Kontent qismiga oʻtish

Qatar va Birlashgan Arab Amirliklari munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qatar va Birlashgan Arab Amirliklari oʻzining dengiz chegarasiga ega hamda arab tilida soʻzlashuvchi Fors koʻrfazi mintaqasining bir qismidir. Ularning ikkalasi ham GCC aʼzolari hisoblanadi[1].

2017-yil 5-iyun kuni Qatardagi diplomatik inqirozning bir qismi sifatida BAA Qatar bilan diplomatik aloqalarni uzdi[2]. 2021-yil 6-yanvarda Qatar va BAA diplomatik aloqalarni toʻliq tiklashga kelishib oldi[3]. 2023-yil 19-iyun kuni Qatarning Abu-Dabidagi elchixonasi, Dubaydagi konsulligi va Amirliklarning Dohadagi elchixonasi qayta ochilib, oʻzining faoliyatini davom ettirdi[4][5][6].

Diplomatik tashriflar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qatar tashrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 1-dekabr kuni Shayx Tamim bin Hamad Al Taniy BAAga tashrif buyurdi va uni COP28 ochilish marosimida Dubayda vitse-prezident Sheyx Mansur bin Zayd Al Nahayon kutib oldi[7].

Birlashgan Arab Amirliklarining tashriflari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yilda BAA Prezidenti Shayx Xalifa bin Zayd Al Nahayon Dohaga tashrif buyurib, Qatar amiri Shayx Hamad bin Xalifa Al Taniy bilan uchrashdi. Ikki davlat rahbarlari qoʻshma sarmoya fondini tuzdilar[8].

2014-yilning 28-noyabrida MBZ Dohaga tashrif buyurdi va Shayx Tamim bin Hamad Al Taniy bilan uchrashdi[9].

Qatardagi diplomatik inqirozdan keyin diplomatik munosabatlar tiklanganidan soʻng, BAA Bosh vaziri Shayx Muhammad bin Rashid Al Maktum 2022-yil 20-noyabr kuni Qatar-2022 Jahon chempionatining ochilish marosimida Qatarga tashrif buyurdi[10]. MBZ BAA prezidenti sifatida 2022-yil 5-dekabr kuni Jahon chempionati vaqtida Qatarga tashrif buyurdi[10]. 2023-yilda MBZ 2-oktyabr kuni Qatarga tashrif buyurdi va Expo 2023 ochilish marosimida ishtirok etish uchun Qatar amiri bilan uchrashdi[11]; va 5-dekabr kuni Dohadagi GCC sammitida ishtirok etish uchun qayta tashrif buyurdi[12].

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hamad bin Xalifa Al Taniy davlat toʻntarishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1995-yilda Hamad bin Xalifa Al Taniy otasini Qatar amiri lavozimidan chetlatganidan soʻng, BAA Abu-Dabida taxtdan tushirilgan Xalifa bin Hamad Al-Taniyga boshpana berdi. Shayx Zayd bin Sulton Al Nahayon ota va oʻgʻli oʻrtasida vositachilik qilishga urinib, Xalifa bin Hamadga oʻgʻlini tabriklashni maslahat berdi[13].

Davlat toʻntarish ishlari 2018-yilda Qatardagi diplomatik inqirozdan soʻng, Al-Jazira BAA, Saudiya Arabistoni, Bahrayn va Misrni Hamad bin Xalifa Al-Taniy hokimiyatdan agʻdarish va uning otasi Xalifa bin Hamad Alni qayta tiklashga uringanlikda ayblagan yangi tafsilotlar haqidagi hujjatli filmlar orqali qayta tiklandi[14]. Hujjatli filmga koʻra, Fransiya armiyasining sobiq qoʻmondoni Paul Barril Qatarda davlat toʻntarishi operatsiyasini amalga oshirish uchun BAA tomonidan shartnoma tuzgan va qurol-yarogʻ bilan ularni taʼminlangan[14]. BAA Tashqi ishlar vaziri Anwar Gargash ushbu hujjatli filmga javob qaytardi va Paul Barril aslida Abu-Dabiga tashrif buyurgan Shayx Xalifa bin Hamad Al Taniyning xavfsizlik agenti ekanligini, BAA bilan umuman aloqasi yoʻqligini va aslida hujjatli film BAAni igʻvo qilish uchun soxtalashtirilgan ekanligini taʼkidladi[15].

