Sergey Tolstov

Sergey Pavlovich Tolstov
Tavalludi	7-fevral 1907-yil; Sankt-Peterburg
Vafoti	28-dekabr 1976-yil ; (69 yoshda) ; Moskva
Istiqomat joylari	SSSR
Fuqaroligi	SSSR
Kasbi	Arxeolog, etnograf
Sohasi	Tarix, arxeologiya, etnografiya
Ish joylari	SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya instituti; SSSR FA Sharqshunoslik instituti; Moskva davlat universiteti.
Taʼlimi	Moskva davlat universiteti (1930)
Ilmiy darajasi	Tarix fanlari doktori (1942)
Ilmiy unvoni	professor, SSSR Fanlar akademiyasining muxbir a'zosi
Mashhur shogirdlari	B.I.Vaynberg; R. Sh. Jarilgasinova; Yuriy Knorozov
Mukofotlari

Sergey Pavlovich Tolstov (1907.25.1, Peterburg 1976.28.12, Moskva) – arxeolog va etnograf. Oʻrta Osiyo va Sharq mamlakatlari tarixi, etnografiya va arxeologiyasi boʻyicha mutaxassis, professor SSSR Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi (1953), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining faxriy akademik (1956).

Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan va texnika arbobi. Tojikiston va Qoraqalpogʻiston Respublikalarida xizmat koʻrsatgan fan arbobi. Moskva universitetini tugatgan (1930), SSSR xalklari muzeyida ilmiy xodim (1929—36). Moskva universiteti tarix fakultetining etnografiya kafedrasi mudiri (1939—51). SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya instituti direktori (1942—66), koʻp jildli „Jahon xalqlari“ („Narodi mira“) kitobi mualliflaridan biri va muharriri. Xorazm arxeologiyaetnografiya ekspeditsiyasittg tashkilotchisi va rahbari (1937—69). Oʻrta Osiyo xalqlari arxeologiyasi, ibtidoiy, qad. va oʻrta asr din tarixi, ijtimoiy tuzumi, etnogenezi boʻyicha ZOOdan koʻproq ilmiy ish muallifi. T. antropologiya va etnografiya fanlari Xalqaro ittifoqining vitseprezidenti, Buyuk Britaniya Qirolligi antropologiya instituti va boshqa koʻpgina chet el ilmiy tashkilotlari faxriy aʼzosi.

Hayoti

Sergey Tolstov Sankt-Peterburgda tug'ilgan, otasi harbiy ofitser boʻlgan. 1930-yilda u Moskva davlat universitetini tamomlagan va u yerda bir vaqtning o'zida ikkita fakultetda tahsil olgan: fizika-matematika va tarix va etnologiya. 1929—1936-yillarda Sovet Ittifoqi xalqlari muzeyida ilmiy xodim boʻlgan^[1]. 1939-yilda Sergey Tolstov Moskva davlat universitetida yangi tashkil etilgan etnografiya kafedrasi mudiri, 1942-yilda esa Sovet Ittifoqi Fanlar akademiyasining Etnografiya instituti direktori etib tayinlandi. Bu uni Sovet Ittifoqidagi eng yuqori darajadagi etnografga aylantirdi^[2]. 1942-yilning avgustida „Древний Хорезм“ nomli doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi va shu yilning oxirida SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya instituti direktori etib tayinlandi. 1943—1945-yillarda Moskva davlat universitetining tarix fakulteti dekani, 1946—1966-yillarda esa „Советская этнография“ jurnaliga rahbarlik qilgan. 1945-yilda Tolstov boshchiligida Xorazm arxeologik-etnografik ekspeditsiyasi oʻz ishini qayta boshladi, uning asosiy obʼyekti Tuproqqalʼa edi.

1950—1952-yillarda Tolstov SSSR Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik instituti direktori boʻlgan. 1951—1970-yillarda – Rossiya Falastin jamiyati raisi.

1953-yil 23-oktyabrda SSSR Fanlar akademiyasining tarix fanlari boʻlimining muxbir aʼzosi etib saylandi^[3]. Sergey Tolstov shuningdek GDR Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasining faxriy aʼzosi, boshqa bir qator Oʻrta Osiyo akademiyalarining aʼzosi boʻlgan. Parijdagi Osiyo jamiyati, Parij Antropologiya jamiyati, Buyuk Britaniya va Irlandiya Qirollik antropologiya instituti, Hindiston arxeologiya boʻlimi, London universiteti qoshidagi Sharq va Afrikashunoslik maktabi va boshqa qator xorijiy ilmiy muassasalarda tadqiqotlar oʻtkazgan.

