Sariq shirach

Sariq shirach
Ilmiy tasniflash
Olam:	Eukariotlar
Tip:	Gulli oʻsimliklar
Sinf:	Bir urugʻpallalilar
Turkum:	Shirach
Oila:	Shirachdoshlar
Binar nomi
Eremurus luteus

Sariq shirach (lotincha: Eremurus luteus) — shirachdoshlar oilasi, shirach turkumiga mansub koʻp yillik, ildizpoyali oʻt oʻsimlik. Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kamyob, endemik tur sifatida kiritilgan. Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari G‘uzor va Dehqonobod shaharlari orasida, Koʻhitang tizmasi hududida oʻsadi.

Tavsifi

Balandligi 35-60 sm, koʻp yillik, ildizpoyali oʻt oʻsimlik. Ildizpoyasi qisqa, boʻlaklari urchuqsimon yogʻonlashgan. Barglari oddiy, bandsiz, ingichka qalami nashtarsimon, eni 4-7 mm. Gullari shingil to‘pgulda yigʻilgan. Shingili siyrak, kam gulli, uzunligi 20-30 sm. Guloldi bargchalari yirik uchburchak nashtarsimon, shingilning pastki qismida joylashgan gullarning bandi gulqoʻrgʻonidan 1,5 marta uzun. Gullari hidga ega. Hasharotlar yordamida changlanadi. Gulqoʻrgʻoni yakka tomirli, och sariq rangda. Changchilari notekis joylashgan, gultojibarglaridan qisqaroq. Aprel-may oylarida gullab mevasi iyunda yetiladi. Mevasi — quruq, choʻziq, yuzasi silliq koʻsak meva. Urug‘lari ingichka qanotchali. Urugʻi va ildizpoyalari orqali koʻpayadi.

Tarqalishi va oʻsish sharoiti

Tabiatda juda kam turlari saqlanib qolgan, yakka-yakka holatda uchraydi. Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari G‘uzor va Dehqonobod shaharlari orasida, Koʻhitang tizmasi hududida tarqalgan. Ochiq ola jinsli tuproqlarda va gipslarda oʻsadi. Oʻziga xos tuproq sharoitiga moslashganligi, aholi tomidan terib olinishi va chorva mollarining koʻplab boqilishi natijasida areali qisqarib ketgan. 1965—yil Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika bogʻida ekib koʻrilgan, ammo, oradan koʻp oʻtmay oʻsimlik qurib qolgan.