2014-yil Ar-Riyod shartnomasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Arab Amirliklari Saudiya Arabistoni va Bahrayn bilan birgalikda 2014-yilning mart oyida Qatar ushbu davlatlar siyosatiga aralashmaslik toʻgʻrisidagi kelishuvga rioya qilmagani uchun oʻz elchisini Qatardan olib chiqib ketdi[16]. Bahsning asosiy sababi BAAning Misrdagi Abdel Fattoh as-Sisi boshchiligidagi siyosiy rejimni va Misr harbiy elitasini qoʻllab-quvvatlagani boʻlib, Qatarning ommaviy norozilik namoyishlari natijasida hokimiyatdan agʻdarilgan demokratik yoʻl bilan saylangan "Musulmon birodarlar"ni qoʻllab-quvvatlashiga qarama-qarshi chiqishidir[17].

Qatar hukumati Misrdagi Musulmon Birodarlarini qoʻllab-quvvatlashda davom etdi va Qatar amiri Tamim bin Hamad Al Taniy 2014-yil iyunida as-Sisining prezident etib saylanishini „harbiy toʻntarish“ deb qoraladi[17]. Lavozimlaridan ozod qilingan lchilar iyun oyida oʻz lavozimlariga qayta tiklandilar[18].

2014-yil sentyabr oyida Amirlik hukumati Qatarga qarshi qabulxona kompaniyasiga 3 million AQSh dollari sarmoya kiritgani, birinchi navbatda Qatarning „Musulmon birodarlar“ni qoʻllab-quvvatlashiga javob sifatida xabar qilingan edi[19]. Kompaniya amerikalik jurnalistlarga Qatarning islomiy guruhlarni moliyalashtirgani haqidagi tanqidiy maqolalarni chop etish uchun taʼsir oʻtkazishga qaratilgan edi[20]. Qatar, shuningdek, axborot agentliklariga, jumladan, Al-Jazira telekanaliga BAA haqida salbiy xabar berishga taʼsir qilganlikda ayblangan[21].

Jurnalist Brian Whitakerning taʼkidlashicha, BAA oʻzi aloqador boʻlgan NNTHuquqlar va taraqqiyot uchun global tarmoqdan siyosiy vosita sifatida foydalangan. Whitakerning soʻzlariga koʻra, tashkilot oʻzining 2014-yildagi inson huquqlari indeksida BAAni 14-oʻringa, Qatarni esa 97-oʻringa qoʻyib, tarafdorlik koʻrsatgan. Tashkilot, shuningdek, Qatarning 2022-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatiga mezbonlik qilishiga inson huquqlari bilan bogʻliq muammolar yuzasidan qarshilik qilgan. Tashkilotning ikki xodimi 2014-yilda Qatar hukumati tomonidan xorijlik ishchilarning turmush darajasini oʻrganayotgan vaqtda hibsga olingan edi[22].

Ikkinchi Liviya fuqarolar urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi Liviya fuqarolar urushi ikki davlat oʻrtasidagi proksi mojaro sifatida tasvirlangan, BAA dunyoviy Tobruk hukumatini va Qatar islomiy Milliy Najot Hukumatini qoʻllab-quvvatlaydi[23][24][25].

2017-2021 Qatar diplomatik inqirozi[tahrir | manbasini tahrirlash]

5-iyun kuni Qatar bilan aloqalarni uzishdan tashqari, BAA Amirliklarda yashovchi barcha Qatar fuqarolarini ham mamlakatdan chiqarib yubordi va oʻz fuqarolariga Qatarga sayohat qilishni butunlay taqiqladi. Bundan tashqari, BAA oʻz havo hududi va hududiy suvlarini Qatar kemalari uchun toʻliq yopdi[26].