Umrining soʻnggi oʻn yilligida Tolstov insult tufayli ishlash qobiliyatini amalda yoʻqotdi. 1976-yil 28-dekabrda Moskvada vafot etgan. U Kunsevo qabristoniga dafn etilgan.

Oila aʼzolari

Trofimovning rafiqasi Tatyana Alekseyevna (1905-1986), mashhur sovet antropologi.

S. P. Tolstovning qizi Lada (1927-1991) otasining ishini davom ettirdi va Orolboʻyi xalqlari etnografiyasini oʻrgandi.

Xotirasi

Sergey Tolstov nomi Rossiya Fanlar akademiyasining N. N. Mikluxo-Maklay nomidagi Etnologiya va antropologiya instituti Yevroosiyo arxeologiyasi markazining Antik davr va oʻrta asrlar arxeologiyasi sektorining Etnoarxeologiya kabinet-muzeyiga berilgan^[4].

Ilmiy faoliyati

Sergey Tolstov sovet davridagi eng yirik ilmiy ekspeditsiyalardan biri – SSSR Fanlar akademiyasining Xorazm arxeologik-etnografik ekspeditsiyasining (1937—1991) tashkilotchisi va rahbari boʻlgan. Tolstov qadimgi Xorazm sivilizatsiyasi va qator arxeologik yodgorliklarni kashf etgan, masalan, Beltam yodgorligi.

Ekspeditsiya ishtirokchilaridan biri qadimgi Xorazmda din boʻyicha mutaxassis, S. P. Tolstov shogirdi Y. A. Rapoport edi.

Xorazm ekspeditsiyasi 20-asrning eng muhim arxeologik kashfiyotlaridan biri boʻlib, u Yunoniston sivilizatsiyalari tarixini tiklagan Tolstoyning oʻtmishdoshlari kabi eng qadimiy sivilizatsiyalardan birining tarixini tiklashga imkon berdi. Chunki Misr, Bobil, Meksika va Tuproqqal’aning qazishma ishlari butun dunyoni hayratda qoldirgan.

Sergey Tolstov 18 jilddan iborat „Народы мира. Этнографические очерки“ nashrining bosh muharriri edi. Nashr N. N. Mikluxo-Maklay nomidagi Etnografiya instituti tomonidan 1954-yildan 1966-yilgacha nashr etilgan.

Manbalar

↑ М.А. Итина; А.И.Першиц „С.П. Толстов — историк-востоковед, археолог, этнограф, антрополог“ (Russian). Археология Средней Азии (2013-yil 16-mart). Qaraldi: 2016-yil 13-yanvar.
↑ Alymov, Sergey „Космополитизм, марризм и прочие "грехи": отечественные этнографы и археологи на рубеже 1940—1950-х годов“ (Russian). polit.ru (2009-yil 26-avgust). 2022-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-yanvar.
↑ Толстов Сергей Павлович. Great Soviet Encyclopedia.
↑ АЗАРОВА, Анна „Кабинетный гений. Как Юрий Кнорозов расшифровал письменность майя?“ (2022-yil 19-noyabr). Qaraldi: 16-oktabr 2023-yil.

Adabiyotlar

Oʻzbekistonning qadimgi madaniyati, T., 1944; Drevniy Xorezm. Opoʻt istorikoarxeologicheskogo issledovaniya, M., 1948; Po sledam drevnexorezmiyskoy sivilizatsii, M – L., 1948; Po drevnim deltam Oksa i Yaksarta, M., 1962; Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab, T., 1964.

Havolalar

https://newspaperarchive.com/obituary-clipping-dec-31-1976-1751081/

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Olim haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[itina-1] М.А. Итина; А.И.Першиц „С.П. Толстов — историк-востоковед, археолог, этнограф, антрополог“ (Russian). Археология Средней Азии (2013-yil 16-mart). Qaraldi: 2016-yil 13-yanvar.

[alymov-2] Alymov, Sergey „Космополитизм, марризм и прочие "грехи": отечественные этнографы и археологи на рубеже 1940—1950-х годов“ (Russian). polit.ru (2009-yil 26-avgust). 2022-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-yanvar.

[GSE-3] Толстов Сергей Павлович. Great Soviet Encyclopedia.

[4] АЗАРОВА, Анна „Кабинетный гений. Как Юрий Кнорозов расшифровал письменность майя?“ (2022-yil 19-noyabr). Qaraldi: 16-oktabr 2023-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]