtiga aylantirilganida, 16-asrning birinchi yarmida Moviy masjid yangi hukmdorlar uchun asosiy masjid sifatida xizmat qilgan. 1514-yilda hal qiluvchi Chaldiron jangida Safaviylar magʻlubiyatga uchragach, Usmonlilar Tabrizni egallab shaharni, jumladan Moviy masjidni ham talon-taroj qiladi. Obening qayd etishicha, kamida sakkizta gilam turklar tomonidan tortib olingan va Istanbulga olib ketilgan. Obening taʼkidlashicha, turklar Moviy masjidni bosib olish chogʻida inshoot tuzilishiga hujum qilgani nomaʼlum boʻlsa-da, 16—18-asrlar oraligʻida bir necha zilzilalar binoga jiddiy zarar yetkazgan. Ayniqsa, 1780-yilgi zilziladan masjid jiddiy shikastlangan . Biroq, 17-asrda Moviy masjid allaqachon „butunlay vayron qilingan va tashlab ketilgan“ holatda ekanligi xabar berilgan. 19-asrda mahalliy tabrizliklar bino vayronalarini talon-taroj qilgan. 20-asrda, Pahlaviylar davrida masjid nihoyat qayta quriladi. Rekonstruksiyaga Eron Madaniy meros tashkiloti mas’ulligida tabrizlik anʼanaviy meʼmor Muhammad Rizo Memoron Benom rejalari va nazorati ostida amalga oshirila boshlaydi.

Xattotligi

Mashhur xattot Neʼmatullo bin Muhammad al-Bavab masjidning turli kufiy va suls yozuvlari, arabeska naqshlari va bu jabhalarining xoramatik kompozitsiyalarini yaratgan. Ichki va tashqi devorlar mozaik plitkalar bilan qoplangan.

Yana qarang

• Erondagi masjidlar roʻyxati

Adabiyotlar

• Melville, Charles (1981). "Historical Monuments and Earthquakes in Tabriz". Iran 19: 159–77. doi:10.2307/4299714. 
• Newman, Andrew J. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B. Tauris, 2006. 
• Berberian, Manuel. Earthquakes and Coseismic Surface Faulting on the Iranian Plateau Shroder Jr.: . Elsevier, 2014. 
• Persian Bulletin of Blue Mosque, Iranian Cultural Heritages Organization.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• Aube, Sandra (2016). "The Uzun Hasan Mosque in Tabriz: New Perspectives on a Tabrizi Ceramic Tile Workshop". Muqarnas Online 33 (1): 33–62. doi:10.1163/22118993_03301P004. 

Havolalar

• Tabrizning Moviy masjidi rasmiy veb-sayti (Wayback Machine saytida 2017-10-28 sanasida arxivlangan) Archived 2017-10-28
• YuNESKO veb-saytida Moviy masjid (Kabud masjidi) taqdimoti
• Tishine