Qatardagi Jorjtaun universiteti tadqiqotchisi Islom Hasanning soʻzlariga koʻra, "Abu-Dabilik al-Nahyanlar va Qatarlik al-Tanis oʻrtasida doimo raqobat boʻlib kelgan. Bu raqobat 1800-yillarga borib taqaladi. Arab qoʻzgʻolonlari dunyoda yangi sahifa ochdi. Qatar-Amirlik raqobati 2014-yilda amirliklar elchilarni olib chiqib ketishda katta rol oʻynadi. Hozirgi diplomatik inqiroz boshida, ayniqsa xakerlik daʼvosidan keyin BAA muammoni saqlab qolishga harakat qildi, Al-Jazirada Yusuf al-Otaibaning elektron pochta xabarlarini nashr etishi BAAni Saudiya Arabistoni bilan birlashtirdi[27][28].

Ikkita alohida hodisada, 2017-yil 21-dekabr va 2018-yil 3-yanvarda BAA Qatar hukumati tomonidan havo hududini qiruvchi samolyotlar bilan buzganlikda ayblangan. Natijada, Qatar vakili Alya bint Ahmed Al Tany tomonidan BMTga ikkita shikoyat yuborildi[29]. Oʻz navbatida, BAA bu ayblovlarni rad etib, Qatar havo hududiga hech qachon harbiy samolyotlar bilan hujum oʻtkazmaganini daʼvo qildi[30].

Xabar qilinishicha, 14-yanvar kuni Qatar shayxi Abdulloh bin Ali Al-Taniy MBZ tomonidan mamlakatga taklif qilinganidan soʻng BAAda hibsga olingani haqida video tarqatgan. Amirlik maʼmurlari uning „oʻz xohishi bilan“ mamlakatda ekanligini aytib, majburan hibsga olinganini rad etdi. BAA rasmiylariga koʻra, „Shayx Abdulla BAAni tark etish istagini bildirgan, shundan soʻng uning istagini inobatga olib, hech qanday shartsiz barcha choralar koʻrilgan“[31].

2018-yilning 15-yanvarida havo harakati bilan bogʻliq yana bir hodisa BAA Qatarni Bahraynga yoʻl olgan ikki fuqarolik laynerini qiruvchi samolyotlar bilan „urib tushirganlikda“ ayblaganida sodir boʻldi[32]. Bu Qatar hukumati rasmiylari tomonidan rad etildi[33].

2019-yilgi Osiyo Kubogi yarim finali doirasida Qatar va turnir mezboni Birlashgan Arab Amirliklari oʻrtasidagi oʻyin boʻlib oʻtdi. Birlashgan Arab Amirliklarining baʼzi tarafdorlari maydonga shisha va poyabzal otishni boshladilar; Bu xatti-harakatdan oldin Qatar madhiyasi yangradi. Boʻlib oʻtgan vaziyatga qaramay, Qatar 4:0 hisobida gʻalaba qozonib, birinchi Osiyo Kubogi finaliga yoʻl ochib, yakuniy chempionlikni qoʻlga kiritdi[34][35][36][37].

2019-yil 12-noyabr kuni BAA boykot eʼlon qilganidan soʻng Qatar mezbonlik qilayotgan 24-Arab koʻrfazi kubogida ishtirok etishga qaror qildi. Tahlilchilarga koʻra, BAAning ishtiroki mamlakatlar oʻrtasidagi janjal tez orada barham topishi mumkinligini yaqqol koʻrsatdi[38].

2021-yil 6-yanvarda Qatar va BAA diplomatik aloqalarni toʻliq tiklashga kelishib oldi[3]. 2023-yil iyun oyida ikkala davlat ham oʻz elchixonalarini qayta ochdi[39]. 2023-yil iyul oyida Sulton Salmin Said Al Mansuriy Qatarning BAAdagi elchisi etib tayinlandi[3]. 2023-yil avgust oyida Shayx Zayd bin Xalifa Al Nahayon BAAning Qatardagi elchisi etib saylandi[40].

