Nasrulloh ibn Ibodulloh
| Nasrulloh ibn Ibodulloh | |
|---|---|
  | |
|
Mansab davri 1991-yil – 2003-yil 7-yanvar | |
| Oʻtmishdoshi | lavozimi taʼsis etilgan |
| Vorisi | Kakaldi Vepayev |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1947-yil 10-dekabr Jamli Qalʼa, Toshhovuz viloyati, Turkmaniston |
| Fuqaroligi |
Turkmaniston |
| Millati | oʻzbek |
| Taʼlim | Mir Arab madrasasi, Al-Azhar |
| Mansubligi |
.svg){kind=small} SSSR piyoda qoʻshinlari |
| Xizmat yillari | 1966—1969 |
| Unvoni |
 oddiy askar |
Nasrulloh ibn Ibodulla, shuningdek, Nasrulloh ibn Ibodulla, tugʻilgan paytdagi ismi Nasrulloh Ibodullayev — turkman jamoat va ilmiy arbobi, asli oʻzbek, shayx. 1991—2003-yillarda Turkmaniston bosh muftiysi, shu davlatning mashhur dinshunoslaridan biri.
Tarjimai holi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1947-yil 10-dekabrda oʻsha paytdagi Tashauz viloyati (hozirgi Toshhovuz viloyati)ning Tashauz tumani (hozirgi Saparmurod Niyozov etrapi) tarkibiga kiruvchi Jamli-Qalʻa qishlogʻida tugʻilgan. Millati oʻzbek[1]. Dindor oiladan. Otasidan va boshqa qarindoshlaridan boshlangʻich diniy taʼlim olgan, jumladan, yoshligidan yashirincha oʻsha paytdagi islom domlalaridan Qur’on va arab tilini oʻrgangan. Asalarichilikka ixtisoslashgan oʻrta maktabni tamomlagan. 1966—1969-yillarda Sovet armiyasi saflarida Ukraina SSRda xizmat qilgan.
Buxoroda (Oʻzbekiston SSR) joylashgan Miri Arab madrasasini tamomlagan, oʻsha paytda butun SSSRda rasmiy ravishda yagona oliy islom oʻquv yurti hisoblangan. Buxoro madrasasini bitirgach, isteʼdodli bitiruvchi sifatida boshqa yosh ulamolar qatori chet elga o‘qishga yuborilagan (parishionlarning xayr-ehsonlari hisobiga). Dastlab Damashq (Suriya) universitetining shariat fakultetini tamomlagan, keyin Qohiradagi (Misr) Al-Azhar universitetida tahsil olgan. Toshkentda Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasida ishlagan, shuningdek, Toshkentdagi Baroqxon madrasasida xodim, keyin Buxorodagi Miri Arab madrasasida muallimlik qilgan. Keyinroq Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi turkman qoziyatiga (boʻlimi) ishga borib, Tashauz (hozirgi Toshhovuz) va Ashxobod (hozirgi Ashxobod) shaharlarida ishlagan.
1991-yil 27-oktabrda Turkmaniston mustaqillikka erishgach va mustaqil Turkmaniston muftiyligi (musulmonlar idorasi) tuzilganidan so‘ng, mos ravishda Nasrulloh ibn Ibodulla 44 yoshida mustaqil Turkmaniston tarixidagi birinchi Turkmaniston Oliy muftiysi va Turkmaniston muftiyatining boshligʻi etib saylangan. Turkmaniston prezidenti huzuridagi Din ishlari bo‘yicha kengash raisi o‘rinbosari ham bo‘lgan. 2003-yilning yanvarigacha, yaʼni 12 yil davomida mamlakat oliy muftiysi va muftiylik rahbari bo‘lgan.
