Sharqiy Yevropa tipratikan
| Sharqiy Yevropa tipratikani | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Oila: | tipratikan |
| Urugʻ: | Evrosiyo tipratikanlari |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Martin, 1838 | |
 Xavfsizlik holati | |
Sharqiy Yevropa tipratikan[1], yoki oq qorinli tipratikan[2], oq qorinli tipratikan[3], tipratikanlar oilasiga mansub Yevroosiyo tipratikanlarining sutemizuvchisi. Bu janubiy tipratikan eng yaqin qarindoshi (singlisi takson). 20-asr oxirigacha Sharqiy Yevropaning kenja turi hisoblangan[4].
Tashqi koʻrinish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sharqiy Yevropa tipratikani oddiy tipratikanga oʻxshaydi, ammo uning boshi va yon tomonlari toʻq jigarrang, tomoq va qorindan sezilarli darajada toʻqroq. Orqa va yon tomonlar, ogʻiz va panjalardan tashqari, ignalar bilan qoplangan. Ignalari tagi va uchi oq, oʻrtada qora va jigarrang chiziqlar bilan qoplangan; ularning uzunligi 2,5-3,5 sm. Qornidagi moʻyna jigarrang, qattiq, junli. Koʻkrakda har doim xira oq nuqta bor. Quloqlar qisqa (3,5 sm dan kam), yumaloq, moʻyna tufayli deyarli koʻrinmaydi. Tana uzunligi 35 sm gacha, dumi 20-39 mm. Ogʻirligi mavsumga qarab — 240-1232 g.
Yashash joyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sharqiy Yevropa tipratikani Armaniston, Ozarbayjon, Gruziya, Eron, Isroil, Livan, Rossiya (Dogʻistonda), Suriya va Turkiya hududlarida yashaydi[5].
Doimiy baland oʻrmonlardan qochadi. U bargli oʻrmonlarning chekkalarini, kanal qirgʻoqlarini va daryo vodiylarini, oʻrmon kamarlarini, dalalarning yon tomonlarini, shuningdek, barchaekin maydonlarini —qishloqlar, er uchastkalari, maydonlar va bogʻlarni afzal koʻradi. Kechasi faol. Dam olish uchun erkaklar tabiiy boshpanalardan foydalanadilar; barglar, mox, pichan va novdalar, uya faqat qishlash uchun qurilgan. Qish uyqusining davomiyligi iqlim sharoitiga, hayvonning yoshiga va yog 'zaxiralari miqdoriga bogʻliq; oʻrtacha noyabrdan mart oyining oxirigacha davom etadi. Qish uyqusida oq qorinli tipratikan oʻz vaznining 35 % gacha yoʻqotadi, shuning uchun qishlash uchun tipratikan kamida 600 g vaznga ega boʻlishi kerak, aks holda u qishki uyqu paytida oʻladi.
Ozuqasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sharqiy Yevropa tipratikanlarining ozuqasi asosan hasharotlar (qoʻngʻizlar, ortopteralar, tutqichili qungʻizlar, qurtlart); yer qoʻngʻizlarining har xil turlarini afzal koʻradi. Koʻpincha u shilimshiqlar, salyangozlar, yogʻoch bitlari, yomgʻir qurtlari, shuningdek rezavorlar (qulupnay, qulupnay, malina, tut), mox, boshoq, don va kungaboqar urugʻlari, qoʻziqorinlarni isteʼmol qiladi. Oʻlik goʻshtni mensimaydi. Shimolda umurtqali hayvonlarning ratsiondagi ulushi ortadi — amfibiyalar, kaltakesaklar, mayda kemiruvchilar.
Yirtqichlar, tipratikan uchun xavfli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sharqiy Yevropa tipratikanlarini yirtqich qushlar (boyqushlar), boʻrsiqlar, paromlar va boshqa mustelidlar oʻlja qiladi.
Oq koʻkrakli tipratikan har xil tashqi va ichki parazitlarning (burgalar, shomillar, yumaloq chuvalchanglar va tasmalar) mezbonidir.
Koʻpayishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻpaytirish mavsumi butun issiq mavsumda uzaytiriladi. Urgʻochilari 20-30 sm uzunlikdagi, eni 15-20 sm gacha boʻlgan quruq barglar, oʻt va novdalardan nasl uchun uyalar quradilar. Uyalar butazorlarda, tup va toshlar ostida, hatto oʻrmonda ham joylashadi. Yil davomida urgʻochi 3-8 tagacha bolalaydi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — С. 32. — 352 с. — 10 000 экз.
- ↑ Млекопитающие. Большой энциклопедический словарь / науч. ред. д. б. н. И. Я. Павлинов. — М.: ACT, 1999. — С. 77. — 416 с. — ISBN 5-237-03132-3.
- ↑ Млекопитающие. Большой энциклопедический словарь / науч. ред. д. б. н. И. Я. Павлинов. — М.: ACT, 1999. — С. 77. — 416 с. — ISBN 5-237-03132-3.
- ↑ Банникова А. А., Матвеев В. А., Крамеров Д. А. Опыт использования интер-SINE-ПЦР в изучении филогенеза млекопитающих // Генетика. — 2002. — Т. 38, № 6. — С. 853—864. Архивировано 26 noyabr 2018 года.
- ↑ Erinaceus concolor (англ.). The IUCN Red List of Threatened Species. Дата обращения: 14 мая 2021 г..
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rossiyaning umurtqali hayvonlari: Oq koʻkrakli tipratikan (Wayback Machine saytida 4-avgust 2020-yil sanasida arxivlangan)