Banque Havilland janjali[tahrir | manbasini tahrirlash]

Banque Havilland xususiy banki, BAAning AQShdagi elchisi Yusuf Al Otaiba tomonidan yollanganidan keyin Qatarga qarshi moliyaviy urush boshlash rejasini ishlab chiqdi[41]. Qatar riyalini devalvatsiya qilish rejasini oʻz ichiga olgan 2017-yildagi hujjat bank tahlilchisi Vladimir Bolelyy tomonidan tayyorlangan va uning nusxasi Abu-Dabi suveren jamgʻarmasi rasmiysiga yuborilgan. Banque Havilland xodimlari BAA prezidenti Muhammad bin Zaydni bank egasi David Rowland bilan yaqin aloqada boʻlgan „Boss“ deb atashgan[42]. 2017-yilning yanvarida Moliyaviy nazorat boshqarmasi bankni 10 million funt sterling miqdorida jarimaga tortdi. Shuningdek, u Londonning sobiq bosh direktori Edmund Rowland, Bolelyy va sobiq katta menejer David Wellerni ham jarimaga tortdi[43][44].

2023-2024 yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2024-yilda Qatar va BAA oʻrtasidagi munosabatlar oʻz elchixonalarining qayta ochilishi bilan sezilarli darajada yaxshilandi, bu 2017-yilda Saudiya Arabistoni, Bahrayn va Misr bilan birga BAA bilan boʻlib oʻtgan koʻp yillik kelishmovchilikdan soʻng diplomatik aloqalar tiklanganini koʻrsatdi. Qatar bilan aloqalarni uzib, uni terrorizmni qoʻllab-quvvatlashda va Eron bilan juda yaqin aloqadalikda ayblovlarni Qatar doimo rad etib keladi. 2021-yilda qamal bekor qilindi, bu asta-sekin diplomatik yarashuvga olib keldi, buni Qatar mezbonlik qilgan futbol boʻyicha Jahon chempionati va turli ikki tomonlama uchrashuvlar davomidagi birgalikdagi saʼy-harakatlar tasdiqlaydi. Bu oʻzgarishlar 2021-yilda Fors koʻrfazi hamkorlik kengashi rahbarlari tomonidan imzolangan va mintaqaviy taranglikni bartaraf etishni maqsad qilgan Al-Ula kelishuvidan keyin sodir boʻldi[45][46].

Energiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qatar, Ummon va Birlashgan Arab Amirliklari Koʻrfaz hamkorlik kengashining birinchi transchegaraviy qayta ishlangan gaz uzatish loyihasi boʻlgan Delfin gaz loyihasi bilan bogʻlangan. Loyiha Abu Dabida tashkil etilgan Dolphin Energy kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan va boshqariladi[47]. U loyihaning barcha yuqori, oʻrta va quyi oqim bosqichlarining operatori hisoblanadi. Dolphin Energy 51% Abu Dabi hukumati nomidan Mubadala Development Companyga va 24,5% Fransiyaning Total SA va AQShning Occidental Petroleum kompaniyalariga tegishli. Qatar diplomatik inqirozi va ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarning uzilishi paytida quvurlar oʻz faoliyatini davom ettirdi[48].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Profile: Gulf Co-operation Council“. BBC (2012-yil 15-fevral). Qaraldi: 2015-yil 3-avgust.
  2. ↑ „Saudi Arabia cuts ties to Qatar, cites 'terrorism'“. www.khaleejtimes.com. Qaraldi: 2017-yil 5-iyun.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Qatar blockade over as UAE, Saudi, Bahrain and Egypt agree to fully restore ties“.
  4. ↑ „UAE, Qatar reopen embassies after years-long diplomatic rift“ (en). www.aljazeera.com. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  5. ↑ „UAE, Qatar Reopen Embassies as Gulf Arab Relations Improve“ (en). VOA (2023-yil 19-iyun). Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  6. ↑ „Qatar and UAE embassies resume work on Monday“ (en). Reuters (2023-yil 20-iyun). Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  7. ↑ „Emir of Qatar arrives in UAE to participate in COP28“ (en). Zawya (2023-yil 1-dekabr). Qaraldi: 2024-yil 22-yanvar.
  8. ↑ „UAE and Qatar enhance relations“. Gulf News (2008-yil 25-mart). Qaraldi: 2016-yil 20-fevral.
  9. ↑ „محمد بن زايد يبحث مع امير قطر تعزيز التعاون الاخوي“. Emirates News Agency (2014-yil 28-noyabr).
  10. ↑ 10,0 10,1 „UAE president visits Qatar in sign of warming ties, lauds World Cup success“. Reuters (2022-yil 5-dekabr).
  11. ↑ „UAE President attends opening of International Horticultural Expo 2023 in Doha“. gulftoday.ae. Qaraldi: 2024-yil 22-yanvar.
  12. ↑ Al Amir. „UAE President Sheikh Mohamed bin Zayed arrives in Qatar leading UAE delegation to GCC Summit“ (en). gulfnews.com (2023-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2024-yil 22-yanvar.
  13. ↑ „قرقاش: هذا كان رأي الشيخ زايد بإزاحة أمير قطر السابق لأبيه“ (ar). arabi21.com (2018-yil 8-mart).
  14. ↑ 14,0 14,1 „Qatar 1996 coup plot: New details reveal Saudi-UAE backing“. Al Jazeera (2018-yil 17-dekabr).
  15. ↑ „Qarqāsh Yakudhdhab "Murtazqa" Fransiyāh rabat Al'imārāt Bimuhāwalah Inquilāb 1996 Qatar“ (ar) (2018-yil 17-dekabr).
  16. ↑ Marie-Louise Gumuchian and Saad Abedine. „Saudi Arabia, UAE, Bahrain withdraw envoys from Qatar“. CNN (2014-yil 5-mart). Qaraldi: 2014-yil 21-avgust.
  17. ↑ 17,0 17,1 Islam Hassan. „GCC's 2014 Crisis: Causes, Issues and Solutions“. Al Jazeera Research Center (2015-yil 31-mart). Qaraldi: 2015-yil 4-iyun.
  18. ↑ „Withdrawn Gulf ambassadors to return to Doha within days“. Middle East Monitor (2014-yil 7-iyun). 2014-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-avgust.
  19. ↑ Julian Pecquet. „Qatar crawls in from the cold“. Al Monitor (2015-yil 3-avgust). Qaraldi: 2015-yil 3-avgust.
  20. ↑ Lesley Walker. „Qatar, UAE under fire for PR tactics over 2022 and Islamist backing“. Doha News (2014-yil 28-sentyabr). 2015-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-avgust.
  21. ↑ Chris Mondloch. „The UAE Campaign Against Islamist Extremism Is a Royal Pain For Qatar“. VICE News (2015-yil 3-aprel). Qaraldi: 2016-yil 20-fevral.
  22. ↑ James Dorsey. „UAE Embarks on Global Campaign to Market Its Brand of Autocracy“. The Huffington Post (2015-yil 11-fevral). Qaraldi: 2016-yil 20-fevral.