Nasrulloh ibn Ibodulloh 2002-yil dekabr oyida Turkmaniston hukumati va xavfsizlik kuchlari tomonidan prezident Saparmurod Niyozovga suiqasd uyushtirishda va oʻsha yilning 25 noyabrida sodir boʻlgan muvaffaqiyatsiz davlat toʻntarishiga urinishda ishtirok etganlikda ayblangan. Mamlakatdan ayrim qarindoshlari istiqomat qiladigan qo‘shni O‘zbekistonga qochishga uringan, biroq Turkmaniston xavfsizlik kuchlari tomonidan qo‘lga olingan. Hibsga olinadi va tergovgacha xizmat qilishdan chetlashtiriladi. Tergov tugashini kutmasdan, prezident Saparmurod Niyozov (Saparmurat Turkmanboshi) 7 yoki 8-yanvarda muftiylik orqali qonuniy tartib-qoidalarni chetlab o‘tib, hokimiyatga sodiq „saylangan“ oliy muftiy va muftiylik rahbari, Kakageldi Vepayev (turkman millatiga mansub) lavozimidan ozod qilgan[2][3][4]. 2004-yil 2-martda „davlatga qarshi va terrorchilik faoliyati“, „davlatga qarshi qoʻzgʻolonda ishtirok etish va davlat toʻntarishiga urinish“, „hurmatli prezidentga xiyonat qilish“da aybdor deb topilib, 22 yilga qamalgan. Qamoqxonada birinchi besh yil qamoqda qattiq rejim bilan gʻayriinsoniy[3] va ogʻir sharoitlar bilan ajralib turadigan „Ovadan-Depe“ siyosiy mahbuslar uchun maxsus qamoqxonasida saqlangan. Muftiyning ishdan bo‘shatilishiga va uning boshiga tushgan qatag‘onlarga uning prezident Saparmurod Niyozovning „Ruhnoma“ kitobidan iqtiboslarni 2013-yilda qurilgan Ashxoboddagi yangi masjid devorlariga chizish haqidagi qaroriga rozi bo‘lmagani sabab bo‘lgan, degan versiya bor[2]. Shuningdek, Xalqaro Amnistiya tashkilotiga ko‘ra, muftiy Niyozovga suiqasddan so‘ng Turkmanistonda qaytarilishi taklif qilingan o‘lim jazosini qaytarishga qarshi chiqqan[5].
Sobiq oliy muftiy Nasrulloh ibn Ibodullohning hibsga olinishi va keyinchalik hukm chiqarilishidan so‘ng uning barcha oila aʼzolari va boshqa qarindoshlari hokimiyat va xavfsizlik kuchlarining qattiq bosimi va nazorati ostida bo‘lishdan tashqari, ishsiz qolgan. „Memorial“ inson huquqlari markazi maʼlumotlariga ko‘ra, Nasrulloh ibn Ibodullohning sudlanganligi Niyozov rejimi tomonidan olib borilayotgan „turkmanlashtirish“ siyosatining bir qismi bo‘lgan[1].
Xabar qilinishicha, Saparmurod Niyozov 2006-yilning dekabrida vafotidan so‘ng koloniya-postselkaga o‘tkazilgan va 2007-yilning avgustida jazo muddatini o‘tayotgan Nasrulloh ibn Ibodulla prezident Gurbanguli Berdimuhamedov tomonidan afv etilib, ozod etilgan[6]. Shunday qilib, kamida besh yilni qamoqda oʻtkazgan. Uning avf etilganidan keyingi taqdiri haqida ishonchli va ochiq maʼlumotlar yoʻq.
Uylangan, farzandlari bor. O‘zbek, turkman, arab, fors va rus tillarini biladi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Turkmenizatsiya“ rukovodyaщix kadrov v Dashoguze
- ↑ 2,0 2,1 „Первый шаг в дорогу делают дома“. 2012-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-mart.
- ↑ 3,0 3,1 „Муфтий“. 2012-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-mart.
- ↑ V Turkmenii pomenyalos rukovodstvo Soveta po delam religii
- ↑ Religiozniy lider Nasrulla ibn Ibadulla prodoljaet naxoditsya v tyurme i zayavleniya po povodu izbieniy ostayutsya beznakazannimi
- ↑ Vragi Turkmenbashi vixodyat iz tyurem