  23. ↑ „How the Gulf Arab Rivalry Tore Libya Apart“. The National Interest (2015-yil 11-dekabr).
  24. ↑ „Qatar, the UAE and the Libya connection“. Al-Jazeera (2017-yil 12-iyun).
  25. ↑ „Is Libya a proxy war?“. Washington Post (2014-yil 24-oktyabr).
  26. ↑ „Four countries cut links with Qatar over 'terrorism' support“ (en-GB). BBC News (2017-yil 5-iyun). Qaraldi: 2018-yil 24-iyul.
  27. ↑ „Qatar Pursues an Independent Foreign Policy that Clashes with the Saudi's Strategic Interests“. Eurasia Diary (2017-yil 8-iyun). Qaraldi: 2017-yil 11-iyun.
  28. ↑ „Saudi Diplomatic Offensive on Qatar to Barely Impact Anti-Terror Fight in Region“. Sputnik International (2017-yil 8-iyun). Qaraldi: 2017-yil 11-iyun.
  29. ↑ „Qatar files UN complaints as 'UAE jets breach airspace'“. Al Jazeera (2018-yil 13-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 15-yanvar.
  30. ↑ „UAE denies violation of Qatari airspace“. Middle East Monitor (2018-yil 13-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 15-yanvar.
  31. ↑ „Mystery over 'detained' Qatari sheikh in UAE“. news.com.au (2018-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 15-yanvar.
  32. ↑ „Qatar denies intercepting Emirati civilian aircraft“ (2018-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 15-yanvar.
  33. ↑ „Qatar denies intercepting Emirati civilian aircraft“. Al Jazeera (2018-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 15-yanvar.
  34. ↑ „Qatar 4-0 United Arab Emirates“. BBC (2019-yil 29-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 1-fevral.
  35. ↑ Aditya. „Watch: Fans throw shoes at the Qatar players after Almoez Ali scores their second goal against the UAE in the AFC Asian Cup 2019“. Fox Sports Asia (2019-yil 29-yanvar). 2019-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-fevral.
  36. ↑ „With Shoes and Insults Flying, Qatar Beats U.A.E. and Advances to Asian Cup Final“. The New York Times (2019-yil 29-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 1-fevral.
  37. ↑ „Asian Cup: Qatar pelted with shoes by hostile UAE fans as they thrash hosts 4-0 to reach final“. South China Morning Post (2019-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 1-fevral.
  38. ↑ „Signs Mount That Qatar Embargo May End as Mediation Gears Up“. Bloomberg (2019-yil 12-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 12-noyabr.
  39. ↑ „Qatar and UAE embassies resume work on Monday“ (en). Reuters (2023-yil 20-iyun). Qaraldi: 2023-yil 22-avgust.
  40. ↑ Qarjouli. „UAE names first envoy to Qatar since 2017 GCC crisis“ (en-US). Doha News | Qatar (2023-yil 15-avgust). Qaraldi: 2023-yil 22-avgust.
  41. ↑ „Leaked Documents Expose Stunning Plan to Wage Financial War on Qatar — and Steal the World Cup“. Intercept (2017-yil 9-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 9-noyabr.
  42. ↑ „At Banque Havilland, Abu Dhabi's Crown Prince Was Known as 'The Boss'“. Bloomberg (2020-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 21-dekabr.
  43. ↑ „FCA publishes Decision Notices for Banque Havilland SA and three of its former employees“. Financial Conduct Authority (2023-yil 4-may). Qaraldi: 2023-yil 5-may.
  44. ↑ „UK Fines and Bans Banque Havilland's Edmund Rowland Over Qatari Plot“. Bloomberg (2023-yil 5-may). Qaraldi: 2023-yil 5-may.
  45. ↑ „‘Work underway’ to restore Qatar-UAE ties: Doha“ (en). Al Jazeera. Qaraldi: 2024-yil 15-aprel.
  46. ↑ „Qatar And UAE Resume Diplomatic Relations After Six Years - Iran Front Page“ (en-US). ifpnews.com (2023-yil 19-iyun). Qaraldi: 2024-yil 15-aprel.
  47. ↑ „Dolphin Gas Project, Ras Laffan, Qatar“. hydrocarbons-technology.com. Qaraldi: 2007-yil 12-iyul.
  48. ↑ „Qatar has no plan to shut Dolphin gas pipeline to UAE despite rift: sources“. Reuters (2017-yil 6-iyun). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qatar_va_Birlashgan_Arab_Amirliklari_munosabatlari&oldid=4346675" dan olindi